Britaniyanın Rusiyaya sanksiyaları genişləndirməsi və Qafqazda silah qadağasını götürməsi: Strateji əlaqələr və motivlər
Britaniyanın Qafqazda silah qadağasını götürməsi
Böyük Britaniya bu oktyabrda xarici siyasətində iki mühüm addım atıb: Ukraynaya dəstək çərçivəsində Rusiyaya qarşı sanksiyaları enerji sektorunu da əhatə edəcək şəkildə əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirib və eyni zamanda Ermənistan ilə Azərbaycan üzərində 30 ildir qüvvədə olan silah embarqosunu ləğv edib.
İlk baxışda ayrı-ayrı sahələrə aid görünən bu qərarlar, əslində Londunun geosiyasi və təhlükəsizlik strategiyasında bir-birini tamamlayan həlqələr kimi qiymətləndirilə bilər.
Bu məqalədə hər iki addımı əlaqələndirən strateji xətt və bu dəyişikliklərin arxasındakı motivlər təhlil edilir.
Britaniyanın xarici siyasətdə “güc və seçim” strategiyası
Britaniya hökuməti Ukrayna müharibəsi fonunda Rusiyaya qarşı “sərt güc” tətbiq edərək iqtisadi sanksiyaları maksimuma çatdırır. Son paketdə 90 yeni sanksiya ilə Rusiyanın nəhəng enerji şirkətləri “Rosneft” və “Lukoil” hədəfə alınıb, habelə Çindəki dörd neft terminalı, Rusiyanın neft ixrac edən “kölgə donanması”ndan 44 tanker və hətta Hindistanın Nayara Energy şirkəti sanksiya siyahısına salınıb.
Bu addımlar birbaşa “Putinin müharibə sandığını” dolduran gəlirləri boğmağa yönəlib – London açıq şəkildə Kremlin maliyyə axınlarını kəsmək əzmini nümayiş etdirir.
Bununla paralel, Britaniya Cənubi Qafqazda “yumşaq güc” və diplomatik təşəbbüs göstərərək, 1992-ci ildən bəri mövcud olan silah embarqosunu ləğv edib. Rəsmi açıqlamada bildirilir ki, qərar Ermənistan və Azərbaycanla ikitərəfli əlaqələri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəltmək və onları “hibrid təhdidlər”ə qarşı dəstəkləmək məqsədi daşıyır.
Yəni, Britaniya bir tərəfdən təcavüzkara qarşı cəza tədbirləri (sanksiyalar) tətbiq edərək sərt mövqe nümayiş etdirir, digər tərəfdən isə Qafqaz ölkələrinə qarşılıqlı faydalı təkliflər (embarqonun qaldırılması, təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq) verməklə yumşaq təsir göstərir. Bu “çubuq və yerkökü” (carrot and stick) yanaşması, Britaniyanın maraq dairəsində həm cəza, həm də mükafatlandırma alətlərini eyni anda işə saldığını göstərir.
Azərbaycan izi: Sanksiya siyahısında tanınmış adlar
Britaniyanın Rusiyaya qarşı yeni sanksiya paketinin diqqətçəkən cəhətlərindən biri, siyahıya bir sıra azərbaycanlı iş adamlarının və menecerlərin də daxil edilməsidir. Bu, həm Londonda korrupsiya və qeyri-şəffaf kapital axınlarına qarşı sərtləşən siyasətin, həm də Rusiya iqtisadi şəbəkələrinin beynəlmiləl xarakter daşımasının göstəricisidir.
Sanksiya siyahısında yer alan şəxslər arasında “Lukoil” şirkətinin prezidenti Vahid Ələkbərov, “Kiyevskaya Ploşad” şirkətinin direktorlar şurasının sədri Qod Nisanov və onun biznes ortağı Zarax İliyev kimi tanınmış adlar var.
Onların hər ikisi Rusiya paytaxtında iri ticarət və daşınmaz əmlak layihələrinin əsas investorları kimi tanınır və Kremlə yaxın biznes dairələri ilə əlaqələndirilir.
Bundan başqa, “Coral Energy Group” neft ticarəti şirkətinin direktorları Əhməd Kərimov, Anar Mədətli, Tələt Səfərov, Etibar Eyyub, Tahir Qarayev və “Mastel Makina” şirkətinin rəhbərlərindən Şanlık Şükürov da siyahıya daxil edilib.
Xüsusilə diqqət çəkən ad isə Fikrət Tağıyevdir – “AzadlıqRadiosu” yazır ki, o, hüquqşünas Sergey Maqnitskinin 2009-cu ildə “Matrosskaya tişina” həbsxanasında həlak olduğu zaman həmin müəssisənin rəhbəri olub. Britaniya hökuməti onu Maqnitskiyə qarşı pis rəftara görə məsuliyyət daşıyan şəxs kimi göstərib və həmçinin, Maqnitskinin ölüm şəraiti ilə bağlı sübutların gizlədilməsində iştirakda günahlandırıb.
Bu adların siyahıya salınması Britaniyanın sanksiya siyasətinin yalnız dövlətlərə deyil, transmilli korrupsiya və enerji kapitalı şəbəkələrinə qarşı da yönəldiyini göstərir. London bu vasitə ilə Rusiya sisteminə inteqrasiya olunmuş, lakin mənşə etibarilə fərqli ölkələrdən gələn biznes aktorlarına da siqnal göndərir.
Bu kontekstdə Azərbaycanla bağlı adların yer alması, ölkənin enerji sektorunun və onunla bağlı biznes dairələrinin Rusiya iqtisadi sisteminə inteqrasiya dərəcəsini göstərir. Eyni zamanda bu, Britaniyanın sanksiya siyasətinin Cənubi Qafqazda formalaşan yeni iqtisadi və təhlükəsizlik münasibətlərinə dolayı təsirini də vurğulayır.
Təhlükəsizlik və regional balans
Britaniyanın qərarları Avropa təhlükəsizliyi və regional güc balansını yenidən formalaşdırmaq niyyəti ilə də əlaqələndirilə bilər. Rusiyaya tətbiq edilən enerji sanksiyaları Moskvanın qlobal təsir imkanlarını zəiflətməyə yönəlib. Xüsusilə, “Rus neftini bazardan çıxarmaq” şüarı ilə London, Kremlin müharibə büdcəsini təmin edən əsas gəlir qaynaqlarını boğmağa çalışır.
Bu, Avropa və Qərb alyansı daxilində Rusiyanın iqtisadi izolyasiyası strategiyasının tərkib hissəsidir. Digər tərəfdən, Britaniya Cənubi Qafqazdakı silah embarqosunu aradan qaldıraraq, uzun müddət Rusiya və Türkiyə kimi güclərin nüfuz dairəsi sayılan bir regionda öz iştirak imkanlarını genişləndirir. Bu qərar Britaniyanın regiondakı təhlükəsizlik arxitekturasına daha aktiv şəkildə daxil olması deməkdir. Əvvəlki onilliklərdə London Qafqazdakı münaqişələrə məsafəli yanaşır, əsasən Azərbaycanın neft-qaz sektorundakı iqtisadi maraqları ilə kifayətlənirdi.
Halbuki indi silah embarqosunun qaldırılması ilə Britaniya öz iqtisadi payını siyasi və hərbi təsirə çevirməyə hazır olduğunu nümayiş etdirib.
Nəticə etibarilə, Britaniya həm Rusiyanın Avropa energetika bazarındakı hegemonluğunu sarsıtmaq, həm də Qafqazda yeni bir strateji güc mərkəzi kimi çıxış etməklə regional balansı öz xeyrinə dəyişməyə çalışır.
Mesaj xarakterli diplomatik manevr
Sanksiyalar və embarqolar eyni zamanda güclü diplomatik mesaj alətləridir. Londonun atdığı addımlar müxtəlif auditoriyalara yönəlmiş siqnallar kimi dəyərləndirilə bilər.
Avropaya və beynəlxalq ictimaiyyətə mesaj: Britaniya Ukrayna məsələsində qətiyyətli mövqe tutduğunu, müttəfiqləri ilə birgə “Putinə təzyiqi artırdığını” bəyan edir. Xarici İşlər naziri Yvette Cooperin sözləri ilə, “Birləşmiş Krallıq və müttəfiqlərimiz Putinin neftinə, qazına və kölgə donanmasına hücum edir və o, işğalçılıq siyasətindən əl çəkənədək dayanmayacaq”. Bu cür bəyanatlar Britaniyanın Ukraynanın təhlükəsizliyi naminə çəkindirmə siyasətinə sadiqliyini göstərərək Qərb alyansında liderlik iddiasını gücləndirir.
Cənubi Qafqaz auditoriyasına mesaj: Silah embarqosunun ləğvi isə Londondan Yerevan və Bakıya ünvanlanan bir siqnaldır ki, Britaniya regionda sülh və sabitlik prosesinə yatırım etmək, “konstruktiv və praktiki rol oynamaq” niyyətindədir. Britaniyanın yüksək vəzifəliləri Ermənistan və Azərbaycan arasındakı son sülh təşəbbüslərini “isti qarşıladıqlarını” və bunu regionda daimi sülhün təməli kimi dəyərləndirdiklərini vurğulayıblar.
Beləliklə, London həm rəqiblərinə, həm də tərəfdaşlarına göstərir ki, o, bir regionda aqressorla sərt mübarizə aparmaqla yanaşı, başqa bir regionda barışığa və əməkdaşlığa investisiya etməyi bacaran çevik bir oyunçudur.
Londondan verilən açıqlamada, Britaniya Ermənistan və Azərbaycanla münasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırmağı hədəflədiyini bəyan edib. Bu addım, Britaniyanın bölgədəki nüfuzunu artırmaq və hər iki Cənubi Qafqaz ölkəsinin suverenliyini “digər dövlətlərdən və qeyri-dövlət aktorlarından gələn ənənəvi və hibrid təhdidlərə qarşı qorumaq” niyyətində olduğunu göstərir.
Britaniyanın Avropa üzrə dövlət naziri Stiven Dauti avqust ayında Yerevan və Bakıya səfəri zamanı artıq illik strateji dialoqlar və müdafiə sahəsində əməkdaşlıq barədə razılıqlar əldə edib ki, bu da Britaniyanın Qafqazda fəal rol oynamaq niyyətinin praktiki təzahürüdür.
Zamanlama və kontekst
Hər iki qərarın eyni dövrə təsadüf etməsi diqqətəlayiqdir. Bu sinxronluq, Britaniyanın xarici siyasətdə yeni mərhələyə – aktiv mövqe tutma və eyni anda bir neçə cəbhədə təşəbbüsü ələ alma mərhələsinə keçdiyini göstərir. Avropa İttifaqı 19-cu sanksiya paketi ətrafında müzakirələr apardığı və Vaşinqtondakı yeni administrasiya (ABŞ Prezidenti Donald Tramp) Rusiyaya qarşı əlavə sanksiyalar tətbiq etməyə meylli olmadığı bir şəraitdə London Moskvanın enerji gəlirlərini hədəfə alan addımların öncülüyünü öz üzərinə götürüb.
Yəni, Britaniya yaranmış boşluqda liderliyə can atır – həm Trans-Atlantik həmrəyliyini nümayiş etdirmək, həm də milli təhlükəsizliyinə yönəlik təhdid saydığı Kremlə təzyiqi azaltmamaq üçün. Bununla yanaşı, Cənubi Qafqazda geosiyasi kontekst sürətlə dəyişir: baş vermiş müharibədən sonra Ermənistan və Azərbaycan arasında ABŞ vasitəçiliyi ilə Vaşinqtonda aparılan danışıqlarda irəliləyiş əldə olunub, sülh sazişi üzrə tarixi addımlar atılıb.
Britaniya məhz bu fürsət pəncərəsində hərəkətə keçərək uzun müddət formal xarakter daşıyan embarqonu ləğv etməklə regiona dair siyasətini yenidən formalaşdırıb.
Verilən qərar, faktiki olaraq, “status-kvonun köhnə əsaslarının aradan qalxdığı” mesajını verir və yeni dövrdə Londunun Cənubi Qafqazda daha fəal rol oynamaq istədiyini göstərir. Bir sözlə, zamanlama Britaniyanın həm Qərbdə, həm də Şərqdə eyni anda təşəbbüs göstərərək mövqelərini gücləndirməsi üçün əlverişli olub.
Nəticə etibarilə, Böyük Britaniyanın Rusiyaya qarşı sanksiyaları genişləndirməsi və eyni zamanda Ermənistan və Azərbaycanla silah embarqosunu qaldırması bir-birindən ayrı addımlar deyil, əksinə, vahid strateji xəttin iki üzü kimi görünür. Londunun məqsədi qlobal miqyasda qarşıdurmalarda təşəbbüsü ələ almaq, rəqib güc mərkəzlərini zəiflətmək və öz maraq dairəsində boşluq buraxmamaqdır.
Britaniyanın Qafqazda silah qadağasını götürməsi
