Əbu-Dabi görüşü: Azərbaycan və Ermənistan Rusiyasız sülhə nə qədər yaxındır?

Əliyev və Paşinyan arasındakı BƏƏ görüşü

Bu gün Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) paytaxtı Əbu-Dabidə baş tutan görüş Cənubi Qafqazda uzun illərdir davam edən münaqişənin sonlanması istiqamətində yeni siyasi gündəmin konturlarını ortaya qoydu.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan arasında keçirilən bu ilk vasitəçisiz ikitərəfli təmas regionda Rusiyanın nüfuzunun azalması fonunda yeni balans formalaşdırır.

Görüşün siyasi konteksti: Sammit yox, səmimi razılaşma cəhdi?

Əvvəlki illərdə sülh müzakirələri çox vaxt Avropa İttifaqı, Rusiya və ya Amerika kimi tövsiyəedici aktorların vasitəçiliyi ilə aparılırdı. Bu baxımdan Əbu-Dabidəki görüşü xüsusi edən cəhət ondan ibarətdir ki, ilk dəfə iki lider rəsmi vasitəçilər olmadan, üz-üzə oturaraq danışıq aparırlar.

Siyasi tarixçi Jirayr Liparitian bunu “müdaxiləsiz əlaqə qurma cəhdi” adlandırır:

“Regionda xaos çox uzun müddətdir ki, davam edir. Bu görüş bir ilk olaraq qeyri-müəyyənliyin kənara qoyulması baxımından vacibdir”.

Zəngəzur dəhlizi yenidən gündəmdə: ABŞ planı və Azərbaycan – Rusiya münasibətlərindəki gərginliyin mümkün səbəbləri

Bu gərginliklər fonunda isə bir digər mühüm məsələ də yenidən gündəmə gəlir, Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsi.

Masada nə var? Zəngəzur, Sülh qovşağı və beynəlxalq yük nəzərəti

Görüşdəki əsas müzakirə məsələləri aşağıdakılardır:

• Zəngəzur dəhlizi: Azərbaycan Naxçıvanla quru yolla maneəsiz əlaqə istəyir;
• Ermənistanın alternativ təklifi olan Sülh Qovşağı marşrutu: Qara dəniz-Xəzər-Fars körfəzi aralığında beynəlxalq logistika;
• Yüklərin Rusiya deyil, beynəlxalq təhlücəsizlik şirkətləri tərəfindən yoxlanması;
• ABŞ-Avropa şirkətlərinin bu marşrutlarda rolu.

Siyasi təhlilçi Zaur Şiriyev bildirir ki, “Azərbaycan artıq Rusiya vasitəçiliyinə ehtiyac duymur, bu da real irəliləyiş imkanları yarada bilir”.

Erməni politoloq Tiqran Qriqoryan isə hesab edir ki, Rusiya dəhlizdə öz rolunu itirir, bu da Paşinyana kompromis imkanları açır.

“Ermənistan artıq beynəlxalq yoxlama şirkətlərinin cəlbini təklif edir və bu ABŞ-Avropa xətti ilə razılaşdırılır”, – deyə regional ekspert Olesya Vardanyan yazır.

"Yerevanın yolların açılması ilə bağlı təklifləri Bakının narahatlığını aradan qaldırır" – Ermənistanda belə hesab edirlər

Azərbaycandan gələn yüklər Ermənistanda yoxlanılacaq – təfərrüatlar

Elxan Şahinoğlu: “Əbu-Dabinin öz maraqları var”

Siyasi şərhçi Elxan Şahinoğlu BƏƏ-nin bu prosesə marağını iqtisadi baxımdan izah edir:

“BƏƏ Ermənistanın ən böyük investoru, Azərbaycanda da milyardlarla dəyərdə layihələrə malikdir. Regionda sülh bu investisiyaların təhlücəsizlik zəmanətidir”.

Şahinoğluya görə, bu addım BƏƏ-in Qətər, Oman kimi regional sülh oyunçusu olma arzusunun təzahürüdür.

Paşinyan üç cəbhədə: daxili təzyiqlər və Kreml faktorları

Elxan Şahinoğlu bildirir ki, Ermənistanda Paşinyana qarşı radikal müxalifət, kilsə və oliqarx dairələr birgə çıxış edir və bu təzyiqlərin arxasında Kreml dayanır. Paşinyan son zamanlar bu qruplara qarşı həbs dalğalarına başlasa da, vəziyyət qeyri-müəyyəndir.

“Gümrü bazasının Rusiya tərəfindən gücləndirilməsi haqda gələn siqnallar da ehtimalları artırır. Kreml Paşinyanı sıxışdırmaqla paralel olaraq Bakı ilə əlaqələri də korlayıb, bu da sülh sazişinin aktuallığını daha da artırır”.

Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişi niyə imzalanmır? Bakı və İrəvanın baxışları harada toqquşur?

Elmar Məmmədyarov deyir ki, Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı açıq iddialar var və bu, gələcəkdə sülh sazişinin hüquqi qüvvəsini sual altına ala bilər

Sülh sazişi: niyə imzalanmır?

Martda razılaşdırılan sülh sazişinin mətnində İlham Əliyevin şərtləri bunlardır:

• Ermənistan konstitusiyasından Qarabağla bağlı istinadın çıxarılması;
• ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğv edilməsi;
• Avropa İttifaqı nəzarətçilərinin sərhəddən çıxarılması.

Nikol Paşinyan bu şərtlərin demək olar hamısına razı olduğunu deyib. Amma konstitusiya dəyişikliyinin uzun müddət tələb etdiyini bildirir. Erməni tarixçi Liparitian hesab edir ki, bu problemi konstitusiya məhkəməsinin şərh mexanizmləri ilə aradan qaldırmaq olar.

Vaşinqton və Ankara: yeni oyunçular?

ABŞ-li senator Marco Rubio bildirib ki, sülh sazişinin imzalanması tezliklə mümkün ola bilər.

BBC yazır ki, erməni diplomatlar Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesini Tramp administrasiyasına “sülhməramlı uğur fürsəti” kimi təqdim ediblər. Bu, Vaşinqtonun, daha doğrusu, ABŞ-nin mühafizəkar dairələrinin, məsələyə marağını artırıb və prosesə diqqətin yönəlməsinə səbəb olub.

Digər tərəfdən, Paşinyanın İyunda İstanbula etdiyi səfər Ankaranın da məsələyə olan maraqlarını göstərir.

Təhlilçi Şücaət Əhmədzadə qeyd edir ki, Ankara bu sülhü Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi dövrün açılışı kimi qiymətləndirir.

Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sülh sazişi üzrə danışıqlar yekunlaşıb

Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sülh sazişinin mətni üzrə açıq qalan iki maddə üzrə Ermənistan Azərbaycan tərəfinin təkliflərini qəbul edib və danışıqlar prosesi yekunlaşıb.

Proses haraya aparır?

Hər iki liderin ilk dəfə vasitəçisiz bir araya gəlməsi özü-özlüyə psixoloji maneənin qırılması deməkdir. Sülh hələ imzalanmasa da, bu cür birbaşa danışıq formatı irəliləyişdir. Regionda Rusiya nüfuzunun sönməsiylə Qərb, BƏƏ və Ankara daha çevik təşəbbüs göstərə bilir.

Amma nətəcənin konkretləşməsi hələ də aşağıdakı faktorlardan asılıdır:

• Ermənistan daxilindəki siyasi sabitlik;
• Azərbaycanın şərt mövqeyinə yenidən baxması;
• Qərb-Türkiyə-BƏƏ koordinasiyası;

“Gözlənilməzlik kreativ ola bilər, amma bizim regionda xaos indiyə qədər heç bir yaxşılıq gətirməyib”, – deyə tarixçi Liparitian vurğulayır.

Rəy: “Bakı təhlükəsizliyi düşünsəydi, Yerevanla praktiki təminatlar barədə razılığa gələ bilərdi”

Sevinc Səmədzadə deyir ki, “Ermənistanı davamlı zəif vəziyyətində saxlamaqla, Bakı düşünür ki, siyasi, iqtisadi və ərazi güzəştlərini daha da genişləndirə bilər və dayanıqlı sülhə ehtiyac olmadan istədiyi şərtləri diqtə edə bilər”

Əliyev və Paşinyan arasındakı BƏƏ görüşü