Bloq: “İntrovertin müharibədən sonrakı Xankəndidən qeydləri”
Xankəndi müharibə vaxtı və sonra
Öz adını açıqlamaq istəməyən bu bloqun müəllifi Xankəndidə (Stepanakert) yaşayır yaşayır. İkinci Qarabağ müharibəsinə (27 sentyabr – 10 noyabr, 2020) qədər orada yaşayıb, müharibə vaxtı şəhəri bir müddətlik tərk edib və indi də orada həyatına davam edir. Müxtəlif zamanlara aid hekayələrini “Trayektoriya” layihəsi üçün hazırladığı bloqunda danışır.
“Müharibənin elə ilk günündə Stepanakert (Xankəndi), bizim gözəl, yeni şüşə binaların inşa edildiyi paytaxtımız bütün əlamətləri və atributları ilə cəbhə şəhərinə çevrildi.
Kişilərin çoxu dərhal hərbi forma geyindi. Yorğun simalarla, cəhbədəki vəziyyət haqda suallara cavablardan yayınaraq, onlar maşınlara otrub, gedirdilər. Cəhənnəm olan yerə.
Qadınlar belləri bükülmüş və çaşqın halda evakuasiyaya getmək üçün əşyaları toplayırdı. Hamısı yox, amma əksəriyyəti. Uşaqların səsi kəsilmişdi və uçan quş dəstələrini dron sanıb səmaya qorxu ilə baxırdılar.
Sonra şəhər hərbi əməliyyatlar gedən zonalardan əllərində kisələrlə gələn, bir an içində evsiz qaldıqlarına inanmayan çaşqın qaçqınlarla doldu.
Otellərdə heç kim tərəfindən təşkil olunmayan və nəzarət edilməyən çoxlu “moba”lar yarandı (rus dilində “мобилизация” – “səfərbərlik” sözündən, Qarabağda mülki vətəndaşlardan ibarət könüllüləri qısaca belə adlandırırdılar). Burada müxtəlif ölkələrdən olan çox sayda jurnalist dəstələri də peyda oldu, dəbilqələrinə və zirehli jiletlərinə görə onları həmin “moba”larla səhv salmaq olardı.
Amma şəhərin sakinləri hər gün daha da azalırdı. Bombardman, rəqibin hücumu haqda təşvişli şayiələr bir neçə gündə Stepanakertin (Xankəndinin) boşalmasına səbəb oldu.
Demək olar ki, hər axşam mən bombardman sığınacağına enirdim. Pişiyimi özümləğ götürmürdüm, o, evə alışıb, qorxa və qaça bilərdi. Mən ümid edirdim ki, nəsə olsa, pişik instinkti ona təhlükəsiz yeri göstərəcək.
Amma orada, zirzəmidə məni pişiklər əhatə edirdi. Sahibləri çıxıb gedənlər və sahibsizlər, hansılar ki, sadəcə bizim yanımıza, inanların yanına gəlirdi. Mən zirzəmi qonşularımı inandırdım ki, pişiklər bizi siçovullardan xilas edəcəklər. Və pişiklər təhlükəsiz yerə gedirlər.
Zirzəmidə Remarkın “Lissabonda gecə” romanını xatırladım və düşündüm ki, cəbhəyanı Stepanakertdə həyat məhz çox bəyəndiyim həmin romanı xatırladır.
“…bura həqiqətən də Nuhun gəmisi idi”, – Remark yazırdı, – “1942-ci ilin bu aylarında Avropanı tərk edən hər bir gəmi Nuhun gəmisi idi. Amerika Ararat zirvəzinə yüksəldi və sel hər gün böyüdü”.
Bizim narahat və həyəcanlı vəziyyətimizin İkinci Dünya Müharibəsi haqda məşhur əsərin atmosferi ilə müqayisəsi həmin vaxt şişirdilmiş mgəlmirdi.
Bura insansız küçələrində kədərli pişiklərin və cins itlərin dolaşdığı şəhər idi. Onların sahibləri ya cəbhə idi, ya da tələsik heçliyə getmişdilər.
2020-ci ilin payız günlərində Stepanakert mənə belə görünürdü.
Bu gün, hərbi əməliyyatlar başa çatandan az qala bir il keçəndən sonra şəhər tamam fərqli görünür. Bu o demək deyil ki, şəhər yenə müharibədən əvvəlki kimi olub. Məhz fərqlidir. Heç kim tərəfindən tanınmaa da, 30 ilə yaxın de-fakto mövcud olan dövlətinin paytaxtını tərk edən sakinlər indi onlara yadlaşan şəhərə qayıdıblar.
Evlərin pəncərələrindən Azərbaycan bayrağı, ay-ulduzlu trikolor görünür, Şuşada binaların üzərində bu bayraq yüksəlir [Xankəndinin təxminən 11 kilometrliyində yerləşən Şuşa şəhəri ikinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrinə əsasən Azərbaycanın nəzarəti altına qayıdıb – “Trayektoriya”].
Azərbaycan qələbə qazandə. Amma Qarabağda ermənilər Azərbaycanın bu qələbə ilə tam təmin olmadığını güman edirlər. Axı qaliblər də Şuşada evlərin pəncərələrindən Stepanakertdə (Xankəndidə) erməni bayrağının yelləndiyini görürlər.
Bu aylar ərzində Stepanakertdə (Xankəndidə) sakinlərin özlərinə ən çox verdikləri suallar: “Bundan sonra necə olacaq? Biz indi ümumiyyətlə kimik, hansı dövlətin vətəndaşlarıyıq? Əgər ordu tamam darmadağın edilibsə, bizim təhlükəsizliyimizə, uşaqlarımızın həyatına görə kim cavabdehdir? Rusiya, yoxsa Ermənistan?”
2020-ci ili payızında getdiyim Yerevandan hərbi əməliyyatlar dayanana iki gün qalmış qayıdandan sonra mən də sanki yad şəhərə gəlmişdim.
Kişilər elə baxırlar ki, sanki qadınlar və uşaqlar qarşısında günahkardırlar, onları yarıyolda qoyublarmış kimi. Axı kişi öz evini qorumalıdır. Amma elə zaman gəlib ki, müharibə zamanı cəsarət və şücaət rol oynamır, düz evinin üzərinə uçan dron qarşısında ən cəsarətli döyüşçü də çarəsiz qalar.
Əvvəlki səs-küylü şəhər artıq qaranlıq düşən kimi ölüm susqunluğuna bürünür. Mən də artıq Remarkın “Lissabonda gecə” romanını təkrar-təkrar oxumuram”.
Bu hekayə “Trayektoriya” media layihəsinin bir hissəsidir. Layihə Cənubi Qafqazda münaqişənin həyatlarına toxunduğu insanlardan bəhs edir. Bütün Cənubi Qafqazdan olan müəlliflər və redaktorlarla işləyir və münaqişələrin heç birində tərəflərdən heç birini dəstəkləmir. Bu səhifədəki materiallara görə müəlliflər məsuliyyət daşıyır. Əksər hallarda toponimlər müəlliflərin cəmiyyətlərində qəbul olunduğu kimi istifadə edilir. Layihə Avropa İttifaqının dəstəyilə GoGroup Media və International Alert təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.
