Azərbaycanda əlilliyə görə pensiya alanların sayı azalıb. Niyə?
Azərbaycanda əlilliyə görə pensiya alanalar
“Onsuz da güclə yeriyirdim, danışmaqda çətinlik çəkirdim. Yoldaşım olmadan qapıdan çıxa bilmirdim. Aylarla yoldaşımla birlikdə qapılara düşüb müayinələrdən keçib, o qədər sənədi toplayandan sonra axır ki, əlillik ala bildim, o da 3-cü qrup. Halbuki əmək qabiliyyətimi tamam itirmişəm, bərpa olunması da mümkün deyil. Bu cür xəstələrə 1-ci qrup əlillik verilməlidir”.
Lamiyə Nurməmmədova üçüncü qrup əlildir. 44 yaşlı keçmiş tibb bacısı 16 il Sumqayıtda yerləşən 4 nömrəli şəhər klinikasında çalışıb. Keçirdiyi əməliyyatdan sonra əmək qabiliyyətini tamamən itirib. O, əlillik dərəcəsinin alınması prosedurundakı çətinliklərdən şikayətçidir.
- Gələn ilin büdcəsində gəlirlər arta, xərclər azala bilər
- “Bir dövlət öz ərazisinə hücum edə bilməz”. Bir il əvvəl Qarabağda baş verənlər: Bakıdan şərh
- Qərb kəşfiyyat xidmətlərinin rəhbərləri Azərbaycana niyə gəlib? Bakıdan şərh
6 ay içində əllillik pensiyası alanların sayı 2300 nəfər azalıb
Azərbaycanda əlilliyə görə pensiya alanların sayı ildən ilə azalır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatından belə görünür. Əlilliyə görə pensiya alan vətəndaşların sayı 2019-ci ilin yanvarında 390,1 min nəfər idisə, 2024-cü ilin yanvarında 258,7 min nəfər olub. Bu ilin iyul ayına qədər isə bu rəqəm 256,4 min nəfərə enib. Bu o deməkdir ki, cəmi 6 ay ərzində 2300 nəfər əlillik dərəcəsindən məhrum olub.
Son beş ildə əlillik pensiyası alanların sayında ən böyük azalma 2021-ci ildə qeydə alınıb. Həmin il 23 min nəfərə əlillik pensiyasının ödənilməsi dayandırılıb. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi (ƏƏSMN) o zamankı açıqlamasında bildirib ki, araşdırmalar zamanı 7 mindən çox şəxsin “saxta əlillik” arayışı düzəltdiyi üzə çıxıb. Əlillik təyinatı üçün yenidən müraciət edənlər arasında təxminən 16 min şəxsin isə ya reabilitasiya olduğu, ya da xəstəlik durumlarının əlillik qrupu təyinatına əsas sayılmadığı qənaətinə gəlinib.
“Əlillik dərəcəsi alana qədər məni il yarım süründürdülər”
“Qəfil boynumda ağrı hiss elədim, oturdum yerə. Sonra başım gicəlləndi və özümdən getdim. Bundan sonra olanlar yadıma qırıq-qırıq, bulanıq gəlir.
Elə orada mənə ilkin tibbi yarım eləyiblər, sonra təcili tibbi yardım maşını ilə aparıblar “Bakı Hospital”a MRT müayinəsindən keçməyə. Oradan evə gətiriblər. Səhəri gün əməliyyat olunmuşam, beyincikdən (hərəkətlərin müvazinətini tənzimləyən mərkəzi orqan) bir hissəsini kəsib götürüblər”.
Əməliyyatdan sonrakı ilk dövrdə yuyunmasına, tualetə getməsinə belə həyat yoldaşı kömək edib. İndi də yeriyəndə müvazinətini tək başına saxlaya bilmir, bədənində tez-tez qıcolmalar yaranır. Odur ki, nəinki əmək qabiliyyətini itirib, eyni zamanda evin bütün işləri də 75 yaşlı qayınanasının öhdəsinə qalıb.
“İlk üç ay elə bilirdim ki, sağalacam. Amma həkim bu fəsadların bir də heç vaxt bərpa olunmayacağını dedi. Bundan sonra əlillik dərəcəsi almaq üçün müraciət etmək qərarına gəldim”, – Lamiyə Nurməmmədova danışır.
O, lazım olan sənədləri toplanmağa, müayinələrdən keçməyə il yarım vaxt sərf edib. Lamiyə tək başına hərəkət edə bilmədiyindən, həyat yoldaşı müayinə günləri səhər saat 7-dən Sumqayıtda 45-ci məhəllədə yerləşən xəstəxanaya gedib, onun əvəzinə növbə tutur, növbə yaxınlaşana yaxın isə taksi ilə evə qayıdıb, Lamiyəni xəstəxanaya aparırmış.
“Müayinə edən həkim tibbi göstəricilərimi yazıb, TSEK-ə (Tibbi-Sosial Ekspert Komissiyası) göndərməlidir ki, əlillik dərəcəsi ala bilim. Amma hər dəfə imtina cavabı alırdıq. Adicə xəstəliyimin kodunu belə tapıb, düzgün yaza bilmirdilər, yaxud əlimin neçə faiz işləməsini belə forma əlavə edib göndərmirdilər. Bax buna görə mən xəstəxanada az qala cəhənnəmi görüb-qayıtdım. Onsuz da güclə hərəkət edirəm, güclə danışıram, xəstəxanaya get-gəl də məni bir tərəfdən əldən salırdı”, – deyə Lamiyə şikayətlənir.
“İl yarım əziyyət çəkəndən sonra 3-cü qrup əlillik verdilər”
Lamiyə Nurməmmədova Sumqayıtdakı xəstəxanadan fayda görməyəcəyini yəqinləşdirəndən sonra dəqiq müayinə üçün TSEK-ə, ardınca da özəl klinikalardan birinə getməli olub. Bütün prosedurların yekununda onun əlilliyi 3-cü dərəcəli olaraq qiymətləndirilib.
“150 manat pensiya kəsiblər, onu da belə minnətlə verirlər. Mən neynirdim dövlətin 150 manatını? Tibb bacısı işləyəndə 500 manatdan çox maaş alırdım. Səhhətim yerində olsa idi, elə işimə davam edərdim də. Bir qohumumun bir barmağı yoxdur, ona da 3-cü qrup əlillik veriblər. Bu o deməkdir ki, yüngül işlərdə işləyə bilər. İndi onunla mənim sağlamlıq vəziyyətim birdir? Mənim beynim bədənimi idarə etmir, işləmək bir yana, təkbaşına heç evdən çıxa da bilmirəm”,– deyə Lamiyə şikayətlənir.
O, əlillik dərəcəsinin yenidən qiymətləndirilməsi üçün müraciət etməyə hazırlaşır. Hesab edir ki, onun sağlamlıq vəziyyəti ən azı 2-ci qrup əlillik dərəcəsinə uyğundur.
“Əlillik dərəcəsi almaq əvvəllər daha asan idi”
“Qarabağ Əlilləri və Veteranları” ictimai birliyinin idarə heyətinin üzvü, əlillərin hüquqlarının müdafiəsilə məşğul olan sosial işçi Əhməd Rəhmanovun özü də ikinci qrup əlildir. O, əlillik dərəcəsi almaq üçün prosedurların əvvəlki illərə nisbətən xeyli çətinləşdirildiyini bildirir. Onun fikrincə, əlilliyə görə pensiya alanların sayının azalmasının əsas səbəblərindən biri də budur:
“Əvvəllər bir şəxsə əlillik dərəcəsi verilməsi üçün konkret fakt əsas götürülürdü. Tutaq ki, Əhmədin ayağı topuqdan yoxdur? Vəssalam, bu artıq əlillikdir, rahat alıb, çıxıb gedirdik. İndi isə bu vəziyyətdə həkim komissiyasına gedəndə əlavə müayinələr də yazırlar. Yəni əvvəl əlilliyi konkret fakta görə verirdilərsə, indi o faktın yaratdığı başqa fəsadlara görə verirlər. Ona görə də Azərbaycanda indi bu proses çox çətinləşib”.
Əhməd Rəhmanov hesab edir ki, əlillik dərəcəsi almaq prosesini çətinləşdirən başqa bir səbəb bu işlə məşğul olan aşağı təbəqə məmurların öz səlahiyyətlərindən istifadə edə bilməməsidir.
“Sistemi elə qəliz qurublar ki, məsələn, xəstəyə rəy verməli olan həkim belə o rəyi öz qərarına görə vermir. Mütləq özündən yuxarıda olandan, o da öz rəhbərindən, o da öz müdirindən razılıq almalıdır. Yuxarıda oturanlar, yəni Səhiyyə Nazirliyinin, TƏBİB-in başındakılar həkim deyillər. Onlar üçün hesabat daha üstündür, nəinki insan həyatı. Bax ona görə də insanlar belə çək-çevirə düşür.
Digər tərəfdən deyirlər ki, saxta əlillik sənədi düzəldənlər ifşa olunduğuna görə əlil pensiyası alanların sayı belə azalıb. Amma sizi inandırım ki, bu təsəvvür edilən qədər böyük say deyil. Rəqəmləri şişirdirlər”,– deyə, Əhməd Rəhmanov izah edir.
ƏƏSMN: “Əlilliyin qiymətləndirilməsi prosesi indi daha rahatdır”
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən (ƏƏSMN) isə əlillik dərəcəsi almaq prosedurunun deyildiyi qədər çətin olmadığı, hətta öncəki illərdən daha rahat və şəffaf olduğu bildirilir.
“Əlilliyin qiymətləndirilməsi elektron qaydada aparılır, vətəndaş-ekspert ünsiyyəti olmadan həyata keçirilir. Vətəndaş qeydiyyatda olduğu tibb müəssisəsi tərəfindən tərtib edilən forma 88 (göndəriş) elektron sənəd formasında “Tibbi-sosial ekspertiza müayinəsinə göndərişlərin reyestri”nə daxil edilir, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin Mərkəzləşdirilmiş elektron informasiya sistemində Əlillik altsisteminə ötürülür. Həmin göndərişdə qeyd edilən tibbi məlumatlar əsasında vətəndaşın əlilliyi ilə bağlı proaktiv qaydada qərar verilir.
Qeyd edək ki, “Əlilliyin qiymətləndirilməsi Qaydası”na əsasən, əlilliyin qiymətləndirilməsi barədə TSEK-in qərarından razı qalmayan vətəndaşlar Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Agentliyi tərəfindən əyani müayinəyə cəlb edilir. Agentlik tərəfindən vətəndaşlara xidmətin əlçatanlığının təmin edilməsi, verilmiş qərardan razı qalmayan vətəndaşların rahat əyani müayinə olunması üçün mexanizmlər yaradılıb, elektron növbə sistemi qurulub. Müayinə nəticələrinə əsasən TSEK-in qəbul etdiyi qərarın qüvvədə saxlanılması, dəyişdirilməsi və ya ləğvi barədə qərar qəbul edilir”, – qurumun mətbuat xidmətinin “JAMnews”a verdiyi açıqlamada deyilir.
DSMF: “Əlil pensiyası alanların sayı azalıb, amma…”
Öz növbəsində Dövlət Sosial Müdafiə Fondu əlilliyə görə pensiya alanların sayında azalma olduğunu təsdiqləsə də, bunu əlillik müddətinin bitməsilə izah edir.
“Pensiyaçıların sayında müəyyən azalma əlillik müddəti bitən şəxslərin bir qisminin əlillik müddətinin uzadılması üçün təkrar müraciət etməməsi, habelə əlilliyin təkrar qiymətləndirilməsi zamanı bir sıra şəxslərin artıq reabilitasiya olunduqlarının müəyyən edilməsi səbəbdən pensiya sistemini tərk etməsi ilə bağlıdır”, – deyə, DSMF-dən JAMnews-a bildirilib.
“Fiziki məhdudiyyətli insanlar üçün əlillik dərəcəsi almaq əlçatan deyil”
Əhməd Rəhmanov deyir ki, əlillik dərəcəsi almağı çətinləşdirən situasiyalardan biri də şəxs fiziki olaraq təkbaşına hərəkət edə bilmədikdə və himayədən məhrum olduqda yaranır. Onun sözlərinə görə, bu kimi hallarda şəxsin əlillik dərəcəsi ala bilməsi az qala mümkünsüz olur.
“Bu yaxınlarda bir əlili gətirmişdilər Reabilitasiya Mərkəzinə əyani müayinəyə. O adam bir ilə yaxındır yataq xəstəsidir, amma israr elədilər ki, mütləq əyani müayinəyə gəlsin.
Çox vaxt da bir müayinə və bir həkim rəyi kifayət eləmir əlillik dərəcəsi almaq üçün. İnsanlardan müxtəlif proseduralardan keçmələri tələb olunur. Bu da fiziki çətinlikdən əlavə, həm də maddi sıxıntı yaradır. Çünki, şəxs məcbur qalır ki, aldığı cüzi pensiyanı da taksilərə xərcləyib o klinika sənin, bu klinika mənim gəzsin.
O ki qaldı həkim komissiyasının əyani müayinəni fiziki məhdudiyyətli şəxsin yaşadığı evdə keçirmək məsələsinə, vətəndaş bunu tələb edə bilər, amma həkim komissiyasının onun evinə gəlib-gəlməyəcəyi sual altındadır. Mən təcrübəmdən deyə bilərəm ki, hələ oxşar situasiyada birinin öz evində həkim komissiyasından keçmək hüququndan yararlana bilməsinə rast gəlməmişəm”, – ekspert deyir.
TƏBİB isə iddiaları qəbul etmir. Qurumdan deyirlər ki, yataq şəraitində müalicə alan vətəndaşlar qeydiyyatda olduğu tibb müəssisəsi ilə əlaqə yaradaraq evdə müayinə olunmaq üçün müraciət edə bilər.
“Belə olan halda tibb müəssisəsinin Həkim Məsləhət Komissiyası öz iş qrafikinə və vətəndaşa uyğun müayinə vaxtı təyin edə bilər”.
TƏBİB-in mətbuat xidmətindən “JAMnews”a bildirildiyinə görə, vətəndaşın bütün tibbi sənədlərini yerindəcə qiymətləndirdikdən sonra sağlamlıq vəziyyətinin ağırlıq dərəcəsi əlillik meyarlarına uyğun olarsa, ona əlillik qrupu təyin oluna bilər.
“Yataq xəstəsi qadını klinika-klinika necə gəzdirim?”
Elgün Baxşıyeva deyir ki, bir ildir ki, 70 yaşlı qayınanası Züleyxa Baxşıyeva əlillik dərəcəsi ala bilmir. Onun sözlərinə görə, yataq xəstəsi olduğu üçün yaşlı qadının evdə əyani həkim komissiyasından keçməsini istəyirlər, amma müvafiq qurumlardan hələ cavab ala bilmirlər.
“Qayınanam təxminən bir il öncə insult keçirdi və o zamandan bəri yataq xəstəsidir. Yaşadığımız ərazidəki 15 saylı Birləşmiş Şəhər Xəstəxanasına yaxınlaşıb əlillik dərəcəsi almaq üçün hansı sənədlər lazım olduğunu soruşdum. Arayış almalı olduğumuz neçə klinika saydılar.
İndi mən 70 yaşlı qadını klinika-klinika necə gəzdirim? Gəlib görsünlər də ki, bu qadın düz otura bilmir, müvazinəti yoxdur. Gözlə görünən bir şey üçün yazıq qadını bu qədər əziyyətə necə salmaq olar?”,– deyə Elgün Baxşıyeva sual edir.
