Azərbaycan: 2016-nın ən mühüm hadisələri
2016-cı ilin əsas hadisələri və tendensiyalarının siyahısı və təhlili.
Xarici siyasət. Əsas söz: müharibə
1994-cü ildə atəşkəs haqqında saziş bağlanandan sonra az qala dondurulmuş kimi qəbul edilən Qarabağ münaqişəsi apreldə Ermənistan və Azərbaycan qoşunlarının təmas xəttində gərginlik yaşanandan sonra yenidən gündəmə gəldi.
Gərginlik aprelin 2-dən 5-nə qədər davam edib. Kimin birinci atəş açdığını heç bir beynəlxalq təşkilat dəqiq deyə bilmir. Azərbaycan və Ermənistan bir-birini ittiham edirlər. Nəticədə rəsmi məlumatlara görə, Azərbaycanın 37 vətəndaşı həlak olub, cəbhəyanı kəndlərdə yaşayan minə yaxın adamın evi mərmilərlə dağıdılıb.
Bütün bunlar regionun əsas oyunçularını, o cümlədən də Rusiyanın diqqətini Azərbaycana cəlb edib, ölkənin hər bir sakinin qəlbinin dərinliklərinə qədər təsir edib. “Kiçik qalibiyyətli müharibə”dən sonra Azərbaycan 2000 hektardan çox torpağı özünə qaytarıb. İlham Əliyev özünün Yeni il müraciətində bunu “şanlı qələbə” adlandırıb.
Azərbaycan cəmiyyətində yaranan vahid vətənpərvərlik ruhu o dərəcədə güclü idi ki, çoxları apreldə müharibənin belə tez bitməsindən və bütün Qarabağın Azərbaycana qaytarılmamasından narazı qaldılar.
Burada siz müxbirimizin cəbhəyanı kəndlərindən hazırladığı “Aprel gündəliyi”ni oxuya bilərsiz.
Bu da hər iki ölkədə insanların “Aprel müharibəsi” və onun nəticələri barədə nə düşündüyündən bəhs edən qısa multimedia çarxıdır.
Daxili siyasət. Əsas söz: həbslər
Yaxşı xəbərlər də olub: mart ayında prezidentin sərəncamı ilə bir günün içində 148 nəfər əfv olunub, bunlardan 14 nəfəri beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən siyasi məhbus kimi tanınıb. Çıxması çoxdan gözlənilən adamlar həbsxanadan azad edildi: jurnalist Rauf Mirqədirovu, vəkil İntiqam Əliyevi, və başqalarını azadlığa buraxdılar.
Mülayimləşmənin kulminasiya nöqtəsi Əliyevlər ailəsinin mülkiyyəti ilə bağlı araşdırmaları ilə tanınan jurnalist Xədicə İsmayılovanın azadlığa buraxılması oldu (bu da onun azadlığa çıxandan sonra verdiyi ilk müsahibəsidir).
Hökumətin bütün yerdə qalan addımları əvvəllər olduğu kimi, hər cür fərqli düşüncənin kökünün kəsilməsinə yönəlmişdi.
Haqqında bir qədər sonra danışacağımız Konstitusiyaya dəyişikliklərin edilməsi haqda referendum ərəfəsində həbslər həyata keçirildi. Əksər həbs olunanlar müxalifətçilərdir. Misal üçün, “Azadlıq” qəzetinin direktoru Faiq Əmirov saxlanılıb. Onu avqustun 20-də dini ədavətin qızışdırılması ittihamı ilə həbs ediblər. ReAl hərəkatının idarə heyətinin üzvü Natiq Cəfərli maliyyə cinayətləri ittihamı ilə saxlanılıb.
Ümumilikdə avqustun 12-dən 28-nə qədər olan dövr ərzində azı 10 nəfər tutulub və ya cərimə olunub.
Human Rights Watch və Freedom House kimi bir neçə beynəlxalq hüquq müdafiəsi təşkilatının verdiyi bəyanatlarda bu həbslərin qarşıdan gələn referendumla bağlı olduğu bildirilib və bu, “tənqidi səsləri susdurmaq” cəhdi kimi izah edilir.
ReAl ictimai hərəkatının lideri İlqar Məmmədov hələ də həbsdədir, çoxları onu “əsas siyasi məhbus” və prezidentliyə alterativ namizəd hesab edir.
ReAl hərəkatı 2009-cu ildə yaradılıb, siyasi fəaliyyətlə 2011-ci ildən məşğul olur. Öz namizədlərini həm prezident seçkilərində (İlqar Məmmədov), həm də parlament seçkilərində irəli sürüb və paytaxtda böyük populyarlıq qazanıb.
Hər şeyə öyrəşən Azərbaycan ictimaiyyətini belə sarsıdan ən səs-küylü həbs isə Nida gənclər hərəkatının iki fəalı Bayram Məmmədov və Qiyas İbrahimovun həbsi oldu. Onları mayın 10-da rəsmi versiyaya görə, heroin saxladıqlarına görə (hərəsi bir kilo), qeyri-rəsmi versiyaya görə isə Azərbaycanın keçmiş prezidenti Heydər Əliyevin ad günündə heykəlinin üzərində “F… the sistem!” və “Qul bayramınız mübarək!” sözlərini yazdıqlarına görə həbs ediblər.
Azərbaycanda artıq “heykəl məhbusları” kimi tanınan bu iki gəncə (və tək bu həbsin beynəlxalq hüquq müdafiəsi təşkilatlarının diqqətini cəlb etdiyi üçün yox) 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum etmə cəzası veriblər.
Referendum. Əsas söz: hakimiyyət
Məmurlara inansaq, təxminən 90% Azərbaycan vətəndaşlarının lehinə səs verdiyi Konstitusiyaya dəyişikliklər hələ ki, ölkənin gündəlik həyatında heç nəyi dəyişməyib. Bununla belə, bu düzəlişlər:
• prezidentliyə namizəd üçün yaş senzini ləğv edir,
• prezidentlik müddətini artırır,
• prezidentə vitse-prezidentləri təyin etmək,
• parlamenti buraxmaq,
• vaxtından əvvəl prezident seçkilərini elan etmək
• və cəmiyyətin maraqlarından çıxış edərək, şəxsi mülkiyyət hüququnu iqnor etmək haqqı verir
(daha ətraflı burada).
Referendum sentyabrın 26-da keçirildi. Rəsmi şəxslər bildirir ki, şəffaflıq və seçkilərin təşkili ən yüksək səviyyədə olub.
Referendumla bağlı bütün bu məsələdə qeyri-adi nəsə oldusa bu da müxalifətin onun keçirilməsinə qarşı təşkil etdiyi iki mitinq oldu, birinci mitinqə on minə yaxın adam gəldi ki, bu da siyasi fəaliyyətsizliyi ilə fərqlənən Azərbaycan cəmiyyəti üçün qeyri-adi bir hal idi.
İqtisadiyyat. Əsas söz: xilas edin!
İl regionlarda nümayişlərdən başladı. 12 və 13 yanvar tarixlərində düz 9 rayonda kütləvi etiraz aksiyaları keçirildi. İnsanlar küçələrə heç də siyasi olmayan şüarlarla çıxdılar: “Çörək almağa pulumuz yoxdur!”
İcra hakimiyyəti başçıları yerlərdə vətəndaşları dilə tutur, Bakıda isə həmin vaxt hakimiyyətin qiyamlarda günahkar bildiyi 50 müxalifətçi həbs olunurdu (daha ətraflı).
Sonra da manat düşməkdə, banklar bağlanmaqda, qiymətlər isə qalxmaqda davam etdi. Hər tində rast gəlinən valyuta mübadiləsi məntəqələri tarixə çevrildi. Banklar gah dollarların satışını məhdudlaşdırır, gah da ümumiyyətlə satmırdı (bank sistemindəki xoş olmayan hadisələr barədə iqtisadçı ekspert Toğrul Maşallının məqaləsində oxuya bilərsiz). Bu gün dolların manata nisbətdə məzənnəsi 1,7 təşkil edir, onu 1,8-ə satırlar. 2014-cü ildə devalvasiya başladığı vaxt bu məzənnə 0,78 təşkil edib.
Valyutanın qiyməti düşdükcə, hakimiyyət daha çox iqtisadiyyatın neftin satışı ilə bağlı olmayan sahələrini inkişaf etdirmək hazırlığından danışırdı. Dövlət kanallarında əvvəlcə ümumilikdə kənd təsərrüfatı, sonra da pambıqdan danışdılar. Hətta bütöv müəssisə kollektivləri ilə gedib, pambıq yığmaqla bağlı olan sovet ənənəsini də dirçəltdilər.
Sonra da turizmin inkişafı barədə söhbətlər başladı, yayda isə ölkə “Formula-1” yarışlarına ev sahibliyi etdi. Bunun üçün də əvvəlcə vizanın alınması prosedurunu sadələşdirdilər, sonra da bir neçə ölkə ilə viza rejimini ləğv etdilər (hansı ölkələrlə və bundan nə alındığını Azərbaycan turizmi haqqında analitik məqaləmizdən oxuyun).
İlin axırına yaxın hökumət qədim sınaqdan çıxmış “xəzinə boşalıb – vergiləri artıraq” üsuluna keçdi. Bundan sonra Azərbaycan vətəndaşları işıq və qaza görə daha çox pul ödəyəcək, bəzi malların gömrük rüsumları qalxıb, həm də ölkədən çıxarılan mallara vergi qoyulub, əvvəllər belə şey olmamışdı. Bu, yeni və artıq mövcud olan vergilərin yeni faizlərinin uzun siyahısının kiçik bir hissəsidir (anti-böhran tədbirləri barədə daha ətraflı linkində).
Mədəniyyət və idman. Əsas söz: xərclər
Əsas mədəniyyət xəbəri “Əli və Nino” filminin premyerası oldu. Filmin icraçı prodüseri Azərbaycan prezidentinin qızı Leyla Əliyevadır. Mühüm tarixi hadisələr fonunda melodramatik süjetli film azərbaycanlı mühacir yazıçı Qurban Səidin məşhur əsəri əsasında çəkilib. Filmin büdcəsi iyirmi milyon dollardır.
Əksər kino tənqidçiləri filmdən razı qalmadılar. Film haqqında daha ətraflı burada.
Əsas idman hadisəsi “Formula 1” oldu. Gənclər və idman naziri Azad Rəhimovun sözlərinə görə, “Formula 1” ölkəyə təxminən 60 milyon dollara başa gəlib. Bu yarışın pərəstişkarları Azərbaycanda çox deyil, buna görə də paytaxtın düz mərkəzində keçən “Formula” bakılıların yadında bağlanan yollar və bulvarda keçirilən konsertlərlə qaldı.
Qurbanlar
Dekabrın 14-dən 15-nə keçən gecə doqquz neftçi SOCAR neft şirkətinə məxsus estakadada həlak olub. Üstündə adamların olduğu meydança dağılıb və neftçilər dənizdə batıb. Məmurlar bu məsələdə fırtınanı, hüquq müdafiəçiləri isə şirkətin təhlükəsizlik texnikasına səhlənkar münasibətini günahlandırır. (daha ətraflı bizim məqalədə).
***
2016-cı il daha da dərinləşən iqtisadi böhran şəraitində və artan vətənpərvərlik ruhunda keçib.
Yeni il qabağı mağazalardan qəflətən siyənək balığı itdi, mağazalar isə adi Yeni il endirimləri əvəzində 30 faizlik endirimlər elan etdilər, amma bütün bunlara baxmayaraq, Yeni il atəşfəşanlığını seyr etmək istəyənlərin sayı azalmadı, bər-bəzəkli şəhər küçələrində də adam əlindən tərpənmək olmurdu.
Dərc edilib 09.01.2017
