Gürcüstanda müxalif siyasətçilərin həbsi və "Gürcü Arzusu"nun istintaq komissiyası: növbədə nədir?
Gürcüstanda müxalifətin həbsi
22 may tarixində Tbilisi Şəhər Məhkəməsinin zalında müxalif siyasətçi, “Dəyişikliklər Uğrunda Koalisiya”nın liderlərindən biri olan Zurab (Girçi) Caparidze həbs olunub.
Buna səbəb onun “Gürcü Arzusu” tərəfindən yaradılmış və əvvəlki hakimiyyətin (Mixail Saakaşvili dövrünün) fəaliyyətini araşdıran komissiyanın iclasına gəlmədiyinə görə müəyyən edilən 20 000 lari (təxminən 7 100 ABŞ dolları) məbləğində girovu ödəməkdən imtina etməsi olub.
Müxalifət və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri bildirirlər ki, Gürcüstanda daha bir siyasi məhbus qeydə alındı.
Bundan əvvəl eyni iş üzrə – komissiyanın iclasına gəlmədiyinə görə girov məbləğini ödəmədiyinə üçün keçmiş müdafiə naziri (Saakaşvili prezidentliyi dövründə), hazırda müxalif siyasətçi olan İrakli Okruaşvili də məhkəmə zalında həbs olunmuşdu.
Zurab Caparidze ilə bağlı proses misilsiz hüquq-mühafizə qüvvələrinin səfərbərliyi fonunda keçib. Məhkəmə binasının qarşısında səhər saatlarından etibarən Caparidzeyə dəstək məqsədilə yüzlərlə insan toplaşıb. Binanın içində və çölündə Caparidzenin tərəfdarları ilə polis arasında qarşıdurmalar yaşanıb.
Bu iş üzrə növbəti məhkəmə iclası 4 iyun tarixində keçiriləcək.
“Əvvəlki hakimiyyətin fəaliyyətini araşdıran müvəqqəti komissiya” nədir?
Gürcüstanda “Tea Tsulukiani komissiyası” kimi tanınan (rəhbərinin adına əsasən) bu qurumun rəsmi adı belədir: 2003–2012-ci illər dövründəki rejimin və siyasi vəzifəli şəxslərin fəaliyyətinin öyrənilməsi üzrə Müvəqqəti İstintaq Komissiyası.
Bu komissiya 2025-ci ilin fevral ayında iqtidarda olan “Gürcü Arzusu” partiyasının təşəbbüsü ilə yaradılıb.
Komissiyanın bəyan etdiyi məqsəd həmin dövrdə hakimiyyətdə olmuş “Vahid Milli Hərəkat” (VMH) partiyasının yol verdiyi mümkün insan hüquqları pozuntuları və sui-istifadə halları ilə bağlı araşdırmalar aparmaqdır. Bu araşdırmalara 2008-ci ilin avqust müharibəsi kontekstində baş verənlər də daxildir. Hazırda VMH ölkədə aparıcı müxalifət qüvvələrindən biridir.
Komissiyaya Gürcüstan parlamentinin vitse-spikeri, sabiq ədliyyə naziri və “Gürcü Arzusu” hakimiyyətinin ən çox tənqid edilən fiqurlarından biri olan Tea Tsulukiani rəhbərlik edir. Onun adı uzun illərdir hüquq-mühafizə sistemindəki siyasi yönümlü fəaliyyətlə əlaqələndirilir.
Komissiyanın tərkibinə səkkiz deputat daxildir – onlardan beşi “Gürcü Arzusu” partiyasını, digərləri isə iqtidara loyal olan “Xalqın Gücü” və “Avropa Sosialistləri” kimi qrupları təmsil edir.
Parlamentin daxili nizamnaməsinə əsasən, istintaq komissiyasının iclaslarına qatılmaq məcburidir. Bu, sadəcə formal xarakter daşımır: çağırış alan şəxs onu rədd edə bilməz. İmtina ciddi nəticələrə gətirib çıxarır: pul cəriməsi və hətta bir ilədək azadlıqdan məhrumetmə.
Komissiya kvazi-məhkəmə səlahiyyətlərinə malikdir və onunla əməkdaşlıqdan imtina qanuna hörmətsizlik kimi qiymətləndirilir.
Əksər müxalif siyasətçilər dinləmələrə gəlməkdən imtina ediblər. Yeganə istisna – keçmişdə “Gürcü Arzusu”dan olan sabiq baş nazir, hazırda müxalif “Gürcüstan Uğrunda” partiyasının lideri olan Giorgi Qaxariya olub.
Komissiya ilə əməkdaşlıqdan imtina edən siyasətçilər bildirirlər ki, 2024-cü il 26 oktyabr tarixində keçirilmiş son parlament seçkiləri ciddi pozuntularla müşayiət olunub və xalqın həqiqi iradəsini əks etdirmir.
Bu səbəbdən parlamentə düşən müxalif partiyalar və bloklar deputat mandatlarından imtina edib və bu parlamentin yaratdığı hər hansı qurumu qeyri-legitim hesab edirlər.
Bu mövqeni yerli müşahidəçilərin əksəriyyəti, qeyri-hökumət təşkilatları və beynəlxalq ictimaiyyətin əhəmiyyətli bir hissəsi də bölüşür – onlar hələ də həmin seçkilərin nəticələrini tanımayıblar.
Komissiyanın fəaliyyəti artıq bir neçə ildir davam edən dərin siyasi böhran fonunda başlayıb. Artıq yarım ildən çoxdur ki, Tbilisinin mərkəzində on minlərlə insanın qatıldığı fasiləsiz etiraz aksiyaları keçirilir.
Aksiya iştirakçıları yeni parlament seçkilərinin keçirilməsini, siyasi məhbusların azad edilməsini (hüquq müdafiəçilərinin məlumatına görə, onların sayı artıq 50-ni keçib), həmçinin hakim elitanın açıq şəkildə yürütdüyü prorus və anti-qərb siyasətindən imtina olunmasını tələb edirlər.
Rəsmi olaraq, komissiyanın bəyan etdiyi məqsəd tarixi ədalətin bərpası və “təqsirkarların” məsuliyyətə cəlb olunmasıdır. Lakin əksər müşahidəçilərin fikrincə, bu komissiyanın əsl məqsədi ictimaiyyətin diqqətini antikrizis gündəlikdən yayındırmaq, fokuslanmanı hakimiyyətdən müxalifətə və küçələrdən parlament divarları arasına yönəltməkdir.
Eyni zamanda, bu komissiya hakimiyyət üçün müxalifəti hüquqi cəhətdən siyasi meydandan çıxarmağa xidmət edən bir alətə çevrilib – məhkəmə qərarı ilə müxalifət partiyalarını qadağan etmək və bununla da onları seçicilərin gözündə qeyri-legitim göstərmək planlaşdırılır.
2024-cü ilin payızında keçirilən seçkiqabağı kampaniya dövründə “Gürcü Arzusu” açıq şəkildə hədələyirdi ki, əgər parlamentdə konstitusion çoxluğu əldə etsə, aparıcı müxalifət partiyalarının hamısını qadağan edəcək.
Lakin, Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) rəsmi və olduqca şübhəli məlumatlarına baxmayaraq, “Gürcü Arzusu” bu çoxluğu əldə edə bilməyib.
“Gürcüstanda siyasi məhbusların sayı artıb”
“Gürcüstanda siyasi məhbusların sayı artıb” – belə bəyanatlar Zurab Caparidzenin həbsindən sonra həm ölkə daxilində, həm də xaricdə səsləndirilib.
Gürcüstanın beşinci prezidenti Salome Zurabişvili müxalifət liderinin həbsini “Gürcü Arzusu”nun zəifliyinin təzahürü adlandırıb.
“Bunun ədalətlə heç bir əlaqəsi yoxdur – müxalifət liderlərinə açıq siyasi hücumun başlanğıcıdır. Bizim fəallarımız var ki, tamamilə əsassız yerə həbsdədirlər, indi növbəti mərhələ siyasi liderlərə təzyiq göstərməkdir. Bu istintaq komissiyası məhz bunun üçün yaradılıb. Belə metodlara əl atan hər bir rejim məhvə məhkumdur,” – Salome Zurabişvili video müraciətində belə deyib.
“Biz yalnız Zurab Caparidze (və digərləri) əleyhinə Kafka tipli prosesə deyil, həm də daha geniş miqyaslı bir prosesə – Gürcüstanda siyasətin özünün ləğvinə şahidlik edirik,” – yazıçı Laşa Buqadze feysbukda yazıb.
“Eynilə bu cür proseslər Rusiya, Belarus və Azərbaycanda da baş verib. Siyasətçi sadəcə siyasətçi olduğu üçün – siyasi etirazına görə, başqa heç bir səbəb olmadan həbs edilir. Çoxları hələ də anlamır ki, məhz bu dəqiqələrdə Gürcüstanda nə baş verir.”
Caparidzeyə müxalif həmkarları da dəstək verib:
“Gürcüstanda siyasi məhbusların sayı artıb. Vicdan məhbuslarının sırasına ölkənin seçilən vətənpərvər insanlarından biri olan Zurab Caparidze də qoşulub. O, ədalətsizliyi qəbul etmir və Konstitusiyanın pozulması ilə yaradılmış, qanunsuz qərarlar vermiş istintaq komissiyasını tanımır,” – “Lelo-Möhkəm Gürcüstan”ın liderlərindən biri, Badri Caparidze belə bildirib.
Çoxsaylı Avropa siyasətçiləri və parlament üzvləri Zurab Caparidzenin həbsinə etiraz bəyanatları və repressiyaların dayandırılması tələbləri ilə çıxış ediblər.
Avqust müharibəsi niyə araşdırılır
Komissiyanın əsas diqqəti – 2008-ci ilin avqustunda Cənubi Osetiya uğrunda Gürcüstan-Rusiya müharibəsindədir.
Məhz bu epizodda hakimiyyət əvvəlki rəhbərliyin “cinayət məsuliyyətini” tapmağa çalışır. Dindirilməyə Gürcüstan Silahlı Qüvvələrinin Birləşmiş Qərargahının keçmiş rəisi general Zaza Qoqava, sülhməramlı qüvvələrin komandiri Mamuka Kuraşvili, keçmiş baş nazir Zurab Noqaideli və digər yüksək vəzifəli şəxslər çağırılıblar.
Onlara hüquqi araşdırmadan daha çox, hiyləgər nəzəriyyələrə bənzəyən suallar verilir: Gürcüstan rəhbərliyi müstəqil fəaliyyət göstəribmi? Yoxsa “Qərbin və ya Şərqin” təsiri altında olub? Hər hansı “qlobal qüvvələrin” rolu olubmu?
Bununla yanaşı, müharibə ərəfəsində və dövründə Rusiyanın fəaliyyəti, Abxaziya və Cənubi Osetiyanın geniş miqyaslı militarizasiyası, Rusiya ordusunun mütəmadi hücumları, etnik təmizləmələr haqqında heç nə deyilmir. Komissiya sanki münaqişənin bu tərəfini görmür.
Komissiyanın fəaliyyəti həm müxalifət, həm də vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən kəskin tənqid olunub. Onu siyasi qisas aləti kimi qiymətləndirirlər.
Tea Tsulukianinin 2008-ci il müharibəsi qəhrəmanı Giorgi Ancuxelidze barədə bəyanatı isə xüsusi rezonans doğurub: o, onun “Mixail Saakaşvilinin PR-ı məqsədilə əsassız qurban verildiyini” söyləyib.
“Bu komissiya Kremlin siyasi sifarişidir,” – deyə VMH-ın siyasi katibi Giorgi Baramidze “Exo Kavkaza”ya müsahibəsində bildirib. Onun sözlərinə görə, əsas məqsəd Rusiyanın aqressiyaya görə məsuliyyətini aradan qaldırıb onu Saakaşvilinin üzərinə atmaqdır.
Baramidze həmçinin komissiyanın Rusiyanın Gürcüstanı öz təsir dairəsinə qaytarmaq strategiyasının bir hissəsi olduğuna əmindir: “2012-ci ildən, Putin öz adamı İvanişvilini hakimiyyətə gətirəndən bəri məqsəd birdir – Gürcüstan dövlətçiliyini zəiflətmək və ölkəni Belarus kimi avtoritar peykə çevirmək. Bu komissiya həmin strategiyanın bir parçasıdır”.
Rondeli Fondu Avropa Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Kaxa Qoqolaşvili hesab edir ki, hakimiyyətin fəaliyyəti yalnız müxalifət üçün deyil, dövlətin dayanıqlığı üçün də təhlükə yaradır. “Bu, alternativləri kriminalizasiya etməklə öz hakimiyyətini legitimləşdirməyə cəhddir,” – deyə o bildirir.
Politoloq İrakli Melaşvili isə komissiyanı yalnız manipulyasiya vasitəsi kimi görür: “Əgər həqiqətən 2008-ci ilin münaqişəsinin səbəblərini başa düşmək istəsəydilər, Putindən, rus aqressiyasından danışmalı idilər. Amma onlar bunu görməzdən gəlirlər.”
Növbədə nədir?
“Gürcü Arzusu” öz istintaq komissiyasının yekun hesabatını ölkənin Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim etməyi planlaşdırır və bu hesabat əsasında “Vahid Milli Hərəkat” partiyasının və onun “varis partiyalarının” – yəni hakimiyyətin bütün əsas avropayönlü müxalif qüvvələrini adlandırdığı siyasi qurumların – qadağan olunmasına nail olmağa çalışır.
13 may tarixində isə “Gürcü Arzusu”nun nəzarətində olan parlament artıq müxalifət partiyalarının qadağan edilməsinə yönəlmiş qanunlar paketini qəbul edib.
Gürcüstanda müxalifətin həbsi
Gürcüstan xəbərləri
