“Gürcü arzusu” seçki kampaniyasında ərazi bütövlüyü mövzusundan necə istifadə edir?
“Gürcüarzusu”ərazi bütövlüyü haqda
Oktyabrın 26-da Gürcüstanda keçiriləcək parlament seçkiləri ərəfəsində hakim “Gürcü arzusu” partiyası ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpasının onun üçün əsas prioritet olacağını bildirir.
Partiyanın siyasi ritorikasında münaqişənin sülh yolu ilə həllinə dair vədlər və 2008-ci ilin avqust müharibəsini təhrik etdiyinə görə Mixail Saakaşvilinin partiyasının ünvanına qınaq yer alır. İqtidarda olduğu 12 ildə ilk dəfədir ki, partiya seçki kampaniyasının mərkəzinə ərazi bütövlüyü məsələsini qoyur.
İllər ərzində nə dəyişdi? Rusiya ilə yaxınlaşma həqiqətən Gürcüstana itirilmiş ərazilərə nəzarəti bərpa etməyə kömək edə bilərmi?
_________________________________________
“Gürcü arzusu”nun seçki öncəsi vədləri
“Bizim ən mühüm milli vəzifələrimizdən biri vahid Gürcüstanda yaşamaqdır. Regionumuzda hadisələr çox sürətlə inkişaf edir. Bunun fonunda ölkənin ərazi bütövlüyünü sülh yolu ilə bərpa etmək üçün hər an zəmin yetişə bilər… [bu şansdan istifadə etmək üçün] biz [“Gürcü arzusu”] yeni parlamentdə konstitusiya çoxluğuna malik olmalıyıq”. Bunu Gürcüstanın keçmiş baş naziri, ölkənin ən zəngin və nüfuzlu adamı, 12 ildir Gürcüstanı idarə edən Bidzina İvanişvili deyib.
Digər seçki çıxışında isə İvanişvili Gürcüstan tərəfini avqust müharibəsinin təhrikçisi adlandırıb və osetin xalqından üzr istəməyi təklif edib:
“Oktyabrın 26-da keçiriləcək seçkilərdən dərhal sonra, müharibənin təhrikçilərinin mühakimə olunacağı, gürcü-osetin qardaşlığının və birgəyaşayışının məhvinə görə məsuliyyət daşıyanların hamısına ən sərt hüquqi cavab veriləcəyi zaman biz mütləq 2008-ci ildə xain “Milli Hərəkat”ın təlimata uyğun olaraq osetin qardaş və bacılarımızın alov içində qalmasına görə üzr istəməyə güc tapacağıq”, – Bidzina İvanişvili sentyabrın 14-də işğal olunmuş Sxinvali yaxınlığındakı Qori şəhərində seçicilərlə görüşü zamanı bildirib.
Son illər Gürcüstanın Rusiyaya xeyli yaxınlaşması fonunda çoxları bu cür bəyanatları separatçı regionlarla münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün Moskvanın Tbilisiyə kömək etməyə hazır olduğuna işarə kimi qəbul edir və bu cür arqumentlərdən “Gürcü arzusu” açıq-aydın faydalanır.
Gürcüstanda parlament seçkiləri
Gürcüstanda parlament seçkiləri 2024-cü il oktyabrın 26-da keçiriləcək. Bu seçkilər ölkənin gələcək siyasi və geosiyasi kursunu müəyyən edəcək. Seçim rusiyayönlü “Gürcü arzusu” ilə qərbyönlü müxalifət arasında edilməlidir.
Sorğulara görə, hakim partiyanın reytinqi aşağı səviyyədədir – cəmi 32%. Parlamentdə konstitusiya çoxluğunu əldə etmək üçün “Gürcü arzusu”nun 60%-dən çox səs toplaması lazımdır ki, bu da çətin görünür.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, bu seçkilər Gürcüstanın təkcə daxili siyasi vəziyyətinin deyil, həm də beynəlxalq münasibətlərinin taleyini həll edəcək. “Gürcü arzusu” hakimiyyətdə qalsa, ölkənin Avropaya inteqrasiya prosesi dondurula bilər, çünki Gürcüstan hakimiyyətinin Moskva ilə yaxınlaşmağa yönəlmiş hərəkətləri səbəbindən Tbilisi ilə Qərb ölkələri arasında münasibətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə soyuyub.
Nə üçün ərazi bütövlüyü mərkəzi mövzu oldu?
Ərazi bütövlüyünün bərpası Gürcüstan cəmiyyəti üçün həmişə mühüm mövzu olub. Beynəlxalq Respublikaçılar İnstitutunun (IRİ) 2023-cü ildə keçirdiyi sosioloji sorğulara əsasən, bu, əsas problemlərdən biridir. Lakin son vaxtlara qədər bu mövzu hakim partiyanın siyasi gündəminin mərkəzində olmayıb.
Ekspertlər hesab edirlər ki, “Gürcü arzusu” seçki kampaniyasında diqqəti digər aktual problemlərdən – iqtisadi çətinliklər, yüksək işsizlik və artan yoxsulluqdan yayındırmaq üçün ərazi bütövlüyü mövzusundan fəal istifadə edir.
“Müasir Gürcüstanın siyasi həyatına nəzər salsaq, görərik ki, problemləri olan və populyarlığının ən aşağı səviyyəsinə yaxınlaşan hər bir hökumət seçki ritorikasına ərazi bütövlüyü mövzusunu daxil etməyə çalışır. Bu, Gürcüstan siyasəti üçün yeni “hiylə” deyil”, – uzun illərdir münaqişələri öyrənən ekspert Vano Abramaşvili deyir.
Politoloq Gia Nodia münaqişənin həlli şansını artıracaq real dəyişikliklərin baş vermədiyini iddia edir.
“Sadəcə seçkilər yaxınlaşır və bu mövzu yenidən aktuallaşır”, – deyə o qeyd edir.
Rusiya ilə yaxınlaşma və onun ərazi məsələsinə təsiri
Hakimiyyətə gəldiyi gündən “Gürcü arzusu” rusiyapərəst hesab olunurdu, lakin Ukraynadakı müharibə bu faktı şübhə edənlərə açıq şəkildə göstərdi.
Gürcüstan Ukraynada müharibə başlayandan sonra Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalara qoşulmayıb. Üstəlik, Tbilisi Kiyevi və prezident Vladimir Zelenskini Ukrayna tərəfinin guya münaqişənin qarşısını ala bilməməsinə görə tənqid edib. “Gürcü arzusu” liderlərinin Qərb səfirləri və liderlərinə qarşı ritorikası açıq şəkildə sərtləşib.
Rusiyayönlü narrativ seçki kampaniyası zamanı daha da dərinləşib.
Gürcüstan hökumətinin üzvləri, o cümlədən baş nazir İrakli Kobaxidze və qeyri-rəsmi hökmdar İvanişvili çoxsaylı seçki çıxışlarında heç vaxt Rusiya və ya Putini işğalçı kimi qeyd etməyiblər.
Məsələn, bu yaxınlarda BMT-nin tribunasında çıxış edən Kobaxidze işğal olunmuş ərazilərdən danışarkən Rusiyanın adını belə çəkməyib.
Gürcüstan daxilində bu cür mövqe xüsusilə Avropaya inteqrasiya tərəfdarları arasında ciddi hiddət doğurur. Sorğulara görə, ölkə əhalisinin təxminən 80%-i Gürcüstanın Avropa İttifaqı və NATO-ya daxil olmasını dəstəkləyir.
Buna görə də ekspertlər qeyd edirlər ki, hökumət qərbyönümlü ritorika və Moskva ilə yaxınlaşmağa yönəlmiş faktiki hərəkətlər arasında manevr etməli olur. Məsələn, “Gürcü arzusu” öz seçki bannerlərini Aİ bayraqları ilə bəzədib.
Hüquqşünas və Sosial Ədalət Mərkəzinin direktoru Tamta Mikeladze hesab edir ki, ərazi bütövlüyü mövzusunun vurğulanması hökumətin ölkənin xarici siyasətindəki dəyişiklikləri gizlətməyə çalışdığı bir növ pərdədir.
Ekspert hesab edir ki, əvvəllər Rusiya ilə yaxınlaşma iqtisadi maraqlarla əsaslandırılırdı, lakin bu, artıq kifayət deyil:
“Artıq “Gürcü arzusu” Rusiya ilə yaxınlaşmanın təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi faydalarını nümayiş etdirməlidir. O, belə bir arqument kimi ərazi bütövlüyü mövzusundan istifadə etməyə çalışır”.
Abxaziya və Cənubi Osetiya
Abxaziya və Cənubi Osetiya Gürcüstanın 90-cı illərin əvvəllərində hərbi münaqişələrdən sonra Rusiya tərəfindən işğal edilmiş iki bölgəsidir. Bu münaqişələr nəticəsində 300 mindən çox insan evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalıb, bir çoxu hələ də geri qayıda bilmir.
Hər iki region öz müstəqilliyini elan edib, lakin onları yalnız Rusiya və onun təsiri altında olan digər dörd BMT ölkəsi tanıyır. Beynəlxalq ictimaiyyət bu əraziləri Gürcüstanın bir hissəsi kimi tanımaqda davam edir, lakin Tbilisi faktiki olaraq onlara nəzarət etmir.
Moskvanın reaksiyası necədir?
Rusiya hakimiyyəti Abxaziya və Cənubi Osetiyanın Tbilisinin nəzarətinə qaytarılmasını dəstəkləmək niyyətində olmadığını açıq şəkildə bildirir. Rusiya Dövlət Dumasının nümayəndəsi Konstantin Zatulin “qatarın çoxdan getdiyini” deyib və Gürcüstanın ərazi bütövlüyünün bərpası məsələsinin artıq aktual olmadığına eyham vurub.
Eyni vurğu Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun bəyanatında da yer alıb. Lavrov BMT tribunasından açıq şəkildə bildirib ki, Gürcüstanla Abxaziya və Cənubi Osetiya arasında istənilən danışıqlar yalnız onların razılığı ilə aparılmalıdır və Rusiya bu respublikalara təzyiq etməyəcək.
“Gürcüstanın indiki rəhbərliyi sadəcə olaraq keçmişə ədalətli qiymət verir. Dedilər ki, “biz tarixi barışıq istəyirik”. Bu barışığın hansı formada baş verə biləcəyi bu ölkələrin özlərindən asılıdır: Abxaziya və Cənubi Osetiyadan. Onlar Gürcüstanın qonşularıdır, onların arasında müəyyən təmaslar qaçılmazdır… Əgər tərəflər maraqlı olsa, biz kömək etməyə hazır olacağıq”, – Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov sentyabrın 28-də BMT-də jurnalistlərin suallarını cavablayarkən deyib.
Abxaziya və Cənubi Osetiyanın reaksiyası
Abxaziya və Cənubi Osetiyadan gələn ictimai reaksiyalar daha çox İvanişvilinin osetin xalqından üzr istəmə təşəbbüsünə yönəlib.
Sxinvali və Suxumi hakimiyyətlərinin nümayəndələri qeyd ediblər ki, barışıq istiqamətində istənilən addım yalnız Gürcüstanın onların müstəqilliyini tanıması şərtilə mümkündür. Bununla belə, bu respublikaların siyasi statusunun müzakirə mövzusu olmadığı vurğulanıb.
İşğal olunmuş Sxinvali vilayətinin “Prezident Administrasiyasının” nümayəndəsi Yuri Vazaqov bildirib ki, gürcülərdən “nəinki şifahi üzrxahlıq, həm də təhlükəsizlik zəmanətləri haqda razılaşmanı məcburi edən hüquqi sazişin əldə olunmasının prioritet olduğu Cenevrə müzakirələri çərçivəsində əməli addımlar gözləyirlər”.
“Bu bəyanatın birbaşa Abxaziya Respublikasına aidiyyəti olmamasına baxmayaraq, qeyd etmək istərdik ki, belə bir bəyanat, əgər keçmişin səhvlərinin yenidən qiymətləndirilməsi, Cənubi Osetiya və Abxaziya xalqlarından üzr istənməsi, siyasi və iqtisadi təzyiq üsullarından imtina edilməsi və sülh müqaviləsinin imzalanması kimi barışıq istiqamətində real addımlarla dəstəklənərsə, bu, dinc mövcudluğa və mehriban qonşuluq münasibətlərinə aparan prosesin başlanğıcı ola bilər”, – Abxaziya Xarici İşlər Nazirliyinin sentyabrın 16-da yaydığı bəyanatda deyilir.
Abxaziyanın keçmiş xarici işlər naziri Sergey Şamba “Gürcüstan etdiyinə görə üzr istəsə, o zaman Abxaziya barışıq yolunda ilk addımı alqışlayacaq” deyib və dərhal “respublikanın siyasi statusunun heç bir müzakirə predmeti olmadığını” vurğulayıb.
Qaçqınların reaksiyası
Abxaziyadan qaçqın Dali Mikiya hesab edir ki, dövlət ümumiyyətlə 30 il ərzində itirilmiş evləri geri qaytarmaq və müharibədən zərər çəkənlərə kömək etmək üçün az iş görüb. Lakin “Gürcü arzusu”nun bu istiqamətdə səyləri xüsusilə az olub:
“Onların nəsə etmək üçün daha çox imkanları var idi, çünki az-çox normal ölkəyə sahib oldular. Amma 30 min insanın hələ də mənzili yoxdur. Daha 30 il gözləməli olacaqlar, çoxları o vaxta qədər yaşamayacaq. Yaşlı qaçqınlar heç vaxt öz evləri olmadan ölüb gediblər”.
Dali Mikiya qaçqınların problemləri ilə məşğul olur və onların əhvalını yaxşı bilir.
“Hökumət abxazlardan və osetinlərdən deyil, bizdən üzr istəməlidir ki, biz 30 il cəhənnəmdə yaşamışıq, öz evlərimizi itirmişik”.
Vano Abramaşvili deyir ki, qaçqınlar çoxdan Gürcüstanın siyasi gündəmindən itiblər – onların səsi eşidilmir və ehtiyacları barədə danışan yoxdur. Siyasi təbəqə onları görmür:
“Onlar sadəcə mənzil, kompensasiya gözləyən ekomiqrant tipli insanlara çevriliblər və bunları əldə etdikdən sonra artıq qaçqın olmayacaqlar. Onlar hansı şəraitdə yaşayırlar, kim və necə səslərini idarə etməyə və manipulyasiya etməyə çalışır, heç kim bunu müzakirə etmir”, – Vano Abramaşvili deyir.
Müxalifəti gözdən salmaq
Ekspertlərin fikrincə, iqtidar partiyasının ərazi bütövlüyü mövzusundan istifadəsinin məqsədlərindən biri əsas rəqibi – Mixail Saakaşvilinin Vahid Milli Hərəkat partiyasını nüfuzdan salmaqdır.
İvanişvili dəfələrlə bəyan edib ki, 2008-ci ilin avqust müharibəsinin başlanmasına görə məhz Saakaşvili məsuliyyət daşıyır. Bu narrativ “Gürcü arzusu”na son illərdə süzərinə iyasi strategiyasını qurduğu düşmən obrazını yaratmağa kömək edir.
Politoloq Paata Zakareişvili 2020-ci ildə analoji kampaniyanı xatırladır, o zaman “Gürcü arzusu” Milli Hərəkatı Gürcüstanın bir neçə hektar ərazisini Azərbaycana (qədim gürcü monastır kompleksinin yerləşdiyi David Qareji) verməkdə ittiham edirdi.
2020-ci ildə parlament seçkilərinə bir ay qalmış iki günahsız insan – kartoqraflar, Azərbaycanla sərhədin müəyyən edilməsi üzrə Dövlət Komissiyasının üzvləri həbs edilmişdi. Təbliğat kanallarında insanların vətənpərvərlik duyğuları ilə oynamağa yönəlmiş geniş kampaniyaya start verildi.
Onlar hökumət kanallarının ekranlarında davamlı olaraq nümayiş olunan “David Qareji Gürcüstandır” şüarı ilə çıxış edirdilər. Sonra bu kampaniya vətənpərvərlik hissləri dalğasına səbəb oldu. Bu “yemə” düşən sosial şəbəkə istifadəçiləri hətta Facebook profil fotolarına eyni yazı ilə xüsusi çərçivələr qoymağa başladılar.
Zakareişvili hesab edir ki, “Gürcü arzusu” bu dəfə də analoji strategiyadan – vətənpərvərlik hissləri ilə oynamaq qərarına gəlib.
“İndi onlar eyni şeyi edirlər, onlara diqqəti yoxsulluqdan, işsizlikdən, Ukraynadakı müharibədən və bir çox digər aktual problemlərdən yayındıracaq mövzu lazımdır. Bu, cəmiyyətin əhəmiyyətli bir hissəsini narahat edən mövzu olmalıdır. bu qədər. Eyni zamanda bilirlər ki, konstitusiya çoxluğu əldə etməyəcəklər və buna ehtiyac yoxdur. Onlar üçün mümkün qədər çox seçicini seçkilərə cəlb etmək vacibdir”.
Gürcüstanın ərazi bütövlüyünün gələcəyi
Nə İvanişvili, nə də başqa partiya lideri hələlik bu məsələni necə həll etmək niyyətində olduqlarına aydınlıq gətirməyib.
Münaqişələrin həllindən danışan “Gürcü arzusu” bildirir ki, bunun üçün qarşıdan gələn parlament seçkilərində konstitusiya çoxluğu əldə etməlidir.
Konstitusiya dəyişikliyi zərurəti ilə bağlı söhbətlər Abxaziya və Cənubi Osetiya ilə konfederasiya yaradılması ilə bağlı fərziyyələri gücləndirib.
“Gürcüstanın Konstitusiyası ökə ərazisinin bölünməz olduğunu bildirir. Abxaziya Muxtar Respublikasının statusu yazılıb, Cənubi Osetiya ümumiyyətlə qeyd olunmayıb. Hakimiyyət nə edəcəyini deməlidir. Yeganə variant odur ki, ərazinin bölünməz olduğu yazılan yerdə nöqtə yerinə vergül qoyub, müstəsna halların, məsələn, konfederasiya prinsipinin olduğunu yaza bilərlər”, – Paata Zakareişvili deyir.
Ekspertlərin fikrincə, əgər “Gürcü arzusu” həqiqətən də konfederasiya ehtimalını nəzərdən keçirirsə, bu o deməkdir ki, Abxaziya və Cənubi Osetiyanın müstəqilliyini tanımalıdır və bu, çox çətin olacaq.
Konfederasiya dövlətlərin öz suverenliklərini qoruyub saxladıqları və beynəlxalq hüququn subyektləri olaraq qaldıqları iki və ya daha çox dövlətin birliyidir.
“Nə “Gürcü arzusu”nun seçiciləri, nə də bu partiyanın özü bu barədə danışmağa, belə bir kompromisə getməyə [Abxaziya və Cənubi Osetiyanın müstəqilliyini tanımağa] hazır deyil”, – deyə Tamta Mikeladze bildirib.
İctimaiyyətin qəzəbinə görə “Gürcü arzusu” əslində konfederasiya ideyasının olmadığını izah etməli oldu:
“Heç bir tanınma və ya buna bənzər antimilli məsələlər müzakirə edilmir! Onlarla konfederasiyaya razılaşmaq mümkün deyil, çünki bu, işğal olunmuş ərazilərin müstəqilliyinin tanınması deməkdir!”, – “Gürcü arzusu”nun liderlərindən biri Mamuka Mdinaradze oktyabrın 6-da bildirib.
Vano Abramaşvili deyir ki, konstitusiya dəstəyi münaqişənin həllinin son mərhələsidir. Bu, yalnız abxazlar və osetinlərlə hansı hökumət strukturu istədiyimizlə bağlı artıq razılaşma əldə olunduqdan; Rusiya hərbi birləşmələri bu əraziləri tərk etdikdən sonra lazımdır:
“Amma 12 il ərzində bu istiqamətdə heç bir irəliləyiş əldə olunmayıb. Əksinə, bizdə tamamilə əks vəziyyət yaranıb – Rusiyanın aqressiv hərəkətləri, Abxaziya və Sxinvali regionunun de-fakto hakimiyyətlərinə təzyiqləri daha da güclənir. Rusiya bu yerlərdə mövcudluğunu dərinləşdirməyə çalışır. Ona görə də “Gürcü arzusu”nun ərazilərin qaytarılması və konstitusiyanın dəyişdirilməsi zərurəti ilə bağlı bütün söhbətləri sadəcə olaraq böyük siyasi, seçki yalanıdır”.
Ekspertlər əmindirlər ki, bu vədin arxasında heç nə, heç bir plan, danışıqlar yoxdur.
Onların fikrincə, ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası vədi “Gürcü arzusu”na heç bir daxili siyasi divident gətirməyəcək:
“Bu söhbət o qədər əsassızdır ki, bunun kiməsə çox təsir edəcəyinə şübhə edirəm. Bəlkə də buna inanan bəzi sadəlövh insanlar olacaq, lakin onların sayı az olacaq”, – Gia Nodia deyir.
Vano Abramaşvili də əmindirki, “Bir neçə həftədən sonra “Gürcü arzusu” özü vədini unudacaq”.
“Gürcü arzusu” ərazi bütövlüyü haqqında
“Mediaşəbəkə”nin dəstəyilə
