Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin soyuqlaşması: Təyyarə qəzası sükutu, parad boykotu və hakimiyyətin "ehtiyat məsafəsi"
Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin soyuqlaşması
Moskvada keçirilən 9 May paradında İlham Əliyev yox idi. Qızıl meydanda zirehli texnikalar addımlayır, rus kanalları “xüsusi əməliyyatın” simvolik dilini təkrar-təkrar səsləndirirdi. Amma həmin paradın qonaqları arasında Azərbaycan Prezidenti görünmədi.
Rəsmi açıqlamada bu, Heydər Əliyevin 102 illiyinə həsr olunmuş tədbirlərlə əsaslandırıldı. Amma diplomatik sferada bunun əsl səbəbləri daha dərindən axtarılır – və bu səbəblərin başında 2024-cü ilin dekabrında baş verən təyyarə qəzası dayanır.
Həmin hadisə ilə Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində illərlə formalaşmış balans pozuldu. Bəzi analitiklər bu vəziyyəti “tək hadisə ilə baş verən sistem dəyişikliyi” kimi dəyərləndirir. Ən azı artıq görünür ki, Bakı-Kreml münasibətlərində əvvəlki istilik yoxa çıxıb. Bunu həm müstəqil politoloq Zərdüşt Əlizadə, həm də hökumətə yaxın Elxan Şahinoğlu fərqli arqumentlərlə təsdiqləyir. Sadəcə yanaşma fərqlidir – biri təhlükəli yaxınlığı tənqid edir, digəri məsafənin strateji əsaslarını vurğulayır.
Təyyarə qəzası: “Faciəvi hadisə” və sükut
2024-cü ilin 25 dekabrında “Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus sərnişin təyyarəsi Bakıdan Qroznıya uçarkən Qazaxıstan üzərində qəzaya uğradı. 67 sərnişindən 38-i həlak oldu. Qısa müddətdə yayılan məlumatlar təyyarənin Rusiya hava hücumundan müdafiə sistemləri, xüsusilə “Pantsir-S1” kompleksi tərəfindən “səhvən vurulduğunu” dedi. Bu iddiaları beynəlxalq ekspertlər və ABŞ rəsmiləri də təsdiqlədi.
Rusiya Prezidenti Vladimir Putin 28 dekabrda “faciəvi hadisə” ilə bağlı üzr istədi, lakin məsuliyyəti qəbul etmədi. Əvəzində, 29 dekabrda İlham Əliyev açıq şəkildə təyyarənin Rusiyanın raketi ilə vurulduğunu təsdiqlədi və məsul şəxslərin cəzalandırılmasını, kompensasiya ödənilməsini tələb etdi. Yanvarın 6-da isə o, Rusiyanı hadisəni “ört-basdır etməyə çalışmaqda” ittiham etdi.
“Azərbaycan bağçasına ağa gəlməz” – Zərdüşt Əlizadənin baxışı
Politoloq Zərdüşt Əlizadə bu hadisələrin fonunda rəsmi Bakının getdikcə Rusiyadan “ehtiyat məsafəsi” saxladığını deyir. Onun fikrincə, Azərbaycan nə Rusiya ilə düşmənçilik edir, nə də ona tabe olur. Sadəcə, balans və təhlükəsizlik axtarır Əlizadə deyir ki, Heydər Əliyev dövründən bu yana Azərbaycan rəhbərliyi praqmatik siyasət yürüdərək Rusiya ilə planlaşmaya nail olub. Bu siyasəti İlham Əliyev də davam etdirir.
“Azərbaycan heç bir qarşıdurma axtarmır. Əksinə, Rusiya ilə nə zaman əməkdaşlıq etmək xeyirimizədirsə, onu da edir: şimal-cənub dəhlizi, qaz tranziti məsələləri buna sübutdur. Rusiya ilə açıq düşmənçiliyə ehtiyac yoxdur. Amma heç kim Əliyevin daxili bağçasına girə bilməz. Ölkə başçısı göstərir ki, Putin burada qonaqdır, bu məkanın ağası bizik”.
Əlizadə İlham Əliyevin Qələbə Günü paradına getməməsini də bu praqmatik yanaşmanın davamı sayır. Onun fikrincə, Azərbaycanın Rusiya ilə münasibətləri “təhlükəni zərərsizləşdirmək” üzərində qurulub. Heç vaxt qırmızı xətlərə icazə verilməyib:
“Azərbaycan daxilində heç bir xarici gücün təsir və nüfuz sahibi olmasına imkan verilməyib. Rusiya, Qərb, hətta Türkiyə də bu çərçivəyə tabedir”.
Politoloq həmçinin İlham Əliyevin qərarlarının rasionallığını önə çəkir. Onun fikrincə, Azərbaycan Prezidenti iştirak etməməklə Rusiyaya açıq “yox” demədən, uzaq dayanmaq yolunu seçib – bu isə regiondakı digər ölkələrin də getdikcə seçdiyi yoldur:
“Rusiyanı sevməyə ehtiyac yoxdur. Amma zorla dostluq da olmaz. Rusiya heç kimin gözündə artıq nümunə deyil”.
“Georgi lentinə yox” – Elxan Şahinoğlunun izahı
Politoloq Elxan Şahinoğlu isə feysbukda paylaşdığı fikirlərdə məsələyə fərqli baxışla, amma oxşar nəticə ilə yanaşır. O, İlham Əliyevin paradı boykot etməsini “doğru və strateji qərar” adlandırır. Onun əsas arqumenti simvollar və siyasi mesajlardır:
“Georgi lenti Rusiya işğalçılığının simvoludur. Ukrayna və Gürcüstan əleyhinə aparılan müharibələrdə bu lent istifadə olunub. Azərbaycan Prezidenti yaxasına işğalçı simvol vurmaz”.
Şahinoğlu həmçinin paradın ideoloji platformaya çevrilməsini tənqid edir. Onun fikrincə, Qələbə Günü Rusiya üçün artıq yalnız tarix deyil, həm də “xüsusi əməliyyat”a dəstək mesajı daşıyan platformadır. Bu isə Azərbaycanın xarici siyasət mövqeyi ilə uzlaşmır.
Təxribatlar və təbliğat dalğası?
Əliyevin paradı boykot etməsi Rusiyanın rəsmi və qeyri-rəsmi media resurslarında kəskin reaksiya doğurdu. Bəzi Rusiya saytları bunu “Vaşinqtonun göstərişi” kimi təqdim edib. Amma Azərbaycan tərəfi səbəbləri bir neçə dəfə açıq dilə gətirib: vurulmuş təyyarəyə görə istintaqın olmaması, media əleyhinə kiberhücumlar və Badamovun saxlanılması kimi gərginlik yaradan addımlar.
Şahinoğlunun da qeyd etdiyi kimi, Moskva bu qərara görə gələcəkdə başqa təzyiqlərə əl ata bilər. Amma rəsmi Bakı yeni geosiyasi gerçəkliklərin fərqindədir.
Dəyişən münasibətlər və yeni mərhələ
Azərbaycan-Rusiya münasibətləri artıq “sabit və mehriban tərəfdaşlıq” dövründən çıxır. İndi bu münasibətlər daha çox zərurətdən doğan praqmatizmə əsaslanır. Hər iki tərəf bir-birinə ehtiyac duyur, amma bu ehtiyac etimada yox, balanslı mövqeyə söykənir.
Zərdüşt Əlizadənin sözləri ilə desək, “Azərbaycan xalqı bu quruluşa tam uyğunlaşıb, onu özününkü sayır”, amma bu quruluş artıq yeni geopolitik şəraitdə Rusiya ilə münasibətləri də eyni qaydada davam etdirmək niyyətində deyil. Elxan Şahinoğlunun dili ilə isə: “Əliyev strateji qərar verdi – və bu qərar Azərbaycanın suverenlik cizgilərini daha da qalın çəkdi”.
Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin soyuqlaşması
