“Mənim kimilər buraları tərk etməsə, Ermənistanın regionları inkişaf edəcək”
Ermənistanın Statistika Komitəsi Ermənistanda 2020-ci il iyulun 1-ə olan demoqrafik vəziyyət üzrə göstəriciləri açıqlayıb. Göstəricilərə əsasən, Ermənistanın daimi sakinlərinin sayı 2 milyon 963 min nəfər təşkil edir.
Koronavirus Ermənistanın demoqrafik vəziyyətinə müsbət təsir edib. Sərhədlər bağlı qaldığı müddətdə iyulun 1-ə doğru ilin əvvəli ilə müqayisədə ölkənin daimi sakinlərinin sayı 3300 nəfər artıb. Demoqraf Artak Markosyanın tədqiqatına əsasən, 1991-ci ildən sonra ilk dəfədir ki, Ermənistanda yarım il kəsiyində əhalinin artımı qeydə alınıb.
Amma region sakinləri yenə də evlərini tərk edirlər. Rəsmi statistika da bunu göstərir. Bir il ərzində 6600 nəfər regionları tərk edib və nəticədə Yerevan sakinlərinin sayı artıb.
Demoqrafları regionlarda əhalinin azalması və sakinlərin paytaxtda cəmləşməsi narahat edir.
● Ermənistanda demoqrafik böhranın səbəbləri və mümkün çıxış yolları
● Ermənistanda ilk uşağa verilən müavinət 6 dəfə artırılacaq
● Ermənistanın başladığı kənd. Foto və video
Konkret nümunə
“Mənim kimilər buraları tərk etməsə, regionlar inkişaf edəcək. Amma hər adamın iradəsi çatmır bunun üçün öz həyatını qurban verməyə. Yəqin mən Noyemberyanda qalacaq qədər cəsarətli olmamışam”, – 25 yaşlı Maqa Qişyan deyir.
O, Ermənistanın Azərbaycanla sərhəddə yerləşən Tavuş rayonunda anadan olub.
Maqa deyir ki, artıq doğma şəhərində həyatını təsəvvür etmədiyi üçün oranı tərk edib. Musiqi dünyasına yaxın olmaq üçün, iş və yeni imkanlar naminə Yerevana köçüb.
“Gənclər təhsil almaq, heç olmasa başqalarının təcrübəsini mənimsəmək istəyir. Mühitin böyük rolu var. Noyemberyanda, təbiətin qoynunda yaşamaq gözəldir, amma peşəkar yüksəliş üçün bu pisdir, çünki sadəcə bir yerdə addımlayırsan”.
Maqa hesab edir ki, Ermənistanda məhz Yerevanda özünü təsdiqləmək və müstəqillik əldə etmək mümkündür. Burada yaşamaq onun üçün qətiyyən asan deyil, elə regionlardan gələn digər gənclər üçün də – yaşamaq, kirayə haqqını ödəmək üçün pul qazanmaq lazımdır.
Paytaxta köçəndən sonra Maqa restoranda oxumağa, müxtəlif musiqiçilərlə ünsiyyət saxlamağa və onlarla birlikdə musiqi axşamları təşkil etməyə başlayıb.
“Biz niyə Yerevana can atırıq? Çünki cavanıq, regionlarda olmayan qədər daha çox rəng, yeni muhit, müxtəliflik istəyirik”, – o deyir.
Maqa əvvəl də – 2011-ci ildə doğma Noyemberyanı tərk edib. Həmin vaxt o, peşəkar təhsil almaq üçün başqa şəhərə getmişdi. Onun şəhərində musiqi məktəbi yoxdur. Dilicanın Dövlət İncəsənət Kollecində dörd il təhsil alandan sonra evə qayıdıb və iki ilə yaxın uşaqlara nəğmə və gitara dərsləri keçib. Amma daha çox şeyə nail olmaq xəyalı onu yenə də Noyemberyandan getməyə vadar edib.
Öz təcrübəsinə əsaslanaraq Maqa belə nəticəyə gəlib ki, əgər insanlar üçün yaxşı sosial şərait, imkanlar, infrastruktur yaradılarsa, onlar regionları tərk etməzlər. Amma təəssüflə etiraf edir ki, hələlik qayıtmaq niyyətində deyil.
Ekspert rəyi
“Elə eləmək lazımdır ki, Yerevanda təhsil almış tələbə öz vilayətinə qayıtsın. Ermənistanın problem yaşadığı iki ölkə ilə sərhədi var, Azərbaycanla müharibə hələ bitməyib. Kəndlər bizim ikinci müdafiə zonamızdı. Onlar boşalsalar, bu problemdir”, – demoqraf Artak Markosyan deyir.
İnsanlar iş və infrastruktur, olmadığı, sosial problemlər, gələcəyin qeyri-müəyyənliyi və təhsil səviyyəsinin aşağı olması üzündən regionları tərk edirlər.
Hökumət bu il kəndlərdəki uşaq bağçalarının və məktəblərin binalarının abadlaşdırılması ilə məşğul olur. Artak Markosyan isə vurğulayır ki, tədris səviyyəsinin yüksəldilməsi haqda da düşünmək lazımdır:
“Tədqiqatlar göstərirlər ki, imtahanlarda kənd icmasından olan şagirdlər şəhərdəki şagirdlərdən daha az bal toplayırlar. Valideynlər isə kəndlərdə təhsil səviyyəsinin aşağı olduğunu görüb, həm də uşaqlarının gələcəyi üçün kəndləri tərk edirlər”.
Daxili miqrasiyanın səviyyəsi və əhalinin Yerevanda cəmləşməsi artır. 2020-ci il iyunun 1-ə olan məlumata əsasən, Yerevanda 1 milyon 87 min daimi sakin toplanıb. Yəni ölkə əhalisinin 37 faizi paytaxtda yaşayır, Yerevana köçüb hələ qeydiyyata düşməyən insanlar bura daxil deyil. Bu, cəmləşmənin yüksək səviyyəsi və əhalinin ərazi bölgüsü sisteminin pozulmasıdır.
Desentralizasiya proqramları
Demoqraf Artak Markosyan hesab edir ki, Yerevanın resursları artıq tükənib, paytaxt üçün regionlar sakinlərinin artan axınını qəbul etmək çətindir. Bu axının qarşısını almaq üçün regionların inkişafı ilə məşğul olmaq lazımdır.
Bəzi yerlərdə bu proses artıq yerli sakinlərin, fəal vətəndaş mövqeyi olan insanların təşəbbüsü ilə başlayıb. Hətta “Aqro-inqilab” adı almış hərəkat da yaranıb.
Bu, müxtəlif vilayətlərdən olan gənclər qrupunun təşəbbüsüdür. Onlar Ermənistan kəndlərinin həyatını dəyişməyə, onları müasir və uğurlu etməyə çalışırlar. Üstəlik işə ilk baxışdan heç bir inkişaf perspektivi olmayan ən “çətin” kəndlərdən başlayıblar, müəyyən uğurlara nail olublar və digərlərini də öz nümunələri ilə həvəsləndiriblər.
Aqro-inqilab 2018-ci ildə Ermənistanda baş verən “məxməri” inqilaba heç bir aidiyyatı olmayan fərdi təşəbbüsdür.
Amma yeni hökumət də regionların inkişafı üçün addımlar atmağa başlayıb.
“Baş nazirin göstərişi ilə biz müasir Ermənistan kəndlərinin inkişaf konsepsiyası və strategiyasının hazırlanmasına başlamışıq. Tezliklə sənəd hazır olacaq, orada bütün məsələlər nəzərə alınacaq: necə eləmək olar ki, kəndlərdə həyat yaxşılaşsın, insanların yaşamaq istəyəcəyi mühiti necə yaratmalı”, – baş nazirin kənd icmaları məsələləri üzrə müşaviri Robert Qukasyan bildirib.
Əhalinin vilayətlərdən köçmələrinin qarşısını almaq üçün hökumət artıq “Uşaqlı ailələrin evlə təmin edilməsinə dəstək dövlət proqramını” təsdiqləyib.
Bu proqrama əsasən, 2020-23-cü illərdə vilayətlərdə ipoteka ilə ev almaq üçün birdəfəlik maliyyə yardımları ediləcək. İki və daha artıq azyaşlı uşaqları olan ailələr dövlətdən ilkin ödəniş üçün lazım olan məbləği alacaqlar.
Üstəlik hökumət doğum hallarını stimullaşdırılması proqramı həyata keçirir. İlk uşağın doğumuna görə ödənən məbləğ 250 min dram (500 dollardan çox), ikinci uşağa görə 150 min dram (300 dollardan çox) artırılıb. İndi bu məbləğ 300 min dram (təxminən 620 dollar) təşkil edir.
Amma demoqraf Artak Markosyan hesab edir ki, regionlarda yeni iş yerlərinin açılması daha vacibdir:
“Elə eləmək lazımdır ki, kəndlərdə yaşayan gənclər oradan getmək istəməsinlər, onlara kənddə məşğuliyyət tapmağa kömək etmək lazımdlr. Hədəf proqramları həyata keçirmək vacibdir”.
