“Biz Türkiyə və Rusiya ilə müttəfiqlik arasında fərqi anlayırıq” – Bakıdan şərh
Azərbaycan və Türkiyə arasında Şuşada imzalanan bəyannamənin ildönümündə Azərbayycanın keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov bu sənədin Bakı və Moskva arasında müttəfiqlik bəyannaməsi arasında oxşarlığı qeyd edib. Mahiyyətcə sonuncu Şuşa bəyannaməsinin təkrar nəşridir. Amma eyni zamanda Azərbaycanda hamı bu sənədlər arasındakı fərqi anlayır – o vurğulayıb.
- “Dağlıq Qarabağın Rusiyaya birləşməsi Qarabağ ermənilərinin iradəsindən asılı deyil” – Bakıdan şərh
- Rusiyanın təcridi Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına necə təsir edəcək? Azərbaycandan fikirlər
Bu gün Azərbaycan və Türkiyə arasında hərbi müttəfiqlik haqda “Şuşa bəyannaməsi”nin imzalanmasından düz bir il ötür. İndən belə bu iki dövlətdən birinin ərazisinə üçüncü ölkənin istənilən hücumu müttəfiq ölkənin hərbi müdaxiləsini nəzərdə tutur.
Amma 2022-ci ilin fevralında Azərbaycan daha bir müttəfiqlik bəyannaməsi imzalayıb – bu dəfə Rusiya ilə. Bu, Rusiya silahlı qüvvələrinin Ukraynaya təcavüzündən iki gün öncə baş verib.
Bu iki bəyannamə Bakının neytrallığını təmin edir, İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Türkiyənin vəziyyətində olduğu kimi – Azərbaycanın keçmiş XİN rəhbəri Tofiq Zülfüqarov bildirir.
O, həmçinin hazırda Ukraynada yaranmış vəziyyəti də analiz edib.
“Rusiya bu müharibəni artıq uduzub”
Tofiq Zülfüqarovun fikrincə, siyasi mənada Rusiya artıq bu müharibəni uduzub.
“Ukrayna ilə müharibə siyasi və iqtisadi mənada Rusiyaya böyük ziyan vurub. Mən heç insan və hərbi texnika itkiləri haqda danışmıram”, – o qeyd edib.
Amma Azərbaycanın keçmiş XİN rəhbəri hər hansı balans kəsimində həm Rusiya, həm də Ukraynanın hərbi qələbələri haqda danışmağa çətinlik çəkir:
“Ukrayna siyasi nöqteyi-nəzərdən qələbə qazanıb, amma obyektiv səbəblərdən yerlərdə hərbi mənada uduzur. Burada potensiallar müqayisə olunacaq kimi deyil.
Nə ola bilər? hərbi əməliyyatların bu cür dəhşətli intensivliyi ona gətirib çıxaracaq ki, qarşıdurma tərəfləri öz imkanlarını tükədəcək: Rusiya gələcək hücumlar üçün, Ukrayna isə təəssüf ki, əks-hücuma keçə bilməyəcək”.
“1994-cü ildə bizə olan vəziyyət yaranacaq”
Diplomat vurğulayır ki, tezliklə Ukraynada “1994-cü ildə bizdə olan” vəziyyət yaranacaq.
Birinci Qarabağ müharibəsinin sonunda atəşkəs elan olunan anla paralellər aparan Zülfüqarov bildirib:
“Əlbəttə ki, biz atəşin dayanmasını istəyirdik, çünki bizdə hərbi vəziyyət çox ağır idi, hərbi sursatlar çox az idi, apreldə atəşkəs imzalanması ərəfəsində ağır döyüşlər gedirdi.
O zaman Ermənistan və vasitəçisi Rusiyanın nə istədiyini xatırlayaq. Qondarma Qarabağ tərəf kimi tanınsın və hər hansı razılaşmanı imzalayanlardan biri olsun. Yəni Qarabağ adında siyasi bədheybət yaranmalı idi.
O zaman çox effektiv diplomatik addım atılmışdı, biz atəşkəsə razılaşma imzalamaq yolu ilə yox, vasitəçiyə faks göndərməklə nail olmuşduq.
Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyi Moskvaya faks göndərmişdi, Ermənistanın Müdafiə Nazirliyi də həmçinin. Özünü “qarabağlı” adlandıranlar da analoji addımı atdılar.
Yəni bizdə atəşkəs razılaşması kimi anlayış yox idi, bizdə şifahi razılaşma vardı. İmzaların olduğu bircə dənə də kağız yoxdur.
Niyə bu xatirələrə daldım? Çünki bu gün elə məqam gəlir ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsindəki tərəflər atəşkəsə razılaşmağa hazır olacalar.
Hər iki tərəf müəyyən dividentlər əldə etmək, ora hansısa “DXR”, “LXR”-nı imzaçı kimi soxuşdurmaq istəyəcəklər, ən azı həmin bu “LXR” və “DXR”-nınstatuslarının nəzərdən keçirilməsi haqda ilkin razılaşma ola bilər.
Yeri gəlmişkən, Xersonda da etik nöqteyi-nəzərdən hətta abbreviaturasını da səsləndirə bilmədiyim yeni quruluş ortaya çıxacaq. Vəziyyət budur və bu real problemdir. Yenə də yaşayarıq görərik. Amma məndə elə təəssürat yaranır ki, hər iki tərəf öz hərbi imkanlarının son həddindədir”.
“Biz Türkiyə və Rusiya ilə müttəfiqlik arasında fərqi anlayırıq”
Keçmiş xarici işlər naziri Ankara və Moskva ilə iki müttəfiqlik razılaşması nöqteyi-nəzərindən Azərbaycanın təhlükəsizlik strukturu məsələsinə də toxunub.
“Ətrafımızda turbulent proseslər baş verir – bu Ukraynadır, biz Qərbin Çinlə böhranını görürük, Qərbin İranla müəyyən gərginliyi davam edir və sairə.
Hazırkı məqamda mən düşünürəm ki, bizim təhlükəsizlik strukturumuzun parametrləri iki bəyannamə – “Şuşa” və “Moskva” bəyannamələri ilə ən yaxşı xarakterizə oluna bilər.
Bütün bunlarla yanaşı biz bu “müttəfiqlikdəki” fərqi anlayırıq, üstəlik “fərq” hələ yumşaq ifadədir. Amma hansısa dərəcədə bu iki sənəd bəzi çərçivələri formalaşdırır və Azərbaycanın neytral mövqeyi onlara əsaslanır.
Mən düşünürəm ki, buu neytral mövqe Türkiyənin İkinci Dünya Müharibəsi zamanı neytrallığını xatırladır. Düşünürəm ki, biz Azərbaycan xalqının maraqlarının təmin olunması nöqteyi-nəzərindən çox doğru davranış modeli və siyasət modeli seçmişik”, – o qeyd edib.
“Moskva bəyannaməsi – mahiyyətcə Şuşa bəyannaməsinin yenidən dərcidir”
“Moskva bəyannaməsi – mahiyyətcə Şuşa bəyannaməsinin yenidən dərcidir. Niyəsini izah edim: mahiyyətcə postsovet ölkələri üçün qeyri-real bir şey baş verib – NATO üzvü Türkiyə rəsmən özünü Azərbaycanın təhlükəsizliyinin qarantı elan edib. Moskva bəyannaməsi isə bu faktı təsdiqləyib.
Buna görə də bizim danışdığımız bu prosesin son əvvəlcədən bəllidir, yəni transformasiya və dominantlıq. Amma bu heç də o demək deyil ki, Azərbaycan Rusiya üçün düşmən dövlətə çevriləcək. Sadəcə proses hərbi dominantlıq siyasətindən iqtisadi, humanitar əməkdaşlıq sahəsinə keçəcək, yəni sırf mehriban qonşuluq münasibətləri inkişaf edəcək.
Azərbaycanın Rusiyaya münasibətdə heç vaxt təhlükə üçün körpü olmayacağının dərrakəsi Moskva bəyannaməsində qeyd olunub. Buna görə də belə balans optimaldır və bu istiqamətdə siyasət davam etdiriləcək”, – Zülfüqarov əlavə edib.
