“Cənubi Qafqaz Federasiyası”: müzakirənin mənası varmı?
Cənubi Qafqaz Federasiyası
Son zamanlar kütləvi informasiya vasitələri və sosial şəbəkələrdə tez-tez yeni Cənubi Qafqaz Federasiyası ideyasına dair diskussiyalar gedir.
Bu müzakirələr çox qəribə xarakter daşıyır. Bir tərəfdən Ermənistanda və Azərbaycanda çoxları anlayır ki, belə dövlətüstü strukturun yaradılması mümkün deyil. Amma digər tərəfdən onun yaradılması ehtimalının müzakirələri davam etdirilir.
Hər dəfə də o nəticəyə gəlirlər ki, bu ideyanın heç bir mənası yoxdur.
Mənim də bu haqda yazmağım faktının özü də politoloqların və jurnalistlərin danışdıqlarına bir az da absurdluq qatır. Çünki mən də anlayıram ki, üç Cənubi Qafqaz ölkəsinin federativ ekstazda birləşməsi halında siyasi strukturun yaranması ən yaxşı halda utopik, həqiqətdə isə mümkünsüzdür.
Elə digər şərhçilər də mənimlə razıdırlar. Odur ki, bu haqda danışmaq da mənasız görünür.
Amma əgər bu belədirsə, o zaman mən nə haqda yazıram?
O haqda ki, 1980-ci illərin sonlarında Qarabağ ətrafındakı mübahisənin ən yaxşı həll yolunun iki, ya da elə Gürcüstanla birlikdə üç sovet respublikasının bir federativ vahiddə birləşməsi olduğunu güman etmək olardı. Cənubi Qafqaz Federasiyası.
Əgər bu mümkün olsa, narazılıq predmeti (Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti kimindir – sovet dövründə Qarabağ Azərbaycanın tərkibində muxtar vilayət olub) özü-özlüyündə aradan qalxacaq.
Amma belə yanaşma, münaqişə ilə bağlı bir çox təsəvvürlər kimi sadəlövhdür və onilliklər boyu toplanan kini, ağrını, inamsızlığı, itkini, o cümlədən də can itkisini özündə ehtiva edən mürəkkəb və çoxqatlı problemi hədsiz sadələşdirir.
Yəqin bu, ondan irəli gəlir ki, Qarabağ münaqişəsi ərazi məsələsidir.
- Minsk Qrupu olmasa, Ermənistanı və Azərbaycanı sülhə kim aparacaq?
- Qarabağ: yeni eskalasiya, yoxsa üçüncü müharibə? Bu, Ukraynadakı vəziyyətlə necə bağlıdır?
- Rusiyaya qarşı sanksiyalar: Ermənistanda nə danışırlar?
Amma buna ərazi ətrafında mübahisə kimi yox, milli müqəddəratın təyini məsələsi kimi nəzərdən keçirsək.
Ya da Dağlıq Qarabağda doğulan və orada yaşayan insanların yaşamaq hüququ kimi daha ciddi humanitar məsələ kimi baxsaq.
O zaman belə alınacaq ki, Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan arasında Cənubi Qafqaz Federasiyası bu mübahisəni həll etməyə qadir deyil.
Mən hətta ölkələrimizin öz suverenliklərinin hansı elementlərini federal hakimiyyətə ötürərək onlardan vaz keçməyə hazır olduqlarının müzakirəsinə qoşulmaq belə istəmirəm.
Məsələn:
- Birgə silahlı qüvvələrin yaradılmasına hazırıqmı? – aydındır ki, hazır deyilik;
- Azərbaycan neft və qaz biznesindən gələn gəlirlə qonşuları ilə “bölüşməyə” hazırdırmı? – əlbəttə ki, yox;
- Ermənistan qonşularına mücərrəd eksterritoriallıq çərçivəsində “dəhliz” təqdim etməyə hazırdırmı? – təbii ki, yox.
Məsələ başqadır.
Artsaxın de-fakto Ermənistan ərazisi və ya Ermənistanla assosiasiya olunan tanınmamış dövlət kimi qəbulu ermənilərin milli identifikasiyasının mərkəzinə çevrilib.
O qədər vacib ki, ölkədə 44 günlük müharibədəki məğlubiyyəti qəbul edə bilmirlər, çünki onların təfəkküründə bu, Artsaxdan imtina ilə bağlı ola bilər.
Amma elə azərbaycanlılar üçün də Qarabağa sahib olmaq milli kimlik nöqteyi-nəzərdən çox mühümdür.
Belə çıxır ki, münaqişədəiki milli kimlik toqquşur. Bu dərinlikdə və ciddilikdə problemi isə federativ quruluşlar həll edə bilməz.
Daha bir düşüncə var.
Biz, ermənilər və azərbaycanlılar öz hökumətlərimizə münaqişənin həlli üçün mandat vermişik. Amma gəlin vəziyyətə başqa tərəfdən baxaq.
İndiyə qədər iki ölkə rəhbərliklərinin siyasi fəaliyyəti müharibələrə, faciələrə, minlərlə insanın ölümünə və on minlərlə insanın ağrı-acısına gətirib çıxarıb.
1990-cı ildə biz münaqişənin həllindən çox uzaq idik, Bakının rəsmi nümayəndələrinin nə deməsindən asılı olmayaraq indi də çox uzağıq.
İndi isə gəlin biz sizinlə dürüst olaq: münaqişəni həll edə bilməyən siyasətçilər federativ quruluşun hər hansı formasında da edə bilməyəcəklər.
Elə mənim də dediyim kimi federasiyanın yaranması münaqişəni həll etmir – bu, tamam başqa bir şeydir.
Ermənistan və Azərbaycanın istənilən dövlət birliyi formasının müzakirəsi təklifini mən əslində həll yollarından qaçmaq istəyi görürəm.
Necə deyərlər, “qoy siyasətçilər həll etsinlər, biz balaca adamlarıq, necə qərar versələr, elə də olacaq”.
Siyasətçilərin isə necə “həll etdiklərini” biz artıq bilirik. İndən belə fərqli olacağını güman etmək üçün əsas varmı?
Yoxdursa, onda necə?
Sosial şəbəkələrdə bir-birini çirkaba batıran və son nəfəsə qədər dolmanın (ya da tolmanın) kimə məxsus olduğu haqda mübahisə etməyə hazır olan biz – sıravi ermənilər və azərbaycanlılar hansı yeni yolları tapa bilərik? Sanki bunun Artsaxa (yəni Dağlıq Qarabağa), müharibələrə, insan ölümlərinə və insan fəlakətinə aidiyyatı var.
Bəli, bu dalandır. Bu dalandan – gəlin ciddi danışaq – çıxı yolu axtarmaq lazımdr. Amma federasiyada yox.
Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.
