Cənubi Qafqazdakı regional konfiqurasiyada mümkün dəyişikliklər. Bakıdan baxış
Cənubi Qafqazdakı regional konfiqurasiya
Cənubi Qafqaz bütün regional və dünya güc mərkəzləri üçün cazibə mərkəzinə çevrilib. Ekspertlər bunda təəccüblü heç nə görmürlər – axı Rusiya və İrandan yan keçməklə Qərbi Şərqlə birləşdirən ən yaxın marşrut məhz buradan keçə bilər.
Cənubi Qafqaz Araşdırmalar Mərkəzinin (CSSC) analitikləri regionda mövcud və mümkün perspektivli konfiqurasiyaları təhlil ediblər.
- Azərbaycanda yeni siyasi platformanın həmtəsisçisi həbs edilib
- Gürcüstanda romalar. Ölkədə ən marginal qrup necə yaşayır?
- Məcburi köçkünlər Qarabağa qayıdır. İki fərqli hekayə
“Cənubi Qafqaz dünyanın ən fraqmentar bölgələrindən biridir. Regionun üç ölkəsi öz xarici siyasət prioritetlərində müxtəlif vektorlar seçib ki, bu da kiçik bir bölgədə KTMT və NATO-nun, Aİ və AİB-nin gömrük məkanının, eləcə də Qoşulmama Hərəkatı kimi üçüncü yolun tərəfdarlarının mövcudluğuna səbəb olub. Belə vəziyyət həm yaxın qonşular, həm də uzaq, lakin nüfuzlu güc mərkəzləri olan xarici oyunçuların regional konfiqurasiyalarda iştirakına şərait yaradıb”.
Mövcud konfiqurasiyalar
“Azərbaycan/Türkiyə/Gürcüstan – müttəfiqlik səviyyəsinə çatmasa da, konkret layihələrin həyata keçirilməsində səmərəlilik nümayiş etdirir. Bugünədək çoxsaylı qarşılıqlı fəaliyyət və tərəfdaşlıq formatları əldə edib.
Ermənistan/Rusiya və Ermənistan/İran – bu formatlar paralel olaraq inkişaf edib. Rusiya və Ermənistan tam əhatəli bir ittifaq yaradıb, İran isə Ermənistanla strateji tərəfdaşlığa malikdir. Rusiya Ermənistanı İranla bölüşmək istəmədiyi üçün üçtərəfli formatın formalaşmasına imkan verməyib, Ermənistan isə bunu bacarmayıb. 2020-ci ildə Ermənistanın 44 günlük müharibədə məğlubiyyəti bu üçtərəfli oxun perspektivlərini alt-üst edib.
ABŞ, bütövlükdə Aİ və ayrı-ayrı Aİ ölkələri simasındakı Qərb region ölkələri ilə situativ münasibətlər qurub. Lakin 2020-ci ilə qədər yalnız Gürcüstanın Aİ ilə assosiasiyası xaricində zəmanətli heç nə təklif edə bilməyib”.
Gələcək variantlar necə ola bilər?
“44 günlük müharibənin nəticələri hələ də tam olaraq reallaşmayıb və ötən üç il ərzində regiondakı konfiqurasiyaya təsir edən müxtəlif addımlar atılıb. Azərbaycan və Ermənistan arasında gözlənilən sülh müqaviləsi, eləcə də Ermənistan-Türkiyə normallaşması yeni konfiqurasiyanın formalaşmasını sürətləndirəcək. Qeyd etmək lazımdır ki, regional proseslərin ənənəvi iştirakçıları öz mövqelərindən o qədər də asanlıqla imtina etmək fikrində olmadığından dinamika hələ də davam edəcək.
Azərbaycan və Türkiyə bütün fəaliyyət sahələrini əhatə edən müttəfiqlik münasibətlərini rəsmiləşdirib. Gürcüstan strateji tərəfdaş statusunda qalaraq üçtərəfli formatda iştirakını davam etdirir. Ermənistanın bu konfiqurasiyada iştirak perspektivi tərəfdaş kimi görünür. Azərbaycan-Türkiyə oxu kommunikasiya komponentinin aktuallaşması hesabına yeni cəlbediciliyə malikdir.
Rusiya hələ də Ermənistanın rəsmi müttəfiqi olaraq qalır, lakin İranla hansısa yolla bir araya gələ bilmir və ya bunu istəmir. Beləliklə, Ermənistanın Rusiyadan üz döndərməsi hələ formal olaraq baş verməsə də, əslində bu tandemin perspektivləri o qədər də parlaq deyil.
İran bu üç il ərzində forma və məzmunca yeni olan bir gündəm təqdim edə bilməyib. Ermənistan Rusiyadan İrana yox, Qərbə üz tutub. Gürcüstan ətalətlə Qərbə inteqrasiyasını davam etdirir. Azərbaycana hücum isə heç bir nəticə vermədi və İran Azərbaycan-Türkiyə nəqliyyat layihəsinin 60 km-lik hissəsilə kifayətlənməli oldu.
Ermənistanda Rusiya ilə münasibətlərdə boşluq yaranan kimi Qərb regionda fəallaşdı. ABŞ və Aİ Ermənistanı himayə etmək üzrə aktiv şəkildə Rusiyanı əvəz etməyə çalışır. Lakin Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzkar siyasətinə dəstəyin rəsmiləşdirilməsi üçün “yerdə” resurslar yetərli olmadığından, bu dəstək Ermənistanın sərhədləri ilə məhdudlaşır. Bununla yanaşı, Gürcüstana Aİ üzvlüyünə namizəd statusunun verilməsi Qərbə 30 ildən artıq müddətdə ilk dəfə olaraq Gürcüstan/Ermənistan cütlüyü şəklində öz konfiqurasiyasını formalaşdırmağa başlamaq imkanı verir. Belə bir konfiqurasiya formalaşarsa, Qərb Azərbaycan/Türkiyə tandeminə qarşı bir növ məhdudlaşdırıcı və tərəfdaşlarının kommunikasiya layihələrində iştirakını əldə edəcək”.
Nəticə
“Bir daha qeyd edək ki, 2020-ci ilin 44 günlük müharibəsinin əsas geosiyasi nəticələri: Azərbaycan-Ermənistan sülh müqaviləsi, Ermənistan-Türkiyə normallaşması və kommunikasiyaların açılması reallaşmadığından bu konfiqurasiyalar dinamikadadır.
Proseslər gedir və oyunçuların resursları yüksək sürətlə artır. Qığılcımlar isə Azərbaycan-Ermənistan sülh müqaviləsinin mətninin razılaşdırıldığı açıqlananda yarana bilər”.
