Erməni və azərbaycanlı jurnalistlər tam məxfi rejimdə qarşılıqlı səfər ediblər
Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirlikləri birlikdə noyabrın 17-dən 21-ə qədər jurnalistlərin qarşılıqlı səfərilərini təşkil etdiklərini rəsmən təsdiqləyiblər.
Üç nəfər azərbaycanlı jurnalist Ermənistanda və Dağlıq Qarabağda olub. Təqribən eyni zamanda iki Ermənistandan və bir Dağlıq Qarabağdan olan jurnalist Azərbaycana gəlib.
Layihədə iştirak edən jurnalistlər bildiriblər ki, səfərlərin təşkilini ATƏT-in səlahiyyətli sədrinin ofisi Ermənistanın baş naziri və Azərbaycan prezidentinin 2019-cu ilin martında baş tutan görüşündə gəldikləri razılaşmalara əsasən koordinasiya edib.
Jurnalistlər yerli ekspertlərlə və rəsmi şəxslərlə görüşüblər. Amma bu səfərlər tam məxfi təşkil olunub və jurnalistlər təfərrüatları danışmaqdan, kimlə görüşdükləri və nə müzakirə etdikləri haqda məlumat verməkdən imtina edirlər. Bu layihə haqda öyrənilməsi mümkün olan bütün təfərrüatlar.
• Ermənistan eyni hərbi bloka daxil olan ölkələrin Azərbaycana silah satmasına etiraz edir
Sirlər
Ermənistan XİN-i “mübadilə” səfərləri haqda noyabrın 23-də, yəni jurnalistlər artıq evlərinə qayıdandan sonra məlumat yayıb. Azərbaycan XİN-i rəsmi məlumatı eyni gün, amma bir qədər sonra paylaşıb.
Bu layihə haqda söz-söhbət səfərlər baş tutandan bir həftə əvvəl yayılıb. Amma ölkələrin heç birində bu məlumatlar nə təsdiqlənir, nə də inkar edilirdi.
Jurnalistlərin seçimi, hazırlanması və səfərlər tam məxfi rejimdə həyata keçirilib
Yerevandan informasiya
Ermənistandan Azərbaycana “Şant” telekanalının şərhçisi Artyom Yerkanyan, “Mediamaks” informasiya agentliyinin baş redaktoru David Alaverdyan, Dağlıq Qarabağdan isə İctimai Televiziyanın jurnalisti Edqar Elbakyan yollanıb.
“Qarabağ nümayəndəsi Azərbaycana sadəcə erməni jurnalist kimi yox, məhz qarabağlı jurnalist kimi gedib, azərbaycanlı jurnalistlər isə Qarabağa gəliblər. Qarabağa səfər proqramını Stepanakert XİN səviyyəsində hazırlayıb”, – “Şant” telekanalına müsahibəsində Artyom Yerkanyan vurğulayıb.
O həmçinin bildirib ki, Azərbaycanda onlar bir sıra görüşlər keçiriblər, amma bu görüşlər haqda informasiyanı açıqlaya bilməzlər.
Bunu «Mediamaks» nəşrinin baş redaktoru David Alaverdyan da təsdiqləyib. O, bildirib ki, proqrama əsasən, siyasi xadimlərlə heç bir görüş nəzərdə tutulmayıb:
“Nahar masasında görüşdüyümüz yeganə vəzifəli şəxslər Azərbaycan XİN-in mətbuat katibi Leyla Abdullayeva və təcrübəli diplomat Hüseyn Hüseynov olub. Onlar öz şəxsi fikirlərini ifadə ediblər, bizim söhbətlərimiz isə off-the-record [yəni söhbətlər açıqlanmır, yazılmır və çəkilmir – JAMnews] formatında keçib”.
Bununla belə erməni jurnalistlər sadə Azərbaycan vətəndaşları ilə bilavasitə ünsiyyətdə ola biliblər.
“Məsələn, mağazada satıcı bizim erməni olduğumuzu bildi, bu, onun üçün şok idi, amma heç bir mənfi münasibət olmadı”, – Artyom Yerkanyan danışıb.
Səfərlər zamanı jurnalistlər həmçinin vətəndaş cəmiyyəti üzvləri, ictimai təşkilatların nümayəndələri ilə də görüşüblər. Bu görüşlərdə “Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icması” ictimai təşkilatının nümayəndəsi də iştirak edib. Amma Yerkanyanın sözlərinə görə, o, görüşlərdə fəal olub. Ümumilikdə görüşlər iştirakçıların dəyərləndirməsinə görə konstruktiv keçib.
“Amma unutmaq lazım deyil ki, bu, Azərbaycanın müvafiq strukturlarının göstərişinin nəticəsidir”, – Yerkanyan qeyd edib.
Erməni jurnalistlər səfər haqda öz “hesabat” məqalələrində onları müşayiət edən çoxsaylı mühafizə haqda bəhs edirlər. Erməni jurnalistlər 12-13 nəfər mühafizəçi ilə təmin olunublar.
David Alaverdyan öz məqaləsində etiraf edib ki, Bakıya yollandığı zaman ilk növbədə iki sualın cavabını tapmaq arzusunda olub:
• Azərbaycan nəyə hazırlaşır – sülhə, yoxsa müharibəyə?
• Azərbaycan cəmiyyəti Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə nizamlanması üçün hansı güzəştlərə hazırdır?
“Mən birinci suala cavab ala bilmədim, amma görünür ki, sadə azərbaycanlılar, elə ermənilər kimi yeni müharibəni istəmirlər və gec-tez problemin sülh yolu ilə həll olunacağına ümid edirlər”, – Alaverdyan yazır.
Güzəştlərə gəlincə, redaktorun fikrincə, bu məsələdə sevinmək üçün heç bir səbəb yoxdur.
“Artsaxın de-yure müstəqilliyi azərbaycanlıları sadəcə dəli edir: həm jurnalistləri, həm ictimai təşkilat nümayyəndələrini, həm də vəzifəli şəxsləri”.
Qarabağlı jurnalist Edqar Elbakyan Facebook səhifəsində yazıb:
“Səfərimiz zamanı biz… mətbuat, qeyri-hökumət sektoru nümayəndələri ilə görüşdük, müxtəlif maraqlı və möhtəşəm yerləri ziyarət elədik… Dörd günün hamısı bizə tədqiqat və araşdırma nöqteyi-nəzərindən çox geniş material verdi…
İnandırıram sizi, əgər biz 1990-cı illərdə müharibəni uduzsaydıq, Ermənistan dövlətçiliyi region xəritəsində yerə və mövcudluq perspektivinə sahib ola bilməzdi. Bizim hədsiz müsbət və isti atmosferdə keçən səfərimizdən sonra buna tamamilə əmin oldum”.
Səfərin məqsədyönlülüyü haqda
Səfər nəticələri haqda danışarkən, David Alaverdyan ilk növbədə bu cür səfərləri mənasız hesab edənlərə cavab verib:
“Mən digər erməni jurnalistlərin də Azərbaycana səfərinə imkan yaradılmasının tərəfdarıyam. Mən həmçinin azərbaycanlı jurnalistlərin Ermənistana, xüsusən də Artsaxa gəlməsini dəstəkləyirəm. Mən başa düşürəm ki, onların hesabatları həmişə obyektiv olmur və həqiqəti əks etdirmir. Amma bu, həm də bizim nə qədər fərqli, nə qədər daha azad olduğumuzu və cəmiyyətimizin çoxrəngliliyini göstərir.
Siz əmin ola bilərsiz ki, istənilən bu cür səfər Artsaxın Azərbaycanın bir hissəsi ola bilməyəcəyi əminliyinin möhkəmlənməsinə xidmət edir. Ən azından bu üç azərbaycanlı jurnalist bunu bilir”.
Artyom Yerkanyan bu səfər haqda düşüncələrini «Azadlıq Radiosuna» müsahibəsində paylaşıb:
“Bizim bu cür səfərlərlə problemin həllinə və sülh sazişinin imzalanacağına nail olacağımıza dair xəyalımız yoxdur. Məqsəd müəyyən dərəcədə etibar atmosferinin formalaşdırılmasına dəstək olmaqdır ki, bunun da nəticəsində təmas xəttində qurbanlar daha az olsun. Tam aydındır ki, ötən illərlə müqayisədə qurbanların sayı azı üç dəfə azalıb. Və əgər bizim səfərlərimiz buna şərait yaradarsa, o zaman mən hesab edirəm ki, bunu davam etdirmək lazımdır”.
Ekspert rəyi
Politoloq Stepan Safaryan hesab edir ki, bu səfərlər hadisələrin inkişafı üçün doğru istiqamətdir:
“Əgər tərəflər ünsiyyətə davam edərsə, mən ölkə başçıları səviyyəsində danışıqları nəzərdə tutmuram, kütləvi informasiya vasitələri, QHT səviyyəsində, bu o deməkdir ki, onlar problemi müharibəsiz həll etmək haqda düşünürlər. Bu, sülhü dəstəkləmək üçün mühüm, xırda, amma çox vacib alətdir. Ən azından biz, Ermənistan və Azərbaycan cəmiyyəti olaraq aramızdakı böyük divar üzündən çox da eşidə bilmədiyimiz səsləri eşidəcəyik”.
Yerevan press-klubunun sədri Boris Navasardyanın fikrincə, bu cür qarşılıqlı səfərlərin vacibliyi haqda yalnız jurnalistlərin məqalələri dərc olunandan sonra danışmaq mümkün olacaq:
“Əgər bu məqalələr Azərbaycan və Ermənistan cəmiyyətlərinə əhvalları və münaqişə ilə bağlı təsəvvürləri öyrənməyə kömək edəcəksə, bu, prosesin gələcəyinə müəyyən təsir göstərə bilər. Yox, əgər bu səfərlər Azərbaycandan və Ermənistandan olan üç tərəfdaşımızın gəlib-getdiyi, orada nəsə gördüyü və kimləsə görüşdüyü faktı ilə məhdudlaşacaqsa və hər şey onlarda qalacaqsa, o zaman mən, düzü, bu cür qarşılıqlı səfərlərdə bir əhəmiyyət görə bilməyəcəm”.
Bakıdan informasiya
Azərbaycandan informasiya hələlik çox kasaddır.
Media suallar verir və heç kim bu sualları cavablamır.
Faktiki olaraq, yalnız layihədə iştirak edən jurnalistlərin adları məlumdur. Bunlar “Trend” informasiya agentliyinin baş redaktoru Elçin Vəliyev, “1news.az” saytının müxbiri Elşən Rüstəmov və “Vestnik Kavkaza” saytının Azərbaycan redaksiyasının müxbiri Orxan Yolçuyevdir.
Səfər iştirakçılarının şərhləri
Elçin Vəliyevin sözlərinə görə, tərəflər öz aralarında razılaşıblar ki, səfərdə iştirak edən jurnalistlər çalışdıqları media orqanı üçün material hazırlasınlar, buna qədər isə heç kimə heç bir açıqlama verməsinlər.
“Yaxın zamanda mən buna xüsusi böyük məqalə həsr edəcəm. Sonra isə artıq suallara cavab verə biləcəm”, – Vəliyev deyib.
Elşən Rüstəmov Qarabağda fotolar çəkdirib və bu fotoları Facebook səhifəsində “Doğma torpaqlar” yazısı ilə paylaşıb. Hələlik bunlar səfərdən paylaşılan yeganə fotolardır və Azərbaycan mediası onları fəal şəkildə yayır.
Xarici İşlər Nazirliyinin şərhi
Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistan tərəfinin açıqlamasından sonra, həm də çox qısa rəsmi məlumat yayıb. Məlumatda ancaq o deyilir ki, azərbaycanlı jurnalistlər “Ermənistanda və ölkəmizin Dağlıq Qarabağ regionunda, o cümlədən də Şuşada” olublar.
Erməni jurnalistlərə gəlincə, nazirlik bildirib ki, onlar “azərbaycanlı həmkarları, QHT nümayəndələri, akademik çevrələr, o cümlədən də Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionunun azərbaycanlı icması ilə görüşüblər. Azərbaycanda olduqları müddətdə erməni jurnalistlər həmçinin müsəlman, xristian və yəhudi dini məbədlərində olublar”.
Digər jurnalistlərin reaksiyası
Jurnalist və Qarabağ müharibısi veteranı Asəf Quliyev səfər haqda informasiyanın ilk olaraq Ermənistan mediasında yayıldığından narazıdır. Üstəlik Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin öz məlumatında istifadə etdiyi terminalogiya da onun xoşuna gəlməyib:
“Səfər tamam bitənə qədər hamı bu haqda susurdu. Birdən-birə Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi bəyanatla çıxış edərək, hər şeydən əlavə azərbaycanlı jurnalistlərin marşrutu haqda da – Ermənistan və Dağlıq Qarabağ – bildirtdi. Azərbaycan mediası da erməni saytlarına istinad etmək məcburiyyətində qaldı. İlk baxışdan elə gələ bilər ki, bunda elə bir şey yoxdur. Amma erməni informasiya maşını heç vaxt heç bir informasiyanı elə belə yaymır.
ERMƏNİSTAN VƏ DAĞLIQ QARABAĞ… Yəni erməni təbliğatı faktiki olaraq Qarabağı ayrıca subyekt kimi təqdim etdi. Biz isə bunu tirajladıq. Bunun ardınca Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi bildirdi ki, Azərbaycan jurnalistləri “ölkəmizin Dağlıq Qarabağ regionuna” səfər edib, bu əraziləri “işğal olunmuş” adlandırmaq əvəzinə. Beləliklə də, hələlik Ermənistan 1:0 hesabı ilə irəlidədir. İndi yalnız bizim həmkarlarımızın nə yazacaqlarını gözələmək qalır. Hesabı bərabərləşdirə biləcəklərmi?”
JAMnews-un siyasi şərhçisi Şahin Rzayev ümumiyyətlə bunu jurnalist səfəri hesab etmir və bu səfərdən heç bir fayda gözləmir.
“Jurnalist informasiya sahəsində və gələcək materialın hazırlanmasında azad olmalıdır. Yox, əgər onun işini kimsə senzura edirsə, istər xüsusi xidmət orqanları olsun, istər nazirlik, ATƏT, ya da lap Roma Papası, bu halda bu, artıq jurnalist səfəri deyil, mətbuat katiblərinin məxfi işgüzar səfəridir. Bunun məqsədi isə ATƏT-in bu 25 ildə Qarabağ münaqişəsinin həlli planında heç olmasa nə isə elədiyini göstərməkdir. Mən bu səfərdən heç bir fayda gözləmirəm.
Birincisi, artıq söylənilən senzura səbəbilə, ikincisi, məxfiliyə görə. Düşünürəm ki, Ermənistan və Azərbaycan hakimiyyətləri sadəcə Qarabağda 2020-ci ilin sentyabrında keçiriləcək prezident seçkilərinə qədər vaxtı uzadırlar. O zaman ola bilər ki, vəziyyət dəyişsin. O vaxta qədər isə jurnalistlər yüz dəfə də ora-bura getsələr, hakimiyyətlər çətin ki, dəyişikliklərə hazır olsunlar. Hələlik isə hakimiyyətlər buna hazır deyillər, jurnalistlərin və ya QHT-nin nəsə edə biləcəyini düşünmək sadəlövhlük olardı”, – o, öz mövqeyini izah edib.
Şahin Rzayev özü 1990-cı illərin sonu, 2000-ci illərin əvvəllərində bir neçə dəfə həm Ermənistanda, həm də Qarabağda səfərdə olub və deyir ki, həmin səfərlər tamam fərqli formatda və abu-havada keçirilirdi:
“Məsələn, biz rahatca ziyalılar klubunun iclasına girdik, canlı yayımda çıxış elədik, reportajlar hazırladıq və heç kim bizə heç bir qadağa qoymurdu, biz lazım bildiyimizi edirdik. Düzdür, elə onda da bunun xüsusi bir faydası olmadı, amma heç olmasa, heç nə indiki kimi məxfi və senzuralaşdırılmış deyildi”.
Məqalədəki terminlər, toponimlər, fikir və ideyalar JAMnews və ya ayrı-ayrı əməkdaşlarının fikir və idelayarı ilə üst-üstə düşməyə bilər. JAMnews məqaləyə yazılan təhqir, təhdid, zorakılığa çağırış kimi dəyərləndirilə bilən və ya başqa səbəbdən etik sayılmayan şərhləri silmək haqqını özündə saxlayır.
