Beynəlxalq məhkəmədə Azərbaycan Ermənistana qarşı: iş presedent yarada bilər
Beynəlxalq Məhkəmədə Azərbaycan Ermənistana qarşı
Azərbaycan Ermənistana qarşı iddia ilə BMT Beynəlxalq Məhkəməsinə müraciət edib. Bakı Qarabağın Ermənistan silahlı qüvvələrinin nəzarətində olduğu dövrdə “ətraf mühit və biomüxtəlifliyin məhv edilməsinə” görə Yerevandan kompensasiya tələb edir. Bu, hər hansı bir ölkənin Bern Konvensiyasına əsasən dövlətlərarası arbitraja müraciət eidiyi ilk haldır. “The Guardian” yazır ki, Azərbaycan qalib gələrsə, biomüxtəlifliyə və ətraf mühitin məhvinə iqtisadi dəyər vermək üçün presedent yaradacaq.
- Qərb, ya Rusiya? Cənubi Qafqazda nəyi və niyə seçirlər?
- Türkiyədə prezident və parlament seçkiləri niyə növbədənkənar oldu? İstanbuldan icmal
- Niyə “Vardanyan layihəsi” məhz layihədir? Bakıdan təhlil
Böyük Britaniyanın nüfuzlu “The Guardian” nəşri Azərbaycanın Ermənistana qarşı BMT Beynəlxalq Məhkəməsində qaldırdığı iddia ilə bağlı məqalə dərc edib. Məhkəmə “iki ölkə arasında münaqişə zamanı ətraf mühitin geniş şəkildə dağılmasına, o cümlədən meşələrin qırılması və ətraf mühitin çirklənməsinə dair sübutları nəzərdən keçirəcək və Ermənistandan təzminat ödəməyi tələb edəcək”, – materialda deyilir.
“Azərbaycan müharibə zamanı ətraf mühitə dəymiş ziyana görə Ermənistanı məhkəməyə verir” sərlövhəli məqalədə “Təbiət haqqında Bern Konvensiyasına əsasən qaldırılan iddianın müharibə zamanı biomüxtəlifliyin məhv edilməsi üçün presedent ola biləcəyi” vurğulanır.
Bern Konvensiyasına uyğun olaraq hər hansı bir ölkənin ilk dəfədir ki, dövlətlərarası arbitraja müraciət etməsi faktı da nəşrin marağına səbəb olub.
Azərbaycan nə tələb edir?
“Azərbaycan bildirir ki, ərazilər qaytarılarkən yaşayış mühitinin və növlərin zədələndiyi, təbii ehtiyatların tükəndiyi, biomüxtəlifliyin məhv edildiyi aşkar edilib”, – məqalədə deyilir.
Qeyd olunur ki, bu iddia “iki dövlət arasında daha geniş diplomatik münaqişənin tərkib hissəsidir”.
Britaniyalı jurnalistlərin fikrincə, Azərbaycan geosiyasi nöqteyi-nəzərdən Avropa və Asiya arasında əsas strateji mövqe tutur, eyni zamanda bitki və heyvan növləri üçün bioloji kəsişmə nöqtəsidir.
“Azərbaycanın Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin məlumatına görə, işğal zamanı faydalı qazıntı hasilatı Qafqaz bəbiri, qonur ayı, boz canavar, eləcə də böyük xallı və çöl qartalı da daxil olmaqla bir sıra nadir, nəsli kəsilməkdə olan heyvanların və endemik növlərin yaşadığı, biomüxtəlifliyin qaynar nöqtələri olan meşələrin böyük hissəsinə ziyan vurub.
Nazirlik 7,000 hektardan çox (17,000 akr) qorunan meşələrin zədələndiyini bildirib. Bu qoruqların bəziləri Bəsitçay vadisində şərq çinar meşəsi kimi nadir və kövrək ekosistemləri qorumaq üçün yaradılıb.
Müşahidə zonasında təxminən 2000 illik ağacların kəsildiyi bildirilir. Mikroiqlimin tənzimlənməsində və biomüxtəlifliyin qorunmasında mühüm rol oynamaqla yanaşı, onların mühüm mədəni əhəmiyyəti də var”, – məqalədə deyilir.
Həmçinin vurğulanır ki, BMT-nin Ətraf Mühit Proqramının ötən il Azərbaycan üçün hazırladığı hesabatda qiymətli kənd təsərrüfatı torpaqlarına və su idarəetmə sistemlərinə ciddi ziyan vurulduğu qeyd olunub: “Orada Çardaqlıda kömür hasilatı və karxanaların lazımi ekoloji nəzarət olmadan həyata keçirildiyi, kimyəvi çirklənmə və sürüşmə riskini artırdığına dair sübutlar təqdim olunub”.
Minalar problem olaraq qalır, mal-qaranı və vəhşi heyvanları öldürür, həmçinin yanğınlara səbəb olur. Ağır metallar və partlayıcı maddələrin qalıqları torpağı və suyu çirkləndirir.
Əks-arqumentlər
Lakin “The Guardian” UNEP-in (BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı) əks arqumentlərinə də istinad edir.
Belə ki, UNEP müəyyən edib ki, “Azərbaycan ərazilərinin bərpası proqramı çərçivəsində 2021-ci ilin yanvarında başlanan yolların tikintisi də meşə örtüyünün azalmasına səbəb olub”. Həmçinin hesabatda deyilir ki, “bioloji müxtəliflik müharibə zamanı tərk edilmiş yaşayış məntəqələrinin ətrafında özünü bərpa etməklə həqiqətən də fayda əldə etmiş ola bilər”.
“Bizim başqa yolumuz qalmayıb”
Azərbaycan bildirir ki, Ermənistan Bern Konvensiyasından irəli gələn bütün vəhşi flora və faunanın mühafizəsi, yaşayış mühitinin mühafizəsi və bərpasının təmin edilməsi, konkret növlərin, o cümlədən köçəri növlərin qorunması ilə bağlı öhdəliklərini pozub.
“Ermənistan qeyri-qanuni işğal zamanı biomüxtəlifliyi və ətraf mühiti qorumaq əvəzinə onları məhv edib”, – Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini və Beynəlxalq Məhkəmədəki nümayəndəsi Elnur Məmmədovdan sitat gətirilib.
Məmmədovun sözlərinə görə, Azərbaycan 18 aydan artıq bir müddətdə mübahisəni diplomatik yolla həll etməyə çalışıb. “Təəssüf ki, Ermənistan Azərbaycanın səylərinə mane oldu və nəticədə məhəl qoymadı. Ona görə də bizim ətraf mühitə məsuliyyətsiz şəkildə vurduğu ziyana görə Ermənistanın məsuliyyətə cəlb olunması üçün bu işi başlatmaqdan başqa çarəmiz qalmadı”.
“Şərh almaq üçün Ermənistan hökuməti ilə əlaqə yaratmaq mümkün olmayıb”, – məqalədə deyilir.
Hüquqşünas rəyi
“The Guardian” Londonda yerləşən Clyde & Co firmasının hüquqşünası Zaneta Sedilekovanın fikrinə istinad edir. Onun sözlərinə görə, bu, “insanlar üçün sağlam ekosistem xidmətlərinə təsir edən biomüxtəlifliyin işğalçı dövlət tərəfindən geniş şəkildə məhv edilməsinə qarşı mübarizənin unikal nümunəsidir”.
“Bu, qeyri-qanuni işğal faktına əsaslansa da və müvafiq olaraq başqa kontekstə keçirilməsi çətin olsa da, bu, dövlətlər tərəfindən biomüxtəlifliklə zəngin, balanslaşdırılmış və sağlam ekosistemlərin əvəzolunmaz dəyərinin getdikcə daha çox tanınmasından xəbər verir”, – deyə o bildirib.
Nəşr bildirir ki, müharibə zamanı ətraf mühitin məhv edilməsi ilə bağlı narahatlıq və onun mürəkkəb nəticələri barədə məlumatlılıq artmaqdadır. Dekabrda BMT Baş Assambleyası silahlı münaqişə və işğal zamanı ətraf mühitin mühafizəsi üzrə 27 hüquqi prinsip, o cümlədən korporativ davranış və təbii ehtiyatlardan istifadə ilə bağlı razılığa gəlib.
İndi hər iki ölkənin arbitrləri təyin etmək üçün üç ay vaxtı var ki, onlar hər hansı zərərin sübutunu nəzərdən keçirəcək və Ermənistanın təzminat ödəyib-ödəməməsi və nə qədər ödəyəcəyinə qərar verəcəklər. Bern Konvensiyasını imzalayan Ermənistan hüquqi olaraq bu qərara əməl etməyə borcludur.
“Azərbaycan öz işində uğur qazanarsa, bu, arbitraj məhkəməsinin ətraf mühitin məhv edilməsinə görə dəymiş ziyanı müəyyən edəcəyi və böyük ehtimalla konkret ərazidə və konkret ölkə üçün biomüxtəlifliyin itirilməsi və ekosistem xidmətlərinin azalmasının iqtisadi dəyərini qiymətləndirəcəyi ilk hal olacaq”, – deyə Sedilekova əlavə edib.
Ermənistanda çay problemi
“Azərbaycan təzminat tələb etməklə yanaşı, tribunaldan Ermənistana ətraf mühitə ziyan vurmaqda davam edən cari fəaliyyətləri dayandırmağı əmr etməsini istəyir. 2021-ci ildə Azərbaycan tərəfindən Oxçuçayda aparılan təhlillər suda və çöküntülərdə ağır metalların, o cümlədən kadmium, qurğuşun, nikel, dəmir, molibden və sinkin həddindən artıq yüksək konsentrasiyasını aşkar edib. Azərbaycan bir neçə qorunan balıq və suda-quruda yaşayan növlərinin təhlükə altında olduğunu bildirir və problemin Ermənistandakı mis və molibden mədənlərindən, eləcə də məişət tullantılarından axan suların səbəb olduğunu iddia edir.
UNEP-in hesabatında qeyd olunur ki, Oxçuçayın çirklənməsi Ermənistanda uzun müddətdir narahatlıq doğurur. “The Guardian” öz materialında qeyd edir ki, Ermənistanın ətraf mühit və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları mütəmadi olaraq çayın ağır metallarla və digər tullantılarla çirklənməsi ilə bağlı həyəcan təbili çalır və Ermənistan alimlərinin araşdırmaları vəziyyətin pisləşdiyini üzə çıxarıb.
