Azərbaycanda keçirilən COP29 nədir?
Azərbaycanda COP29
Bu gün Bakıda Qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə həsr olunan COP29 çərçivəsində Dünya Liderlərinin Sammiti keçirilir.
Sammitə gələn rəsmiləri Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və BMT-nin Baş katibi Antonio Guterres qarşılayıb.
Dünya Liderlərinin Sammitinə qatılanlar arasında Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Pakistanın baş naziri Məhəmməd Şahbaz Şərif, Polşa prezidenti Andjey Duda, Moldova prezidenti Maya Sandu, Macarıstanın baş naziri Viktor Orban, Avropa Şurasının baş katibi Alen Berset, Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel, Britaniyanın baş naziri Kir Starmer, Braziliyanın vitse-prezidenti Qeraldo Alkmin, Belçikanın baş naziri Aleksandr De Kro, Gürcüstanın baş naziri İrakli Kobaxidze, İranın vitse-prezidenti Şina Ənsari, Yəmənin vitse-prezidenti Abdulla Al-Alimi, Albaniyanın baş naziri Edi Rama, Kot-d’İvuarın vitse-prezidenti Tiemoko Meylie Kone, İordaniya Haşimilər Krallığının vəliəhdi Hüseyn ibn Abdullah, İraq Kürdüstan Regionunun Başçısı Neçirvan Bərzani, Vatikan – Müqəddəs Taxt-Tacın dövlət katibi Pietro Parolin, Çexiya baş naziri Petr Fialo, Liberiyanın vitse-prezidenti Ceremi Kunq, Esvatini Krallığının baş naziri Rassel Mmiso Dlamini var.
Həmçinin Slovakiya, Serbiya, Belarus, İraq, Finlandiya, Monteneqro, Konqo Respublikası, BƏƏ, Bolqarıstan, Toqo, Özbəkistan, Tacikistan, Qırğızıstan, Zimbabve, Qvineya-Bisau, San-Tome və Prinsipi, Monqolustanın, Şimali Makedoniya liderləri də Bakıya gəliblər.
BP baş icraçı direktoru Murray Auchincloss və Dünya Bankının Prezidenti Ajay Banga, FİFA Prezidenti Gianni Infantino, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının prezidenti Odile Renaud-Basso da tədbirdə iştirak edirlər.
Almaniya kansleri Olaf Şolts öz ölkəsində siyasi böhranı səbəb gətirərək Bakıdakı COP29 iqlim sammitinə gəlməkdən imtina edib.
Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula Von der Leyen də tədbirə qatılmayıb.
Bundan başqa ilin ən böyük iqlim sammitinə ABŞ, Çin, Yaponiya, Rusiya, Fransa və Hindistan liderləri də gəlməyiblər.
Noyabrın 11-də Azərbaycanın paytaxtında İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası – COP29 fəaliyyətə başlayıb. “AzərTac”ın məlumatına görə, COP29 tədbirində iştirak üçün 67 min nəfər qeydiyyatdan keçib.
JAMnews “BBC Azərbaycanca”nın tədbirin mahiyyəti, məqsədi, təşkilinə xərclənən pullar, dünya dövlətlərinin mənfi iqlim dəyişikliklərinin qarşısının alınması üçün üzərlərinə götürdükləri öhdəliklər və Azərbaycanın “yaşıl vədləri”nə dair hazırladığı detallı materialı müəyyən ixtisarla təqdim edir.
Qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə həsr olunan dünyanın ən böyük tədbiri sayılan COP-un 29-cu iclası Azərbaycanın tarixindəki ən böyük beynəlxalq tədbirdir.
COP29-dan əsas gözlənti iqlim maliyyəsi ilə bağlı ədalətli və ambisiyalı Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfinin (NCQG) razılaşdırılmasıdır.
Hər il fərqli bir ölkənin ev sahibliyi etdiyi 29-cu “Tərəflərin Konfransı” noyabrın 11-dən 22-dək Azərbaycan paytaxtı Bakıda, Olimpiya stadionunda keçiriləcək.
Rəsmi Bakı BMT-nin İqlim Dəyişikliyi Konfransı və ya COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi elan ediləndən bəri, yəni təxminən 11 aydır ki, buna hazırlaşırdı.
Böyük dövlətlər olmadan maliyyə razılaşması əldə ediləcəkmi?
COP29-un keçirildiyi məkanda hazırlıqlar mükəmməl səviyyədə görünür. Sürət və keyfiyyət, buradakı gülümsəyən, bacarıqlı gənc işçilərin sayəsində təmin olunmaqdadır.
Ancaq dünyanın bir çox önəmli liderləri – Çin Xalq Respublikasının sədri Si Cinpin, Hindistan baş naziri Narendra Modi, Böyük 7-lərdən Almaniya, Fransa liderləri bu tədbirə gəlməyib. Bunun müxtəlif səbəbləri var, birinin ölkəsində böhrandır, o birinin Azərbaycan hökuməti ilə münasibəti yaxşı deyil, digərləri isə gözləmə vəziyyətindədirlər – Trump ABŞ-ı COP-dan çəkilə bilər. Bir çoxları da COP30-da iştirak edəcəyi üçün, bu dəfə gəlməməyi seçmiş ola bilərlər.
Bu COP-da önəmli məsələ puldur – kasıb ölkələrin istixana qazlarını kəsə bilməsi üçün onlara maliyyə toplamaqdır, xüsusilə də, dünyanın isinməsinə cavabdeh olan böyük ölkələrdən. Ancaq onlar tədbirə gəlməməyi seçiblər. Bu isə, COP29-da önəmli maliyyə razılaşması əldə ediləcəyinə dair ümidlərə kölgə salır.
COP29 nədir?
COP “Conference of the Parties”, yəni Tərəflərin Konfransı adlanır və adındakı 29 rəqəmi tədbirin sayca 29-cu olduğuna işarə edir.
Bundan əvvəlki tədbir – COP28 keçən il Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Dubay şəhərində baş tutub.
COP tədbirlərində, adətən, gündəlik müəyyən edilir və tədbir zamanı müzakirələrdən sonra yekun sənəd qəbul edilir.
Bakıdakı COP29-da builki dialoqun əsas mövzularının iqlim dəyişikliyinin təsirinin və iqlim dəyişikliklərinin təsirlərindən zərər görən ölkələr üçün nəzərdə tutulan maliyyələşməsi olacağı açıqlanıb.
COP tədbirinin məqsədi nədir?
2015-ci ilin dekabrında BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasına üzv ölkələrin 21-ci konfransında Paris Razılaşması qəbul olunub.
Sənədi 171 ölkənin hökumətləri adından dövlət və hökumət rəhbərləri, xarici işlər, ətraf mühit nazirləri imzalayıb.
Bu sənədi 2016–cı ilin aprelində Nyu-Yorkda, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Mənzil Qərargahında Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından, keçmiş Ekologiya və Təbii Sərvətlər naziri Hüseyn Bağırov imzalayıb.
COP tədbirlərinin məqsədi, Paris Sazişinin tələbi olaraq dünyada karbon qazının (CO2) miqdarını sənayeləşmədən əvvəlki dövrdə olduğu kimi 1,5 dərəcə Selsi ilə məhdudlaşdırmaq üzrə irəliləyişə nail olmaqdı.
Hesab olunur ki, atmosferə atılan karbon qazı emissiyaları qlobal istiləşməyə, iqlim dəyişikliklərinə gətirib çıxarır və buna görə də bunları dayandırmaq üçün beynəlxalq əməkdaşlığa ehtiyac var.
Ona görə də dünya ölkələri və maraqlı tərəflər birləşib planetin iqlimini sənaye inqilabı olmamışdan əvvəlki dövrdəkinə qaytarmaq üçün birgə işlər görməlidirlər, bu, işlər də COP tədbirlərində müzakirə olunur, razılaşdırılır.
Bundan başqa, inkişaf etmiş ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyinin təsirini azaltmaq və uyğunlaşmaqda kömək etmək üçün maliyyə yardımı üçün fond toplayırlar.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrin artıq üzləşdiyi iqlim dəyişikliyinin qaçınılmaz təsirlərinə və bu təsirlərin aradan qaldırılması üçün maliyyə və digər dəstəyə ehtiyacı var. Bu dəstək olmadan inkişaf etməkdə olan ölkələr təmiz enerji mənbələrinə keçid edə, qlobal karbon qazı ifrazını azalda bilməzlər.
COP29 Konfransı iştirakçı ölkələr üçün yeni öhdəliklər götürmək və iqlim böhranını həll etmək üçün konkret addımlar atmaq üçün bir fürsətdir.
COP29-da gərgin müzakirələr?
Ətraf mühit fəalları hesab edirlər ki, bu il Bakıda keçirilən COP29 tədbirində gərgin müzakirələrə şahid olacağıq.
Ona görə ki, Almaniyanın Bonn şəhərindəki, COP29-a hazırlıq iclası sayılan iqlim konfransı nəticəsiz, tərəflərin məyus getdikləri bir tədbir olub.
2009-cu ildə dünya ölkələri razılaşıblar ki, inkişaf etmiş ölkələrdən inkişafda olan ölkələrə iqlim fəaliyyətinə dəstək üçün hər il 100 milyard dollar ayrılacaq.
2015-ci ildə bu məbləğin Paris sazişi çərçivəsində 2020-2025-ci illər üçün etibarlı olacağı təsdiqlənib. Beynəlxalq təşkilatların hesabatına görə, 100 milyard dollarlıq hədəfə ilk dəfə 2022-ci ildə nail olunub.
2025-ci ildən sonrası üçünsə “Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi” (NCQG) müəyyən edilməlidir. Bu maliyyə hədəfi Bakıda keçirilən COP29-da əsas mövzulardan biridir.
100 milyard, yoxsa 1 trilyon və kimin cibindən?
İnkişaf etməkdə olan ölkələr maliyyəni 1,1 trilyon ilə 1,3 trilyon dollar arasında tələb olduğunu desələr də, inkişaf etmiş ölkələr bu məbləğin 100 milyard dollar səviyyəsində saxlanmasını və ya bir qədər artırılmasını istəyir.
Mübahisəli məqamlardan biri də bu vəsaiti kimlərin verəcəyi ilə bağlıdır. Norveç və ABŞ daxil bəzi ölkələr Çin və neftlə zəngin digər ölkələrin də iqlim fondlarına töhfə verməli olduğunu düşünür.
COP29 Prezidenti Muxtar Babayev may ayında The Guardian nəşrinə demişdi ki, Azərbaycan maliyyə məsələsində sıxlığın qarşısını almaq üçün ölkələrin öz hesabatlarını mümkün qədər tez, COP29 başlamazdan bir neçə gün əvvəl təqdim etmələrini istəyib.
“Əgər yoxsul ölkələr emissiyaları azaltmaq, iqlim böhranının təsirlərinə uyğunlaşmaq və aldıqları hər hansı iqlim maliyyəsini hesablamaq üçün cəhd etdiklərini isbat edə bilsələr, inkişaf etmiş ölkələrin iqlim maliyyəsini onlardan əsirgəmək üçün daha az bəhanələri olacaq”, – COP29 Prezidenti bildirib.
Nəşrin məlumatına görə, Bakıda keçiriləcək COP29 tədbirində yoxsul ölkələrə iqlimlə bağlı vəsait vermək, onlara istixana qazı emissiyalarını azaltmaq və ekstremal havanın təsirlərinə uyğunlaşmaqda kömək etmək üçün inkişaf etmiş ölkələrdən yeni qlobal hədəflərə doğru gəlmək gözlənilir.
Azərbaycanın “yaşıl vədləri” nədir?
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2024-cü il ölkədə “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilib.
İqtisadiyyat Nazirliyi bildirib ki, “Yaşıl” iqtisadiyyata keçid və “yaşıl” enerji təchizatçısına çevrilmək Azərbaycanın iqtisadi siyasətinin prioritetlərindəndir və prezidentin sərəncamı bu istiqamətdə təşəbbüsləri stimullaşdıracaq.
Nazirliyin məlumatına görə, Azərbaycanın neft-qaz şirkəti olan “SOCAR-ın Dubaydakı COP28 tədbirində metan tullantılarının sıfıra endirilməsi ilə bağlı könüllü öhdəlik götürməsi ölkəmizin iqlim problemlərinə həssaslığının təzahürüdür”.
“AzərTac”ın məlumatına görə, Azərbaycan 1990-cı illə müqayisədə 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının miqdarının 35 faiz, 2050-ci ilə qədər isə 40 faiz azaldılmasını hədəfləyib.
Ölkə 2030-cu ilə qədər bərpa olunan enerji potensialını 30 faizə çatdırmaq və mövcud enerji sistemini şaxələndirmək niyyətində olduğunu elan edib.
Azərbaycanda bərpa olunan enerjidə aparıcı olan elektrik enerjisidir və bu, ümumi gücün 20,3 faizini təşkil edir.
“Azərbaycan Respublikasının Prezidenti işğaldan azad edilmiş torpaqları “Yaşıl enerji” zonası elan edib və 2022-2026-cı illər üzrə tədbirlər planı təsdiqlənib, bu ərazilərin 2050-ci ilədək “Netto sıfır emissiya” zonasına çevrilməsi nəzərdə tutulur”, – AzərTac yazıb.
