Azərbaycan xalçası: Minillik sənət - FOTO

JAMnews

Bakı

Azərbaycanda xalçaçılıq

Azərbaycanın xalçaçılıq sənəti minillik tarixi olan mədəni irs formalarından biridir. 2010-cu ildə Azərbaycan xalça sənəti UNESCO-nun “Qeyri-maddi Mədəni İrsin Nümayəndələr Siyahısı”na daxil edilib.

Xalçalar təkcə funksional deyil, eyni zamanda sosial status simvolu kimi istifadə olunurdu.

Azərbaycanda deyirdilər ki, xalça insanı doğulandan ölənə kimi müşayiət edir və bu heç də metafora deyildi.

Körpəlikdən uşaqlar xalçada oynayır, qızlara xalçalar cehiz kimi verilir, insanlar bütün ömrünü xalçaların arasında keçirər, öləndə də onun bədəninə yenə xalça bürünürdü.

Üstəlik, 20-ci əsrin əvvəllərində əksər Azərbaycan evlərində stul, kreslo, divan yox idi. Bütün bunları xalçalar əvəz edirdi.

Mədəni rolu və simvolika

Xalça naxışlarının xalqın dünya görüşü, təbiət duyumu və tarixi dərinliyini əks etdirdiyi deyilir. “Buta”, əjdaha, tovuzquşu kimi motivlər xalçalarda tez-tez rast gəlinir. Xalçaçılıq qadınlar arasında nəsildən-nəslə keçən peşə olub; hördükləri xalçalar gəlinlik cehizinin vacib hissəsi sayılıb.

Azərbaycan xalçaçılıq sənəti dörd əsas məktəbə bölünür:

Təbriz məktəbi: Etnik azərbaycanlıların yaşadığı Təbriz şəhəri bu gün İranın Şərqi Azərbaycan vilayətinin mərkəzidir. Təbrizdə zəngin ipək xalçalar toxunurdu. Adətən pastel tonlarında olan Təbriz xalçaları bitki naxışları ilə zəngin şəkildə bəzədilirdi.

Qarabağ məktəbi: Qarabağda evlərin otaqları demək olar ki, futbol meydanı ölçüsündə olduğundan, bu otaqlar üçün xalçalar adətən beş hissədən ibarət dəstlər şəklində toxunurdu ki, bütün döşəməni örtsün. Qarabağ xalçalarının əsas xüsusiyyəti onların parlaq rəng çalarları və güllü naxışlarıdır. Bu xalçalar adətən yun iplikdən toxunurdu.

Quba-Şirvan məktəbi: Bu məktəbin xalçaları daha tutqun və ciddi üslubda olur. Onların naxışlarında “medalyonlar” üstünlük təşkil edir və bu medalyonlar bir və ya bir neçə sırada yerləşdirilə bilər.

Bakı məktəbi: Bakıda xalçaçılıq sənəti digər bölgələrlə müqayisədə zəif inkişaf etmişdi. Bakı sakinləri xalçaları əsasən başqa bölgələrdən gətirir və satırdılar. Buna baxmayaraq, Bakı xalçalarının da özünəməxsus xüsusiyyətləri var: sadə həndəsi naxışlar və əsasən okra rənginin üstünlük təşkil etdiyi xüsusi rəng çalarları.

Qoruma və təbliğ

Azərbaycan Milli Xalça Muzeyi 1967-ci ildə yaradılıb və bu sahənin qorunmasında önəmli hesab edilir. Muzey 2025-ci ilin mayında “Rabat Xalçasının Sənəti” adlı interaktiv sərgiyə ev sahibliyi edib. Həmçinin 8 mayda toplayıcı Amir Oskoye ilə görüş keçirilib.

2025-ci il 3-4 may tarixlərində Bakıda Beynəlxalq Xalça Festivalı keçirilib. Festivalda sənətkar sərgiləri, performanslar və mədəni fəaliyyətlər yer alıb. Tədbir “Azərxalça” ASC, “İçərişəhər” Qoruğu və İqtisadiyyat Nazirliyinin dəstəyi ilə baş tutub. 6 mayda Xalça Muzeyində interaktiv sərgi açılıb.

Beynəlxalq tanınma və bazar

Azərbaycan xalçaları Latviya, Rusiya kimi ölkələrdə sərgilərə çıxarılıb. 2023-cü il dərclərinə görə xalça bazarının həcmi 39 milyon dollar olub və 13% artım göstərib.