Azərbaycan məktəblərində “cinsi tərbiyəsizlik” hökm sürür

Azərbaycan məktəblərində cinsi tərbiyə fənni

– Müəllim, biz axı bu bölməni keçmədik?

– Get evdə anan öyrətsin. Ayıbdır!

11-ci sinif şagirdi Əli Rəhimli (ad şərtidir – red) biologiya müəllimi ilə arasında keçən dialoqu təəssüflə bölüşür. Əli məktəblərdə cinsi tərbiyə fənninin tədris edilməməsindən narazılıq edir. O, müəllimlərin bu mövzuya biganə yanaşdıqlarını, yaşıdlarının isə yanlış məlumatların təsirinə düşdüklərini söyləyir.

• Aseksuallıq – Qafqazda və dünyada haqqında danışılması qəbul edilməmiş oriyentasiya
• Qadınlar nə uğrunda mübarizə aparırlar? Feminizmin əlifbası
• Türkiyə – uşaqlara qarşı cinsi zorakılıq

“Pornofilmlərə baxıb “kişilik” dərsi keçirdilər”

Əli hazırda təhsil aldığı məktəbə 7-ci sinifdə gəlib. Yeni məktəbə adaptasiya olmağa çalışsa da, bu mərhələ onun üçün ağır olub.

“Məktəbə yeni gələndə hiss etmişdim ki, buradakı mühüt başqadır. Oğlanların əksəriyyəti dərs oxumayan, “kişilik” anlayışı ilə hərəkət edənlərdir. Qızlar isə onların təsirində “yaxşı qız” olmağa çalışırlar”, – Əli söyləyir.

Cəmiyyətin mental dəyərlərinin azyaşlılara təsirindən narahat olan qəhrəmanımız təhsil işçilərinin də bu stereotiplərə sadiq qaldıqlarını deyir:

“Mən bir dəfə eşitmişəm ki, musiqi müəlliməsi dərsdə gülən oğlana “nə gey kimi dişlərini ağardırsan” deyib. Təhsil bizi birləşdirən müəssisədir. Burada müəllimin öz şəxsi stereotipli yanaşması olmamalıdır”.

Əli öz başına gələnləri xatırladıqca əvvəlcə gülümsəyir, sonra ah çəkir. O, valideynlərin və müəllimlərin etinasızlığı ucbatından neçə həmyaşıdının zərər gördüyünü, özünə də psixoloji təzyiqlər olduğunu deyir:

“Oğlanlar qızlardan daha çox cinsi mövzuları bilirlər. Eləcə üstübağlı olsa da, bu mövzularda zarafat da edirlər. Amma nə qədər doğru bilmələri şübhə altındadır. Onlara qoşulmayanda isə məni “mama uşağı” adlandırırdılar. Onlar mənim homoseksual olduğumu deyirdilər.

Bilmirəm qızlarda vəziyyət necədir, amma oğlanlar porno filmlərə baxıb özlərini digərlərinə elə oradakı kimi təqdim edirlər. Sinif yoldaşlarımın bəziləri də “sənin penisin balacadır, sünnət edəndə lap dibindən kəsiblər ki” lağlağıları ilə uzun müddət depressiyaya düşməyimə səbəb olublar”.

Gürcüstanda seksual maarifləndirmə – qapalı və təhükəli mövzu

Videodərslərin müəllifi küçəyə çıxmağa qorxur. Məktəblərdə isə indiyə qədər belə fənn yoxdur

Əli hesab edir ki, bütün bunların səbəbi yeniyetmələrin cinsi tərbiyə mövzusunda məlumatsız olması, məktəb və ailənin onları bilgiləndirməməsidir.

“Bizdə biologiya kitabında anatomiya hissəsi var. Burada qadın və kişi cinsi orqanlarının quruluşu haqqında məlumat verilir. Müəllimə o mövzunun üzərindən ötür. Heç bu barədə bir söz belə demir. Mən də soruşdum ki, biz axı bu bölməni keçmədik. O mənə qəzəblə baxaraq “get evdə anan öyrətsin” dedi. Arxadan gülüş səsləri gəlirdi. Sinifdə 1-2 nəfər mənimlə razı idi. Oğlanlar isə “Əli, öyrənmək istəyirsən, öyrədək” deyə lağa qoyurdular”.

Məktəbli həftəlik dərs saatları salınmasa da, hər ay tibb işçilərinin, psixoloqların onlarla söhbət aparmalı olduqlarını düşünür:

“Mən artıq məzunam. Amma məndən aşağı siniflərdə vəziyyət lap ürək ağrıdır. Mənə dedikləri sözə görə uzun müddət boş şalvar geyinirdim, onlarla dostluq edirdim ki, məni də “kişi” hesab etsinlər. Hələ biz oğlanlarda belədirsə, qızları düşünə bilmirəm. Eşitdiklərimə görə savadsızlıqdan hamilə qalanlar da olur”.

“Bir dəfə ginekoloq qızlara menstruasiya haqda danışdı, vəssalam”

Başqa bir 11-ci sinif şagirdi Leyla Hacıyeva hesab edir ki, ailə, dost mühütində bu mövzuda danışa bilməyən qızların cinsi tərbiyə haqda bilgiləri məktəbdə almaları daha doğrudur:

“Mən və mənim kimi əksər qızlar ailələri ilə bu haqda danışa bilmirlər. Yalnız menstruasiya vaxtı qısa məlumat verilir. Çox analar qızları yalnız həmin dövrlə bağlı bilgiləndirirlər. Odur ki, məktəblərdə təlimatlar verilsə, yaxşı olardı”.

Leyla cinsi tərbiyə tədris etməyən müəllimləri qınasa da, digər tərəfdən onları anlamağa çalışır. O, hesab edir ki, müəllimlər özləri də ətrafın təzyiqlərindən çəkindikləri üçün bu mövzunu sinifdə açmırlar:

“Bizim məktəbdə cinsi tərbiyə haqqında söhbət aparılmırdı. Müəllim buna səbəb kimi oğlanların bizi lağa qoya biləcəyini deyirdi.

Məktəbdə bir dəfə təkcə qızlardan ibarət tədbir təşkil edilmişdi. Onda da ginekoloqlar ötəri məlumat verdilər. Biz ondan sonra bu haqda heç bir kəlmə də kəsmədik”.

Azərbaycan: məzun gecəsi əvəzinə toy

Bir çoxları hələ də hesab edir ki, qadın üçün ən əsası ev və ailədir, təhsil isə mütləq deyil və hətta ziyanlıdır

“Yazılmamış mental qaydalar prosesin qarşısını alır”

Təhsil eksperti Elmin Nuri Azərbaycanda orta ümumi təhsil müəssisələrində cinsi biliklərin inkişafı, gender mövzuları ilə bağlı ayrıca fənnin tədrisini inandırıcı saymır.

“Deyək ki, Təhsil Nazirliyi tərəfindən belə bir addım atıldı. Bu zaman kadr problemi ortaya çıxır. Cinsi tərbiyə dərsinin tədrisi üçün bizdə pedaqoji kadr azlığı var. Kimsə deyə bilər ki, digər fənn müəllimləri təlimlərə qatılıb sertifikat əldə edərək bu fənni keçə bilərlər. Amma bu, yetərincə ürəkaçan olmaz. Bu sahə özündə xüsusi bilgi ehtiva edir. Onun psixoloji, pedaqoji, ictimai tərəflərini dərk edən şəxslər nələrsə öyrədə bilərlər”, – deyə o bildirir.

Elmin Nuri cinsi tərbiyəni sadəcə bir fənn kimi deyil, digər əsas fənlərin də vəhdəti kimi dəyərləndirir:

“Təkcə cinsi biliklərlə bunu məhdudlaşdırmağın tərəfində deyiləm. Bu predmetdə sosiologiya, biologiya, psixologiya və sair kimi vacib sahələr birləşir. Bu fənnin nə dərəcə vacib olduğuna bu aspektdən də baxmaq olar. Təəssüflər olsun ki, bizdə mental yanaşmaya görə bu kimi mövzuların ayrıca fənn kimi tədrisi inandırıcı deyil. Ağıllarda çox sual var: Bu məktəblərdə neçənci sinifdən, hansı aspektdə keçirilməlidir? Oğlan və qız amilinə görə sinif ikiyə bölünməlidirmi?

Biologiya fənnində yuxarı siniflərdə bu mövzular öz əksini tapsa da, bəzi hallarda onlar da keçirilmir. Ya müəllim bu detalları yaxşı bilmir, ya da danışmağa çəkinir. Bu fənnin keçirilməsinin pis tərəfi yoxdur. Sadəcə yazılmamış mental qaydalar bu prosesin qarşısını alır”.

“Müəllimlər gender stereotiplərindən uzaq deyil”

Gender məsələləri üzrə ekspert Aynur Veysəlova bildirir ki, Azərbaycan  da digər ölkələrdən geri qalmayaraq insan hüquqları ilə bağlı beynəlxalq konvensiyalara qoşulub. Amma gender stereotiplərindən uzaq olmayan müəllimlər məsələni çətinləşdirir.

“Əgər dərslikdə bu mövzu varsa, müəllim heç bir fərq qoymadan bunu tədris etməlidir. Müəllim keçid dövründəki uşaqların psixologiyasını nəzərə alaraq pedaqoji üsullarla elə maraqlı mühit yarada bilər ki, şagirdlər bu mövzunu rahat mənimsəyə bilərlər. Həmin yaradılmış mühitdə şagirdlər aktiv iştirak edərək özlərini tapa bilər. Bu addımlar müəllimin gender sterotiplərindən uzaq olmasından, genderə həssas yanaşmasından xəbər verir. Vaxtaşırı müəllimlərə bu mövzularda seminarlar, təlimlər təşkil edilsə, bu mövzuların tədrisi də bir qədər asan olar”.

***

Əlinin sözlərinə görə, Azərbaycanda qadınların bu mövzularda savadsız olması ailənin təməlinə də zərər verir. Azyaşlıların doğuş hallarının artmasında da ailə və təhsil sistemini təqsirkar sayan yeniyetmə tez bir zamanda tədbir görülməsini istəyir:

“İnstaqramda belə bir səhifə var – “Qadınlar klubu”. Ora göz atanda görürsən ki, 30 yaşlı qadınlar masturbasiya nədir bilmirlər. Onlar hamiləlikdən necə qorunmaq lazımdı, bunu belə bilmirlər. Çünki cəmiyyətdəki sterotiplərə görə onlar məktəbdə, ailədə yetərli məlumat almayıblar. Onların sabah övlad böyütməkləri də qorxuludur. Bugün məktəbdə belə bir fənnin keçirilməməsinə valideynlər, müəllimlər ötəri yanaşır. Halbuki problemlərin təməli elə bununla qoyulur. Ümid edirəm ki, ən azından bizdən sonrakı məktəblilər üçün lazımi addımlar atılar”.