Yerevanda Azərbaycan və Ermənistan QHT-lərinin görüşü: sülh dialoqu, yoxsa simvolika?
Azərbaycan-Ermənistan vətəndaş cəmiyyəti görüşü
Azərbaycan və Ermənistan vətəndaş cəmiyyətinin təmsilçiləri Yerevanda iki xalq arasında etimad quruculuğunu müzakirə etdiklərini bildiriblər, amma tərkib və şərait bu prosesin real təsirini sual altında qoyur.
Oktyabrın 21-22-də keçirilən ilk dəyirmi masa görüşünün məqsədinin iki xalq arasında etimadın bərpası və sülh prosesinə vətəndaş cəmiyyətinin töhfəsini müzakirə etmək olduğu bildirilir.
Tədbirdə Azərbaycan tərəfdən Cənubi Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri Fərhad Məmmədov, Topçubaşov Mərkəzinin direktoru Rusif Hüseynov, Milli QHT Forumunun idarə heyətinin sədri Ramil İskəndərli, “First News” portalının baş redaktoru Kəmalə Məmmədova və Qadınlar, Sülh və Əmin-amanlıq Mərkəzinin rəhbəri Dilara Əfəndiyeva iştirak ediblər.
“Məqsəd sülh prosesində vətəndaş cəmiyyətinin töhfəsini müəyyənləşdirməkdir”
Topçubaşov Mərkəzinin direktoru Rusif Hüseynov görüşlə bağlı “AzadlıqRadiosu”na bildirib ki, məqsəd sülh prosesinə ictimai dəstək mexanizmini formalaşdırmaqdır:
“Bu tarixi mərhələdə məqsəd sülh prosesində vətəndaş cəmiyyətinin töhfəsini müəyyənləşdirmək və bu prosesin davamlılığını qorumaqdır. Gələcəkdə müxtəlif mövzular üzrə ortaq layihələr və mütəmadi görüşlər planlaşdırırıq. Prosesə yeni ekspertlər, analitiklər, jurnalistlər və digər QHT-lər də qoşulmalıdır ki, görülən işin effekti artsın”.
Ermənistan tərəfdən görüşdə iştirak edən Yerevan Press Klubunun rəhbəri Boris Navasardyan isə bu təşəbbüsün rəsmi diplomatiyadan kənar kanalların bərpasına yönəldiyini bildirib:
“Bu formatda görüş ilk dəfə keçirildiyi üçün onun real təsirini qiymətləndirmək hələ tezdir. Amma ümid edirik ki, bu təşəbbüs münasibətlərin normallaşması prosesinin təkcə rəsmi yox, ictimai miqyasını da əhatə edəcək. Vacib olan odur ki, vətəndaş sektorunun sülh prosesi barədə fikirləri həm Bakıda, həm də Yerevanda qərar qəbul edənlərə çatdırılsın”.
Navasardyan əlavə edib ki, görüşün gündəliyi Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərindəki əsas məsələləri – yekun sülh sazişinin imzalanması, sərhədlərin delimitasiyası, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması, itkin düşən şəxslərlə bağlı humanitar problemlər və sərhəd bölgələrində ünsiyyətin bərpası kimi mövzuları əhatə edib.
Müstəqil ekspertlərin baxışı: “xalq diplomatiyası idarə olunur”
Uzun illər sülh təşəbbüsləri ilə tanınan hüquq müdafiəçisi Arzu Abdullayeva hesab edir ki, görüşün effektivliyi tərkibin balanslı olmasından və müzakirə mövzularının barışa yönəlməsindən asılıdır:
“Əsas məqsəd ictimai ələyə təsir göstərmək, düşmənçilik ritorikasını aradan qaldırmaqdır. Cəmiyyətlər stiqmatizə olunub, indi bu stiqmaların ləğvi üçün metodlar hazırlanmalıdır”.
“Vətəndaş cəmiyyəti və hökumət birgə, koordinasiyalı işləməsə, nəticə olmayacaq”.
Konfliktoloq Arif Yunus isə bu görüşü “idarə olunan xalq diplomatiyası” kimi qiymətləndirir. Onun fikrincə, Azərbaycanda müstəqil vətəndaş cəmiyyəti dağıdıldığı üçün belə təşəbbüslər formal xarakter daşıyır:
“Belə görüşlərdə müstəqil jurnalist və QHT nümayəndələri iştirak etməlidirlər. Amma onlar ya həbsdədir, ya da ölkəni tərk ediblər. Ona görə də bu proseslər real etimad yarada bilmir”.
“Bu görüş daha çox hökumətin nəzarətində olan simvolik bir oyundur”.
Kontekst: həbslər, nəzarət və məhdud ictimai məkan
Son iki ildə Azərbaycanda 50-yə yaxın jurnalist, QHT rəhbəri və ictimai fəal müxtəlif ittihamlarla həbs olunub. Hakimiyyət onların “cinayət törətdiklərini” iddia edir, lakin beynəlxalq təşkilatlar bu həbsləri “siyasi motivli” hesab edir.
Bu ilin avqustunda Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişi paraflanıb. Sənəddə etnik nifrət və ayrı-seçkiliyin pislənməsi, etimad quruculuğu tədbirlərinin həyata keçirilməsi və qarşılıqlı kommunikasiya kanallarının bərpası nəzərdə tutulur.
Ekspertlərin fikrincə, bu müddəalar yalnız o zaman işlək olacaq ki, cəmiyyətin bütün təbəqələri – jurnalistlər, müstəqil ekspertlər, qadın və gənclər təşkilatları, sərhəd bölgələrində yaşayan insanlar bu prosesə real şəkildə cəlb olunsunlar.
Nəticə
Yerevandakı bu görüş rəsmi danışıqlardan kənarda sülh və etimad quruculuğu istiqamətində atılmış ilk addımlardan biri kimi təqdim olunsa da, onun tərkibi və konteksti bu təşəbbüsün real xalq diplomatiyası olub-olmadığını mübahisəli edir.
Sülh prosesinin davamlılığı yalnız dövlətlərarası razılaşmalardan deyil, ictimai səviyyədə düşmənçiliyin azaldılması, qarşılıqlı empatiyanın formalaşması və müstəqil səs sahiblərinin prosesə qoşulmasından asılı olacaq. Əks halda, bu cür görüşlər simvolik jestlər kimi tarixdə qalacaq.
Azərbaycan-Ermənistan vətəndaş cəmiyyəti görüşü
