Dmanisidə yerli gürcülər və azərbaycanlılar arasında münaqişə. Niyə məsələ bu qədər böyüyüb?
Dmanisi şəhərində 16-17 mayda yerli etnik azərbaycanlılarla etnik gürcülər arasında baş verən toqquşma o dərəcədə gərginləşib ki, regiona çox sayda polis qüvvəsi və texnika səfərbər edilib. Bir neçə nəfər dava nəticəsində xəsarət alıb.
Hakimiyyət etnik münaqişəni istisna edir və bildirir ki, bu, məişət zəminində qarşıdurma olub və tam həll edilib.
Dmanisidə əslində nə baş verib və münaqişə aradan qaldırılıbmı?
Dmanisidə nə baş verib?
Mayın 16-da axşam saat 5-də gənclərdən ibarət iki qrup Dmanisidə ərzaq mağazası önündə bir-biri ilə dalaşıb.
Şahidlərin sözlərinə görə, mübahisə mağazanın satıcısı – azərbaycanlı qadının gənc gürcülərə nisyə pivə satmaqdan imtina etməsi ilə başlayıb.
“Dörd oğlan gəldi. Onlar nisyə pivə istəyirdi. Onlara dedim ki, verə bilmərəm, çünki müdir yerində yoxdur. Onlar baladılar məni təhqir etməyə, döyməklə hədələdilər. Səs-küyə qayınatam çıxdı və onlara dedi ki, qadını döymək olmaz. Onlar qayınatamı döyməyə başladılar. Biz polis çağırdıq. Mən də ifadə verdim. Sonra bu oğlanlarla birlikdə qırx nəfərə yaxın cavan adam gəldi. Onların əllərində dəyənəklər vadı, hər şeyi sındırdılar”, – satıcı Səidə İsmayılova jurnalistlərə danışıb.
Davanın mağazanın kamerasına düşən kadrları Facebook-da yayılıb. Oradan görünür ki, mağazanın yanına iyirmiyə yaxın adam gəlir. Mağazada onlarıəllərində taxta olan başqa bir qrup qarşılayır. Tezliklə sözlü münaqişə əlbəyaxa davaya keçir.
Münaqişə iştirakçılarının hamısı Dmanisidən olsa da, müxtəlif millətlərin nümayəndələridir. Qruplardan biri etnik azərbaycanlılardan, digəri isə etnik gürcülərdən, Qərbi Gürcüstanın Svaneti dağlıq regionundan olan və Dmanisidə məskunlaşan ekoloji miqrantıardan ibarət olub.
Həmin axşam baş verənlər Facebook-da geniş müzakirələrə və mübahisələrə səbəb olub. İstifadəçilər Dmanisidə milli münaqişənin qızışdığı haqda yazıblar.
◄ DmanisiGürcüstanın cənubund, Kvemo Kartli regionunda balaca şəhərdir. 2014-cü il əhalinin siyahıyaalınmasına əsasən, burada 2 661 nəfər yaşayır. Dmanisi bələdiyyəsində əhalinin 65 faizi etnik azərbaycanlılardan, 33 faizi gürcülərdən ibarətdir. Bu şəhərdən informasiyalar nadir hallarda mərkəzi mediaya düşür. Telekanalların əksəriyyətinin burada heç öz müxbiri də yoxdur. ►
Elə həmin gecə elan olunub ki, Dmanisidə səhəri gün səhər saat 11-də etiraz mitinqi baş tutacaq. Təşkilatçı kimi azərbaycanlı icması çıxış edib.
“Mübahisəni milli və dini münaqişəyə çevirmək lazım deyil. Kimsə bu mövsuda spekulyasiya edir”, – səhəri gün Dmanisi meri Giorgi Tatuaşvili deyib və münaqişəni “məişət xarakterli” adlandırıb.
Səhəri gün, mayın 17-də Dmanisidə vəziyyət demək olar ki, bütün günü idarəolunmaz olub.
- Gürcüstanlı azərbaycanlılar nəyə baxırlar?
- Azərbaycan-Gürcüstan sərhədindəki minalar
- Gürcüstanın milli azlıqlar yaşayan regionlarında Rusiya təbliğatı necə işləyir?
Tezliklə münaqişəyə yaxın kəndlərin sakinləri də qoşulub. Beysbolzopaları, dəyənək və daşlarla silahlanmış qruplar şəhərin bir neçə hissəsində eyni zamanda bir-biri ilə dalaşıb.
Dmanisi bir neçə saat qapalı şəhər olub – polis şəhərə girişi bağlayıb və vətəndaşların hərəkətini məhdudlaşdırıb. Ora çox sayda güc qüvvələri səfərbər edilib, amma axşamın gec saatlarına qədər polis vəziyyəti sakitləşdirə bilməyib.
Məsələn, saat 5-də media media böyük qrupun bir nəfəri təqib etdiyini və amansızca döydüyünü, hadisə yerində sayı cəmi 2-3 nəfər polisin isə müdaxilə edə bilmədiyini əks etdirən kadrlar yayıb.
Atışmada bir neçə nəfər, o cümlədən də jurnalistlər və operatorlar xəsarət alıb.
Günün ikinci yarısında daxili işlər naziri Vaxtanq Qomelauri və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin rəhbəri Giorgi Liluaşvili Dmanisiyə gəlib.
Mayın 17-də axşamın gec saatlarında, bütün günü davam edən idarəolunmaz proseslərdən sonra qarşıdurma tərəfləri Dmanisi Şəhər Şurasında görüşüblər.
Görüşdə hökumət üzvləri və dini liderlər də iştirak edib.
Görüşdən sonra tərəflər barışdıqlarını bildiriblər və ictimaiyyət qarşısında bir-birlərinin əlini sıxıblar.
“Mən şadam və xoşbəxtəm ki, eskalasiya təhlükəsində olan məişət zəminində münaqişə bizim, dini qurumların, dövlətin, xalqın iştirakı ilə həll olunub. Hər iki tərəf razılığa gəlib, bir-bbirini bağışlayıb və barışıb”, – Şərqi Gürcüstan müftisi Etibar Eminov deyib.
Daxili İşlər Nazirliyindən elan olunub ki, münaqişə aradan qaldırılıb, buna görə zorakılığa aidiyyatı olan heç kim cəzalandırılmayıb.
Daxili işlər naziri Vaxtanq Qomelauri bildirib ki, araşdırma başlayıb, amma dindirmələr davam edir, hələlik heç kim saxlanılmayıb. Qomelauri həmçinin qeyd edib ki, media vəziyyətin gərginliyini “şişirdib” və kilsəyə iştirakına görə minnətdarlığını bildirib. “Tanrıya şükür olsun ki, heç kim ciddi zərər çəkməyib, ancaq yüngül xəsarətlər var”, – nazir deyib.
Hadisə yerinə gələn daxili işlər naziri də, Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri də vurğulayıblar ki, bu, milli münaqişə deyil.
Daxili işlər naziri bəyan edib ki, etnik münaqişələrə yol vermək olmaz, çünki “azərbaycanlılar bizim vətəndaşlarımız, Azərbaycan isə strateji müttəfiqimizdir”.
Milli münaqişə, yoxsa məişət davası – siyasətçilərin dəyərləndirməsi
Daxili işlər nazirindən fərqli olaraq hökumətin rəqibləri münaqişəni həll olunmu. Hesab etmirlər.
Onların fikrincə, hazırkı hadisə zəminində başlayan polemika regionda milli nifaq üçün münbit şəraitin olduğunu və hökumətin bu problemi həll etmədiyini, əksinə təhrik etdiyini göstərib.
Əsas iradlar Dmanisiyə əlavə polis qüvvələrini münaqişə başlayandan 20 saay sonra göndərən Daxili İşlər Nazirliyinə ünvanlanıb.
Dmanisi və Bolnisini təmsil edən keçmiş deputat Kaxa Okriaşvili deyir ki, hökumət regionda yerli cinayətkar qruplaşmaları dəstəkləyir ki, onların köməyilə seçkiləri uda bilsin:
“Əhalidə cəzasızlıq sindromu yaranıb. Hadisələrin inkişafına görə bütün siyasi məsuliyyət “Gürcü arzusu” iqtidar partiyasının, hüquqi məsuliyyət isə tamam hərəkətsiz qalan hüquq-mühafizə orqanlarının üzərindədir”, – Okriaşvili deyib.
Dmanisidə baş verənlər “etnik və dini nifrətin siyasi məqsədlərlə istifadə olunmasının nəticəsidir, İvanişvili rejimi uzun illərdir ki, bununla məşğul olur”, – “Avropa Gürcüstanı” partiyasının lideri Qiqi Bokeriya hesab edir.
“Bu, həm də mütəşəkkil cinayətkar qruplaşmalardan və zorakılıqdan seçki məqsədləri üçün istifadə olunmasının nəticəsidir ki, bu da uzun illər ərzində bu regionnda xüsusilə geniş istifadə olunub”, – Bokeriya deyib.
“Polisi gətirin, vəziyyəti sakitləşdirin və millətindən asılı olmayaraq dünənki qəssabxananı təşkil edənləri sərt cəzalandırın”, – “Qirçi – daha çox azadlıq” partiyasının lideri Zurab Caparidze yazıv.
Müxalifət Kvemo Kartli rayon polisinin rəisinin və daxili işlər nazirinin istefasını tələb edir.
Hakimiyyət bildirib ki, müxalifət qəsdən vəziyyətdən sui-istifadə edir.
“Siyasi opponentlər olmayan yerdə problemi daha böyük miqyaslı göstərməyə çalışırlar. Onlar hər şeyə gedirlər. Burada heç bir ciddi şərh ola bilməz, biz mağazadakı hazırkı münaqişəni milli qarşıdurma kimi interpretasiya edə bilmərik”, – parlamentin vitse-spikeri, iqtidar partiyasının nümayəndəsi Arçil Talakvadze bildirib.
“Baş verənlər doğru deyildi, bunun arxasınca anlaşılmazlıq məqamı gəldi və hamı sakitləşdi”, – Dmanisiyə gələn parlament çoxluğunun nümayəndəsi, Regional Siyasət və Özünüidarə Komitəsinin sədri Sozar Subari deyib.
Gürcüstanın barışıq və vətəndaş bərabərliyi üzrə dövlət nazirinin aparatı Dmanisidəki hadisəyə ancaq səhəri gün gecə saatlarında reaksiya verib.
Öz bəyanatında qurum münaqişənin mahiyyəqini müxalifətin qəsdən etnik amilə doğru təhrif etdiyi ilə bağlı hökumət üzvlərinin ritorikasını təkrarlayıb.
Azərbaycan səfirliyinin mövqeyi
Dmanisidəki hadisəyə ən birincilər sırasında Azərbaycanın Gürcüstandakı səfirliyi reaksiya verib. Səfirliyin bəyanatında münaqişənin məişət zəminində olduğu vurğulanır.Həmçinin Azərbaycan səfirliyinin bəyanatında yerli azərbaycanllı icması həmvətənlər adlandırılıb:
“Əziz həmvətənlər, siz həmişə Azərbaycan-Gürcüstan dostluğunun bariz nümunəsi olmusuz. Səfirlik həmişə bu mühüm missiyanın həyata keçirilməsində sizə kömək etməyə hazırdır və sizin müdrikliyinizə əmindir”, – bəyanatda deyilir.
Dmanisidə əslində nə baş verib? – ekspert dəyərləndirməsi
Dmanisidəki qarşıdurma həqiqətən də məişət zəminində başlayıb, amma tezliklə etnik minaqişəyə çevrilib – regionda işləyən ekspertlər və jurnalistlər bildirirlər və əlavə edirlər ki, bu, bir sıra proseslərin nəticəsidir.
Bu münaqişəni siyasətçilər və hökumətin etnik azlıqlarla bağlı ritorikası təhrik edib – Vətəndaş İnteqrasiyası Fondurunun icraçı direktoru Zaur Xəlilov hesab edir:
“Daxili İşlər Nazirliyi çıxıb deyir ki, azərbaycanlılar bizim vətəndaşlarımız, Azərbaycan isə strateji müttəfiqimiz və dostumuzdur. Bağışlayın, əgər Azərbaycan strateji müttəfiq olmasa, mənə, Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlıya təhlükə olacaq?! Bu cür ritorika milli münaqişəni təhrik edir və əgər kimsə onu başladıbsa da, bu hakimiyyətdir”.
“Radio Marneuli” yaradıcısı və direktoru, jurnalist Kamilə Məmmədova uzun illərdir Kvemo Kartlidə yaşayır və işləyir, regionun problemlərini də yaxşı bilir.
Onun sözlərinə görə, Dmanisi Gürcüstanın ən qapalı regionlarından biridir, buradakı informasiyalar kənara çıxmır. Məmmədova deyir ki, regiondakı kriminogen vəziyyət ciddidir və 90-cı illərin vəziyyəti ilə müqayisə oluna bilər.
“Marneulidən fərqli olaraq Dmanisidə vətəndaş cəmiyyəti və ya media yoxdur, buna görə də biz orada əslində nələrin baş verdiyini bilmirik. Buna görə də bu gün hamı deyəndə ki, Dmanisidə hamı birlikdə çox dinc şəraitdə yaşayır, heç kim bilmir bu həqiqətdir, ya yox. Əslində bu cür birgə yaşam minalı sahədir, xüsusən də dövlətdə seçmə yanaşma sərgilənirsə, qanun isə hamını eyni cür müdafiə etmirsə”.
Məmmədovanın sözlərinə görə, aqressiya idarəolunan ola bilərdi, çünki təcrübə göstərir ki, azərbaycanlı icması çox vaxt bu cür radikal etirazlardan çəkinir.
Məmmədova həmçinin qeyd edir ki, Facebook-da ksenofob kontentin yayıldığı və rusiyayönlü ultrasağ “Gürcü marşı”nın ideologiyasını təbliğ edən sponsorlu səhifələr fəallaşıb:
“Məsələn, dünən bütün günü Facebook-da Zviad Qamsaxurdiyanın Gürcüstanın gürcülər üçün olduğu, qalanların isə qonaq olduğu haqda çıxışını yayan “Alilo Marneuli” səhifəsi aktiv olub”, – Məmmədova deyir.
Dövlətin hərəkətsizliyi və ölkədə kriminogen vəziyyətin kəskinləşməsini Zaur Xəlilov da qeyd edir. Onun sözlərinə görə, “dövlət institutları dağılıb”:
“İnsanlar ədalət mühakiməsinə nail olmayanda məsələyə cinayətkarlar, kriminal avtoritetlər, formal və qeyri-formal liderlər cəlb olunur. Əgər dünən lazımi cavab olsaydı, əgər onlar saxlanılsaydı, hətta qanunsuz əməllərin nəticələri ilə bağlı xəbərdarlıq almış olsaydılar, bu baş verməzdi”.
Zaur Xəlilov inanmır ki, Dmanisidəki münaqişə bitib.
“Mən inanmıram ki, bu barışıq imitasiyası problemi həll edəcək. Bu aktla hökumət hər iki tərəfi satın alıb. Zaman udmağa çalışır. Bu, müvəqqəti barışıqdır, növbəti mübahisəyə qədər. Növbəti dava vaxtı bunu da, David Qarecini də (Gürcüstan-Azərbaycan sərhədində mübahisəli hissə) xatırlayacaqlar və biz daha bir çevrə donalacağıq, çünki ədalər və bərabərlik olmayan yerdə həmişə münaqişə olacaq”.
Dünənki barışıq ocağı kerosinlə söndürmək kimidir, bu, lokal çözümdür – Kamilə Məmmədova hesab edir:
“Problem ondadır ki, dövlət miqyas haqda düşünmür, səbəblər haqda, bütün bunların haradan gəldiyini düşünmür. Qomelauri (DİN rəhbəri) deyir ki, bu insanlar bizim strateji müttəfiqlərimizdir, hakimiyyət sahibləri özləri düşünmürlər ki, Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlılar bərabərhüquqludur, insanlar üçün bunu institusional səviyyədə anlamaq çətindir. 30 il keçəndən sonra biz hələ də torpaqlarımızı və suyumuzu əlimizdən alırlar, “Qareci Gürcüstandır” ritorikasını eşidirik… Bunlar nifrət bəsləyir…”
Hadisədən sonra yerdə başlayan sosial ziddiyyətlərin xarakteri münaqişənin dərin səbəblərindən xəbər verir – Sosial Ədalət Mərkəzinin direktoru Tamta Mikeladze hesab edir.
“Biz bu tip zorakılığı hər hansı məntiqsiz və kontestsiz nəzərdən keçirə bilmərik. Biz demirik ki, etnik münaqişə olub, amma biz deyirik ki, inteqrasiya siyasətindəki uğursuzluqlar, müxtəlif etnik qruplar arasında mövcud olan yadlaşma bu qarşıdurmanın səbəblərindən biridir”.
Tamta Mikeladze hesab edir ki, dövlətin milli azlıqlara yönəlik siyasəti kəskin problemlidir.
“Onların (milli azlıqların) siyasi iştirakı zəifdir. Onların problemlərinin və tələbatlarının gündəliyə daxil edilməsi zəifdir. Onların çox problemi var. Təbii ki, bu, səsinin olmaması, zəif iştirak, ağır siyasi tələbat və onların anlayışından imtina çox güclü təklənmə hissi yaradır”, – Mikeladze deyir.
Onun sözlərinə görə, hökumətin təşəbbüsü ilə barışıq rəmzi xarakter daşıyır və problemin həlli kimi nəzərdən keçirilə bilməz:
“Biz bu problemin nə dərəcədə assimmetrik olduğunu, burada kimlərin iştirak etdiyini gördük. Hansısa səbəbdən yerli azərbaycanlı icmasında heç kim icmanı təmsil edən siyasi və ya vətəndaş cəmiyyəti xadimi kimi nəzərdən keçirilməyib, sadəcə müfti olub, onun da orada böyük etibara sahib olub-olmadığını mən deyə bilmərəm.
Dövlətin yerdə azərbaycanlı liderləri demək olar ki, tapa bilmədiyi faktı bu regionda siyasi həyatın hədsiz zəif və hətta ölü olduğunu göstərir. Orada siyasi və ya vətəndaş həyatı əlamətləri görünmür”, – Mikeladze deyir.
