Danışıqlara müsbət təkan ola bilərmi? Bakı və Yerevan XİN rəhbərlərinin Moskva görüşü haqda
Xarici rəhbərlərinin Moskva görüşünün nəticələri
Moskvada Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya xarici işlər nazirlərinin növbəti görüşü keçirilib. “Dağlıq Qarabağ əhalisinin ərzaq, dərman, zəruri mallarla təmin edilməsi, elektrik enerjisi və qazla fasiləsiz təchizatı maraqları naminə təxirəsalınmaz addımların atılması çox arzuolunanmdır”, – Rusiya XİN rəhbəri Sergey Lavrov görüşdən sonra deyib.
O, bu ilin sonuna qədər Rusiyada Əliyev-Paşinyan-Putin görüşünün keçiriləcəyini də açıqlayıb.
Lavrovun Moskva danışıqlarının yekunlarına dair bəyanatı, Ermənistan və Azərbaycan Xarici İşlər nazirliklərinin məlumatları, eləcə də Bakı və Yerevandan olan ekspertlərin şərhləri.
- İlham Əliyev: “Beynəlxalq hüquq selektiv tətbiq edilir”
- “Danışıqlar prosesi Xankəndi və Bakının daxili işi olmalıdır”. Bakıdan baxış
- “DQR prezidentinin bəyanatı təhlükəli və anlaşılmazdır”. Yerevandan şərh
- İkinci Qarabağ müharibəsi Nikol Paşinyanın gözü ilə
Lavrov: “Yol asan deyil”
Üçtərəfli danışıqlar başa çatdıqdan sonra Lavrov görüşün nəticələrinin yekunu haqda ümumiləşdirib.
O bəyan edib ki, Dağlıq Qarabağ əhalisinin ərzaq, dərman, zəruri mallarla təmin edilməsi, elektrik enerjisi və qazla fasiləsiz təchizatı maraqları naminə təxirəsalınmaz addımların atılması çox arzuolunandır.
- Bürün müzakirə olunan problemlər dəsti, o cümlədən də Bakı ilə Yerevan arasında sülh müqaviləsinin tezliklə bağlanması ilə sıx bağlı olan delimitasiya məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilib.
- Danışıqlar prosesinin kulminasiya nöqtəsi məhz Rusiya Federasiyası prezidenti ilə üçtərəfli görüşlər zamanı başlanmış səylərin altını cızacaq sazişin imzalanması olmalıdır.
- Bakı və Yerevana razılıq əldə etmələri üçün səmimiyyətlə kömək etməkdə maraqlı olanlar alqışlanır, lakin iki xalqın mənafeyinə deyil, geosiyasi və daxili siyasi mülahizələrə əsaslanaraq müəyyən razılaşmaların tərəflərə sırınmasına cəhdlər olmamalıdır.
- Keçmiş sovet respublikalarının rəhbərlərinin Alma-Atada imzaladığı 1991-ci il Bəyannaməsinə tam uyğun olaraq Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi kontekstində Dağlıq Qarabağ ermənilərinin hüquq və təhlükəsizliyinin təminatları ən həssas məsələ olaraq qalır.
“Ermənistan tərəfi Dağlıq Qarabağ ermənilərini müvafiq qanunvericilikdən və beynəlxalq öhdəliklərdən (indiki halda Azərbaycanın), o cümlədən milli azlıqların hüquqlarının təmin edilməsinə dair çoxsaylı konvensiyalardan irəli gələn hüquqların razılaşdırılması üçün Azərbaycan nümayəndələri ilə mümkün qədər tez görüşməyə razı salmağın zəruriliyini başa düşür”, – deyə Rusiyanın xarici işlər naziri bildirib.
Azərbaycan tərəfi öz ərazisində yaşayan şəxslərə münasibətdə qarşılıqlı əsasda eyni zəmanətləri verməyə hazırdır.
Ermənilər bütün konvensiyaların Ermənistan Respublikasında yaşayan vətəndaşlara tətbiqi ilə bağlı eyni şeyi etməyə hazırdırlar.
Rusiyanın XİN rəhbəri bu məsələləri çətin adlandırıb və onların birgə müzakirələrinin danışıqlar prosesinə müsbət təkan verəcəyinə ümid etdiyini bildirib.
Bakıdan informasiya
“Nazir Ceyhun Bayramov bölgədə mövcud vəziyyət, Azərbaycan tərəfindən regionda sülh və təhlükəsizliyin bərqərar olunması istiqamətində atılan addımlar əleyhinə Ermənistan tərəfindən törədilən hədə və qeyri-qanuni fəaliyyətlər, habelə təyyarələrin uçuşuna törədilən maneələr daxil, hərbi təxribatlar barədə ölkəmizin mövqeyini bir daha diqqətə çatdırıb. Ceyhun Bayramov bölgədə humanitar vəziyyətə dair səsləndirilən iddiaların tamamilə əsassız olmaqla yanaşı, bu iddiaların siyasi manipulyasiya olduğunu vurğulayıb”, – Azərbaycan XİN-in görüşün yekununa dair məlumatında deyilir.
“2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəyanatda təsbit olunmuş öhdəliklərə zidd olaraq, Ermənistan tərəfindən Laçın yolundan hərbi məqsədlər, habelə Azərbaycanın təbii sərvətlərinin qanunsuz daşınması üçün sui-istifadə hallarına qarşı tədbirlərin Azərbaycanın suveren hüququ olduğu bildirilib.
Bu məqsədlə, eyni zamanda, Azərbaycan tərəfindən Laçın dövlət sərhədindən buraxılış məntəqəsinin təsis edilməsinin zəruri tədbir olduğu diqqətə çatdırılıb. Nazir sərhəd-buraxılış məntəqəsinin yaradılmasından bəri erməni sakinlərin hər iki istiqamətdə şəffaf, təhlükəsiz və nizamlanan keçidi üçün şəraitin yaradılmasına baxmayaraq, Ermənistan tərəfindən iyunun 15-də keçid məntəqəsinə qarşı törədilmiş təxribatın erməni sakinlərin keçidinə maneçilik törətdiyini bildirib. Hazırda Azərbaycan tərəfindən erməni sakinlərin tibbi məqsədlər üçün keçidinin təmin olunduğu diqqətə çatdırılıb.
Azərbaycan tərəfinin erməni sakinlərin ehtiyaclarının qarşılanması üçün “Ağdam-Xankəndi” yolundan və digər alternativ yollardan istifadə daxil olmaqla bir sıra təkliflər irəli sürülməsinə baxmayaraq, erməni tərəfinin bütün təkliflərə qarşı çıxması onların məkrli niyyətlərini və humanitar vəziyyət barədə iddiaların siyasi şantaj olduğunu göstərdiyi qeyd olunub”, – Bakıdan qeyd olunub.
Yerevandan informasiya
Ermənistan XİN Moskvada keçirilən üçtərəfli danışıqları şərh etməyib. Nazirliyin saytında və Facebook səhifəsində yalnız Ararat Mirzoyanın rusiyalı nazirlə görüşü ilə bağlı təfərrüatlar var. Amma bu mətndən aydın olur ki, üçtərəfli formatda danışıqlar zamanı Ermənistan tərəfi hansı mövqedən çıxış edib.
Lavrovla görüşdə Ermənistanın xarici işlər naziri aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirib:
- “Azərbaycan tərəfindən Laçın dəhlizinin qanunsuz bağlanmasının nəticəsi olan Dağlıq Qarabağda hər saat pisləşən humanitar böhran,
- 9 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatın müddəalarına və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarlarına uyğun olaraq Laçın dəhlizinin blokadasına dərhal son qoyulmasının zəruriliyi,
- Üçtərəfli bəyanatı imzalayanlar tərəfindən aydın addımların atılmasının zəruriliyi və bu istiqamətdə mövcud beynəlxalq vasitələrdən istifadə imkanları,
- Dağlıq Qarabağ xalqının hüquq və təhlükəsizliyi məsələlərinin beynəlxalq mexanizm çərçivəsində həll edilməsi,
- Yuxarıda sadalanan məsələlər üzrə konsensusa nail olmaq üçün Azərbaycanın konstruktiv yanaşma nümayiş etdirməsinin zəruriliyi”.
Ermənistan XİN-in məlumatında sərhədin delimitasiyasının aparılacağı xəritə ilə bağlı məsələ xüsusi qeyd olunur və yenə də Azərbaycan tərəfinə Naxçıvanla əlaqə üçün “dəhliz” verməkdən imtina edilir:
“Sərhədin delimitasiyası və iki ölkə arasında sərhəd təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kontekstində nazir Mirzoyan sonrakı delimitasiya prosesində maksimum aydınlığı təmin etmək üçün 1975-ci ilin xəritəsini əsas götürmək öhdəliyini vurğulayıb. Regionda bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin açılması kontekstində ölkələrin suverenliyinə və yurisdiksiyasına əsaslanan müvafiq əlaqələrin fəaliyyətinə alternativlərin olmaması bir daha vurğulanıb”.
Bakıdan şərh
Siyasi icmalçı Hacı Namazovun fikrincə, Moskvada üç ölkənin xarici işlər nazirlərinin “Dağlıq Qarabağ məsələsində aydın təsəvvür əldə etdiklərini” əminliklə demək mümkündür.
“Azərbaycan və Ermənistan Xarici İşlər nazirliklərinin bəyanatları üzərində dayanmağa dəyməz, çünki onlarda hər tərəf yalnız onun üçün faydalı olan məqamları göstərirdi. Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun görüşündən sonrakı açıqlamaları daha maraqlı görünür.
Onun sözlərinə görə, Qarabağın erməni əhalisinə ərzaq və zəruri malların çatdırılması problemini təcili həll etmək lazımdır. Amma Lavrov hansı yolla və haradan gəlməsini dəqiqləşdirməyib. Deməli, Rusiya üçün indi rəsmi Bakının təklif etdiyi variant – humanitar yardımın Ağdam-Xankəndi yolu ilə çatdırılması məqbuldur.
Rusiya XİN rəhbərinin bəyanatında mühüm bir detalı da qeyd edərdim. Beləliklə, Ermənistan Qarabağ ermənilərini müvafiq qanunvericilik, yəni Azərbaycan konstitusiyası çərçivəsində məsələləri həll etmək üçün dərhal Bakı ilə danışıqlar masasına oturmağa razı salmalıdır. Çünki burada bu ifadəni başqa cür şərh etmək mümkün deyil.
Düşünürəm ki, regiondakı mövcud kəskin vəziyyəti nəzərə alsaq, çox məhsuldar olan bu görüşün nəticələrini yaxın günlərdə artıq “yerdə” görəcəyik”.
Yerevandan şərh
Politoloq Tiqran Qriqoryan dünən Moskvada təşkil olunmuş Ermənistan-Azərbaycan danışıqlarını “Rusiyanın aktiv fəaliyyətinin imitasiyası” kimi qiymətləndirib. Onun fikrincə, Rusiya tərəfi son aylarda Qərb platformalarında danışıqlar aparıldığı üçün “hələ də mövcud və mühüm oyunçu olduğunu” göstərməyə çalışır.
“Rusiya üçün də vacibdir ki, hər hansı sənəd imzalanarsa, o, Rusiya meydançasında və Moskvanın vasitəçiliyi ilə imzalanmalıdır. Bütün vasitəçilər tezliklə nizamlanma, sülh müqaviləsinin “tezliklə imzalanması” haqqında danışır və Moskva bu tendensiya ilə ayaqlaşmaq qərarına gəlib”, – deyə o, JAMnews-a bildirib.
Bununla belə, Qriqoryan xatırladır ki, hələ də bir sıra həll olunmamış məsələlər var və Rusiya Federasiyasının strateji hədəflərini nəzərə alsaq, Lavrovun tezliklə nizamlanma ilə bağlı bəyanatının səmimiliyi sual altındadır:
“Bu bəyanatla yanaşı, aydındır ki, Rusiya Dağlıq Qarabağda Rusiya sülhməramlı missiyasının burada qalmasına imkan verəcək hansısa status-kvonun yaradılmasında və ya saxlanmasında maraqlıdır”.
Politoloq regionda nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması məsələsində müəyyən irəliləyiş görür, lakin xüsusilə sərhəddə gömrük nəzarəti ilə bağlı ciddi fikir ayrılıqlarının olduğunu vurğulayır. Moskva və Bakı bu funksiyanı rus sərhədçiləri yerinə yetirməkdə israrlıdır, Yerevan hesab edir ki, bu funksiyanı Ermənistanın sərhəd xidməti yerinə yetirməlidir, Qriqoryan deyir:
“Güzəştli həllin necə əldə olunacağını proqnozlaşdırmaq çətindir. Ya Rusiya və Azərbaycan Ermənistana təzyiq edib, onu güzəştə getməyə məcbur edə biləcək, ya da məsələlər həll olunmamış qalacaq”.
