Bakı Aİ-Ermənistan Strateji Tərəfdaşlıq Gündəliyinə etirazını necə əsaslandırır?
Bakının Aİ-Ermənistan gündəliyinə etirazı
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi, Avropa İttifaqı (Aİ) ilə Ermənistan arasında yeni imzalanmış Strateji Tərəfdaşlıq Gündəliyinin bir sıra müddəalarına açıq etiraz bildirib. Rəsmi Bakı hesab edir ki, bu sənədin bəzi hissələri post-münaqişə dövrünün reallıqlarını təhrif edir və Azərbaycan-Ermənistan sülh gündəminə ziddir.
Bu məqalədə Bakının mövqeyi neytral şəkildə təhlil olunur – Azərbaycanın etiraz səbəbləri izah edilir.
Aİ-Ermənistan Strateji Tərəfdaşlıq Gündəliyi nədir?
Aİ-Ermənistan Strateji Tərəfdaşlıq Gündəliyi 2 dekabr 2025-ci ildə Brüsseldə keçirilmiş tərəfdaşlıq şurasının 6-cı iclasında qəbul edilmiş yeni ikitərəfli sənəddir. Təxminən 64 səhifəlik bu gündəlik, 2017-ci ildə imzalanmış Aİ-Ermənistan Hərtərəfli və Genişləndirilmiş Tərəfdaşlıq Sazişinə (CEPA) əsaslanır və onu əvəz edərək, növbəti yeddi il üçün əməkdaşlığın strateji prioritetlərini müəyyənləşdirir.
Sənədin əhatə dairəsi kifayət qədər genişdir: demokratiya və hüququn aliliyi, ədliyyə islahatları, insan haqları, sosial-iqtisadi inkişaf, ticarət və rəqəmsal transformasiya, nəqliyyat və enerji əlaqəliliyi kimi sahələrdə dərin tərəfdaşlıq nəzərdə tutulur. Yenilik olaraq, Ermənistanla təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əməkdaşlıq da bu gündəliyə daxil edilib.
Nəqliyyat-kommunikasiya gündəliyin mərkəzi istiqamətlərindəndir. Sənəddə Avropa İttifaqının qlobal “Global Gateway” təşəbbüsü çərçivəsində Ermənistana strateji investisiyalar və regionda yeni əlaqə imkanlarının yaradılması vurğulanır. Xüsusilə Ermənistan hökumətinin irəli sürdüyü “Sülhün Kəsişməsi” (Crossroads of Peace) adlı regional kommunikasiya layihəsinə dəstək ifadə olunub. Bildirilir ki, məqsəd regionda iqtisadi inteqrasiyanı gücləndirmək, yeni ticarət və nəqliyyat imkanları açmaqdır.
Gündəliyə görə, Aİ həmçinin 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağda Azərbaycanın hərbi əməliyyatlarından sonra yerini tərk etmiş Qarabağ ermənilərinin sosial-iqtisadi inteqrasiyasına yardım göstərəcək. Ümumilikdə, Brüsselin fikrincə, bu strateji çərçivə Ermənistanın suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, demokratiyasını və dayanıqlığını gücləndirməyə, dolayısıyla Cənubi Qafqazda sabitliyə töhfə verməyə xidmət edir.
Bakının etirazının əsas səbəbləri
Rəsmi Bakı qeyd edir ki, gündəliyin bəzi bəndləri birbaşa Azərbaycana yönəlib və bunların Ermənistanla əldə olunmağa çalışılan sülh razılaşmasına uyğun gəlmədiyini vurğulayır.
Azərbaycan XİN-in 10 dekabr 2025 tarixli açıqlamasında bildirilir ki, bu cür məqamların Aİ-Ermənistan ikitərəfli sənədinə daxil edilməsi qəbuledilməzdir və hətta Azərbaycan-Aİ münasibətlərinin perspektivlərinə mənfi təsir göstərə bilər.
Qarabağ ermənilərinin statusu və “qaçqın” adlandırılması
Gündəliyin girişində və bir sıra bölmələrində 2023-cü ilin sentyabrında Azərbaycanın hərbi əməliyyatlarından sonra Qarabağ ermənilərinin öz yurdlarını tərk etməsi xüsusi qeyd olunub, onların ehtiyaclarının qarşılanması Aİ-Ermənistan tərəfdaşlığının prioriteti kimi göstərilib. Sənəddə həmin şəxslər “məcburi köçkünlər” və ya “qaçqınlar” kimi təsvir olunur.
Bakı bu yanaşmanı qəti rədd edir. Azərbaycan XİN-in bəyanatına görə, 2023-cü ilin payızında Qarabağdakı erməni sakinlərə Azərbaycan tərəfindən reinteqrasiya təklif olunsa da, onlar bunu qəbul etməyərək könüllü şəkildə Ermənistana köçüblər. Bu səbəblə, həmin şəxslərin “qaçqın” statusunda təqdim edilməsi Bakının fikrincə reallığı əks etdirmir və Azərbaycana qarşı qərəz nümunəsidir.
Rəsmi Bakı hesab edir ki, müharibə bitdikdən sonra bölgəni tərk edən ermənilərin taleyinin Ermənistan-Aİ tərəfdaşlıq gündəminin bir hissəsi kimi qaldırılması düzgün deyil və obyektivlikdən kənardır.
Beynəlxalq Məhkəmə qərarları və hüquqi iddialarla bağlı
Sənədin regionda normallaşma ilə bağlı hissəsində Aİ və Ermənistan Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (ICJ) bütün qərarlarının “tam, dərhal və effektiv icrasını” dəstəkləyəcəklərini vurğulayırlar. Bundan əlavə, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin (AİHM) hökm və qərarlarına əməl olunacağı barədə öhdəlik də yer alır.
Bakı bəyan edir ki, bu istinad əslində Ermənistanın Azərbaycana qarşı qaldırdığı beynəlxalq iddialara işarədir və “bu mövzunun Aİ-Ermənistan sənədinə daxil edilməsi məntiqsizdir”. Çünki burada sırf Bakı ilə İrəvan arasında həll olunmalı ikitərəfli hüquqi məsələlər var. Üstəlik, Azərbaycan da öz növbəsində Ermənistanı beynəlxalq məhkəmələrdə məsuliyyətə cəlb etmək üçün iddialar qaldırıb.
Bakı xatırladır ki, ABŞ vasitəçiliyi ilə Vaşinqtonda ilkin paraflanmış sülh sazişi layihəsində tərəflər bir-birinə qarşı bu cür iddialardan imtina etməyə razılaşıblar. Bu konteksdə, Aİ-Ermənistan gündəliyində həmin məhkəmə iddialarının yenidən qabardılması sülh prosesinə zidd sayılır və Azərbaycanın fikrincə, Ermənistanın səmimiyyətinə şübhə yaradır.
Azərbaycanda həbsdə olan ermənilərin “əsir” kimi təqdim edilməsi
Gündəliyin təhlükəsizlik bölməsində Aİ və Ermənistan Azərbaycan tərəfindən saxlanılan erməni əsirlərinin və digər məhbusların azad edilməsinə çağırışı qeyd edilib. Azərbaycan isə bildirir ki, hazırda ölkədə saxlanılan şəxslərin çoxu 2020 müharibəsindən və ya 2023 hadisələrindən sonra hərbi cinayətlərdə ittiham olunaraq məhkum edilmiş Ermənistan vətəndaşlarıdır.
Bakı rəsmiləri vurğulayır ki, bunlar müharibə cinayətkarları və terrorçulardır, adi hərbi əsir statusunda deyillər. Dolayısıyla, onların “hərbi əsir” kimi təsvir edilib azadlığa buraxılmasının gündəliyə salınmasını Bakı “reallıqların ciddi şəkildə təhrif edilməsi” adlandırır və qəbuledilməz sayır.
Gündəliyin orijinal mətni bu şəxsləri konkret “hərbi əsir” adlandırmasa da, “erməni əsirlər və digər saxlanılanlar”ın azad edilməsinə dair öhdəlik ehtiva edir. Azərbaycan bu bəndin də çıxarılmasını tələb edir.
Nəqliyyat kommunikasiyaları: Ermənistanın “Sülh Kəsişməsi” və TRİPP layihəsi
Sənəddə Aİ, Ermənistanın regionda kommunikasiya əlaqələrinin bərpasına yönəlmiş “Sülh Kəsişməsi” (Crossroads of Peace) təşəbbüsünə dəstəyini ifadə edir. Bu təşəbbüs, o cümlədən, Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan eksklavı arasında Ermənistandan keçəcək nəqliyyat marşrutunun açılmasını nəzərdə tutur. Halbuki Azərbaycan tərəfi həmin planı fərqli çərçivədə görür
Ötən avqust ayında Vaşinqtonda, keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trampın vasitəçiliyi ilə keçirilən üçtərəfli zirvə görüşündə Bakı və İrəvan yeni bir tranzit dəhlizi barədə prinsipial razılıq əldə ediblər. Bu marşrut şərti olaraq “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu (TRIPP)” adlandırılıb və məqsədi Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirəcək yol açmaqdır. Həmin razılaşmaya Ermənistanın Baş naziri də imza atıb.
Bakı narazıdır ki, “Aİ-Ermənistan gündəliyində TRIPP layihəsinin adı bir dəfə də olsun çəkilmir”, əvəzində yalnız Ermənistanın birtərəfli qaydada təklif etdiyi “Sülh Kəsişməsi”nə istinad edilir. Azərbaycan XİN qeyd edir ki, bu hal Ermənistanın Vaşinqton razılaşmasındakı öhdəliklərinə sadiqliyi barədə suallar doğurur və Aİ-nin regiondakı layihələrə münasibətdə qərəzsiz olmadığını göstərə bilər.
Azərbaycan rəsmiləri TRIPP marşrutunu tez-tez “Zəngəzur dəhlizi” kimi də adlandırırlar (Zəngəzur – marşrutun keçəcəyi Ermənistanın Sünik bölgəsinin azərbaycanlılar tərəfində istifadə edilən tarixi adıdır). İrəvan isə “dəhliz” terminindən imtina edir və öz təklifini daha neytral çərçivədə təqdim etməyə çalışır.
Aİ müşahidə missiyası və hərbi-siyasi müddəalar
Gündəliyə əsasən, Aİ Ermənistan-Azərbaycan sərhədindəki Müşahidə Missiyasını (EUMA) davam etdirməyi və hətta gücləndirməyi planlaşdırır. Bu missiya 2023-cü ilin əvvəlindən etibarən Ermənistanın tələbi ilə bölgədə fəaliyyət göstərir və sərhəddə sabitliyə töhfə verməyi hədəfləyir. Lakin rəsmi Bakı iddia edir ki, EUMA praktikada Azərbaycan əleyhinə bir təbliğat vasitəsinə çevrilib və onun daimi saxlanılması doğru addım deyil.
Azərbaycan bildirir ki, Vaşinqtonda paraflanmış sülh sazişi layihəsinin 7-ci maddəsinə görə, tərəflər üçüncü tərəfin hərbi qüvvələrini birgə sərhədləri boyu yerləşdirməmək öhdəliyi götürməlidirlər. Belə olduqda, Aİ müşahidəçilərinin Ermənistan ərazisində daimi qalmasını nəzərdə tutan müddəa həmin prinsipə zidd hesab edilir.
Bununla yanaşı, Bakı gündəlikdə Ermənistanın müdafiə qabiliyyətini artırmağa yönəlmiş bir sıra hərbi və müdafiə bəndlərinin də yer almasından narahatdır. Azərbaycan tərəfi hesab edir ki, bu cür vurğular sülh prosesinə xidmət etmir, əksinə, Ermənistanın yenidən silahlanmasına rəvac verə bilər.
Bakı nə tələb edir və Ermənistanın mövqeyi nədir?
Yuxarıda sadalanan məqamları əsas gətirən Azərbaycan XİN-i Aİ və Ermənistanı bu “zərərli və qeyri-realist” bəndləri yenidən gözdən keçirməyə çağırıb. Rəsmi bəyanatda vurğulanır ki, mövcud sənəddə keçmiş münaqişəni yenidən canlandıran və əldə edilmiş pozitiv irəliləyişi təhlükəyə atan elementlər var.
Bakı qarşı tərəfdən bu maddələrin sənəddən çıxarılmasını və ya dəyişdirilməsini gözlədiyini açıqlayıb. Azərbaycan tərəfi bildirir ki, vəziyyəti diqqətlə izləyəcək və lazımi nəticələr çıxaracaq. Yəni, əgər etirazlar nəzərə alınmasa, bunun Azərbaycan-Aİ və ya Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində fəsadları ola biləcəyinə işarə edilir.
Digər tərəfdən, Ermənistan rəsmiləri Bakının ittihamlarını qəbul etmir. Ermənistan XİN sözçüsü Ani Badalyan gündəlik imzalandıqdan sonra verdiyi açıqlamada vurğulayıb ki, strateji gündəlik yalnız Aİ-Ermənistan arasında dərinləşən tərəfdaşlıq mahiyyətini əks etdirir və burada üçüncü tərəfə qarşı yönəlmiş nəsə axtarmaq doğru deyil.
Onun sözlərinə görə, sənəd Aİ-nin Ermənistanın suverenliyi və dayanıqlığına dəstəyini təsdiqləyir, eyni zamanda regionda sülhün möhkəmlənməsinə töhfə verməkdədir. Yerevan rəsmiləri bildirirlər ki, gündəlikdə əks olunan birgə vizyon məhz sabitlik, rifah və sülhün bölgədə gücləndirilməsi məqsədinə xidmət edir.
Bakının Aİ-Ermənistan gündəliyinə etirazı
