“Kimdə kontur var?” qışqırıqları - həbsxanadan məktub
Azərbaycanda məhbusların telefon hüququ
Məhbusun telefonla danışmaq hüququ – 8 il azadlıqdan məhrum edilən İşçi Masası Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri Afiəddin Məmmədov “JAMnews” üçün həbsxanadan yazır.
“Həbsxana divarları arasında məhbusun xarici dünya ilə əlaqəsini təmin edən yeganə vasitə telefondur. İnformasiya axınından kənarda, əl-qolu bağlı olan məhbus üçün telefon ümid mənbəyidir. Telefon danışığından qayıdan məhbusların bəziləri xoş xəbərlə sevinir, bəziləri isə pis xəbərlə kədərlənir. Əksəriyyət isə növbəti zəng gününü səbirsizliklə gözləyir, saatları sayır. Bu proses təkrarlanır, dövr edir. Bir məhbus yoldaşım anasının xəstə olduğunu və xaricdə yaşadığını söyləmişdi. Hər gün danışmaq imkanı olmadığından, anasına “iş yerinin əhatə dairəsi xaricində” olduğunu deyirdi”.
Afiəddin Məmmədov yazır ki, Azərbaycanda məhbusların telefon hüququ müxtəlif qurumlarda fərqli qaydalara tabedir.
Daxili İşlər Nazirliyinin İnzibati Həbs Olunanların Saxlanma Məntəqəsində (İHOSM), müvəqqəti saxlanılma yerlərində (MSY), Penitensiar Xidmətin təcridxanalarında və Cəzaçəkmə müəssisələrində (CÇM) telefonla danışıq vaxtı sərt məhdudiyyətlərlə tənzimlənir.
Qanunvericilik və tətbiqetmə
Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, məhbuslar həftədə 2 dəfə, hər biri 15 dəqiqə olmaqla (ümumilikdə 30 dəqiqə) telefonla danışmaq hüququna malikdir. Afiəddin yazır ki, qanunda “15 dəqiqəyə qədər” ifadəsinin olması sui-istifadə hallarına yol açır. Fərqli müəssisələrdə bu hüququn tətbiqi də dəyişir:
- DİN MSY: Müvəqqəti saxlanılma yerlərində məhbuslar yaxınları ilə birbaşa əlaqə saxlaya bilmir. Məhbus ehtiyaclarını və yaxınının telefon nömrəsini polis nəzarətçisinə bildirir, nəzarətçi isə zəng edərək ehtiyacları çatdırır. Bəzi nəzarətçilər bu vəziyyətdən sui-istifadə edərək öz şəxsi ehtiyaclarını məhbusun yaxınlarına sifariş edir.
- DİN İHOSM: Bu müəssisədə məhbuslara həftədə cəmi 1 dəqiqə danışıq vaxtı verilir. Əvvəllər həftədə 2 dəfə 1 dəqiqə olan bu hüquq, səbəbi açıqlanmayan qərarla 1 dəfəyə endirilib. Bu tənzimləmənin hansı qanuna əsaslandığı məlum deyil.
- Penitensiar müəssisələr: Qanunla həftədə 2 dəfə 15 dəqiqəyə qədər danışıq hüququ nəzərdə tutulsa da, bəzi müəssisələr telefon aparatlarının azlığını və ya məhbus sayının çoxluğunu bəhanə gətirərək bu vaxtı 10 dəqiqəyə endirir. Bəzi müəssisələr zəngin qəbul olunduğu andan dəqiqələri hesablamağa başlayır, digərləri isə nömrənin yığıldığı andan.
Ödəniş və “kontur” məsələsi
DİN-ə bağlı müəssisələrdə zənglər üçün kontur müəssisə tərəfindən təmin edilir. Penitensiar müəssisələrdə isə ev telefonuna zənglər ödənişsizdir, lakin mobil telefona zənglər üçün məhbuslar “kontur” almağa məcburdur.
Afiəddin yazır ki, həbsxanalarda “kimdə kontur var?” qışqırığı adi hala çevrilib, bu da məhbuslar arasında özünəməxsus bir “ticarət” sisteminin yaranmasına səbəb olub.
Qonşu ölkə təcrübəsi: Türkiyə
Türkiyədə məhbusların telefon hüququ daha çevik və əlverişli şəkildə təşkil olunub. Türkiyə qanunvericiliyinə əsasən, məhbuslara həftəlik müəyyən danışıq vaxtı dövlət tərəfindən təmin edilir. Bu vaxt vətəndaşlıq statusuna görə fərqlənə bilər.
Məhbuslar dövlət tərəfindən verilən danışıq vaxtı bitdikdə ödəniş qarşılığında əlavə dəqiqələr ala bilər. Danışıq dəqiqələri kart şəklində təqdim olunduğundan, məhbuslar həftəlik bölgünü özləri təyin edə bilir. Bu sistem həm məhbusların rahatlığına, həm də şəffaflığa xidmət edir.
Təkliflər
Afiəddin Məmmədov yazır ki, Azərbaycanda məhbusların telefon hüquqlarının təkmilləşdirilməsi onların sosial reinteqrasiyasına və ailələri ilə əlaqələrinin möhkəmlənməsinə töhfə verə bilər. Qonşu ölkələrin təcrübəsinin, xüsusilə Türkiyə modelinin tətbiqi bir sıra problemləri həll edə bilər:
- Danışıq vaxtının artırılması: Həftəlik 30 dəqiqəlik limitin artırılması məhbusların ailələri ilə daha sıx əlaqə saxlamasına imkan yaradar.
- Şəffaf “kontur” sistemi: Mobil zənglər üçün “kontur” alışı prosesi şəffaf və əlçatan olmalıdır. Kart sistemi kimi yeniliklər sui-istifadə hallarını azalda bilər.
- Sui-istifadənin qarşısının alınması: DİN MSY-dəki nəzarətçilərin sui-istifadə hallarının qarşısını almaq üçün zənglərin birbaşa məhbuslar tərəfindən edilməsinə icazə verilməsi nəzərdən keçirilə bilər.
Məhbusun telefon hüququ sadəcə bir zəng deyil, onların ailələri və cəmiyyətlə bağlılığını qoruyan bir körpüdür. Bu körpünün möhkəmliyi dövlətin humanitar siyasətindən və qanunların ədalətli tətbiqindən asılıdır. Türkiyə kimi qonşu ölkələrin təcrübəsi Azərbaycanda həm məhbuslar, həm də dövlət üçün daha əlverişli bir sistemin qurulmasına ilham verə bilər.
Azərbaycanda məhbusların telefon hüququ
