Azərbaycan Ermənistandan yan ötməklə Naxçıvana yol çəkəcək
Azərbaycan Ermənstandan yan ötməklə eksklavı Naxçıvana nəqliyyat dəhlizinin inşası ilə bağlı İranla razılığa gəlib. Bu dəhlizdə dəmiryolu xətti və avtomobil yolu Ermənistan sərhədinin cəmi beş kilometrliyindən keçəcək. Bəs Ermənistan ərazisindən keçməli olan Zəngəzur dəhlizi necə olacaq? Regionda son hadisələr və ekspert rəyləri.
- Ermənistan və Azərbaycan arasında gərginlik: hər iki tərəfdən bütün təfərrüatlar
- “Ermənistan-Azərbaycan sülh sazişi prioritetdir”: XİN-lərin bəyanatları nə anlama gəlir?
- İkinci Qarabağ müharibəsi və Ukraynada baş verənlər: fərq nədir? Bakıdan şərh
Nə baş verib?
İranın yollar və şəhərsalma nazirinin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Azərbaycana gəlib. Səfər zamanı iki ölkə arasında İran İslam Respublikası ərazisindən keçməklə Azərbaycanın əsas hissəsi ilə eksklavı – Naxçıvan Muxtar Respublikasını birləşdirən nəqliyyat dəhlizinin inşası haqda memorandum imzalanıb. Dəmiryolu xətti və avtomobil yolundan ibarət olacaq nəqliyyat dəhlizi Ermənistan sərhədinin cənub hissəsinin cəmi beş kilometrliyindən keçəcək.
Bəs Zəngəzur dəhlizi?
2021-ci il yanvarın 11-də Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Moskvadakı görüşündə imzalanan üçtərəfli bəyanatda Azərbaycan və Ermənistan arasında bütün kommunikasiyaların açılması nəzərdə tutulub.
Bu layihədə əsas maddələrdən biri Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirməli, o cümlədən də Ermənistan və Rusiya arasında dəmiryolu və avtomobil əlaqəsi üçün nəqliyyat xətti kimi xidmət göstərməli olan Zəngəzur dəhlizidir.
Zəngəzur dəhlizi Türkiyə və region ölkələri arasında birbaşa əlaqə vasitəsi kimi də nəzərdən keçirilirdi. İran da bu layihədə maraqlı olduğunu ifadə edib.
Laçın dəhlizi ilə paralellər
Azərbaycanın rəsmi şəxsləri, o cümlədən də prezident İlham Əliyev dəfələrlə Zəngəzur dəhlizi ilə Laçın dəhlizi arasında paralellər aparıb.
Azərbaycan tərəfinin fikrincə, əgər Ermənistanı Qarabağın müvəqqəti olaraq Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirildiyi hissəsi ilə Laçın dəhlizi birləşdirirsə, Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla Zəngəzur dəhlizi analoji statusla birləşdirməlidir.
“Əgər Zəngəzur dəhlizi olmayacaqsa, Laçın dəhlizi də olmayacaq”, – Azərbaycan tərəfi bildirir.
Ermənistan tərəfi isə bu yanaşma ilə razı deyil, “dəhliz” terminini qəti rədd edir və “yol” adlandırmağa üstünlük verir. Həmçinin Ermənistan Zəngəzur dəhlizi üzərində öz suverenliyinə israr edir və bu yol üzərində Ermənistan tərəfindən gömrük və sərhəd nəzarət şərtlərinin tətbiqini irəli sürür.
Qarabağda vəziyyət
Son günlərdə Qarabağın müvəqqəti olaraq Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirildiyi hissəsi ətrafında vəziyyət çox gərgindir.
Ermənistan tərəfinin bildirdiyinə görə, Xankəndidə beş gündür ki, təbii qaz yoxdur. Yerli mənbələrin məlumatına əsasən, Ermənistanda mavi yanacaq təchiz edən qaz kəmərində partlayış olub. Partlamış hissə Azərbaycan silahlı qüvvəllərinin nəzarəti altında olan ərazidədir və hələlik qaz kəmərinin təmiri üçün icazə almaq mümkün olmayıb. Xankəndi və ətraf yaşayış məntəqələrində elektrik təchizatında da fasilələrin yarandığı haqda məlumatlar daxil olur.
Bundan başqa, son günlərdə regionda sutka ərzində atəşkəs onlarla dəfə pozulur. Tərəflər bir-birini ittiham edir.
Ermənistan tərəfi həmçinin Azərbaycan tərəfinin yerli əhaliyə bu yaşayış məntəqələrini tərk etmələri ilə bağlı çağırış etdiyi haqda da bildirir.
Bu günlərdə Azərbaycan mediası Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin bir hissəsinin Qarabağdan çıxarılması haqda məlumat yayıb.
Azərbaycanlı ekspertlər Azərbaycan SQ-nin Qarabağdakı fəaliyyətini “hibrid müharibənin elementləri” adlandırırlar.
Ekspert rəyləri
İranla Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında yeni kommunikasiyaların yaradılması haqda memorandumun imzalanması “maraqlı gedişdir” – Azərbaycanın “Atlas” Analitik Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlu hesab edir.
“Bu, Bakının Ermənistana və Rusiyaya mesajıdır ki, Qərbi Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı qərarı yubatdıqlarına görə rəsmi Bakı alternativ variantdan istifadə edəcək. İran üzərindən Naxçıvana dəmiyolu da çəkilə bilər.
Bu variant İran üçün də faydalıdır, bölgədə rolu artacaq, əlavə gəlir əldə edəcək.
Bizim üçün də o mənada faydalı ola bilər ki, həm Ermənistanı yenə oyundankənar vəziyyətdə qoyarıq, həm də İranla iqtisadi əlaqələri gücləndirərik.
Ancaq alternativ yolun sual yaradan tərəfi də var. Bu gün Tehranla Bakı arasında münasibətlərdə dialoq və əməkdaşlıq artıb, bəs bir müddət sonra keçmişdə olduğu kimi iki dövlət arasında gərginlik yaranarsa, bu yolun taleyi necə olacaq?
İrandakı mərkəzlər Azərbaycanın daxili işlərinə və qərarlarına qarışmasalar bir problem çıxmaz və kommunikasiya xətlərinin birgə istifadəsi hər iki tərəf üçün faydalı olar”, – Şahinoğlu bildirib.
“Bakı ilə Tehran arasında imzalanan, İran ərazisindən keçməklə Azərbaycanın Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında yeni kommunikasiya bağlantılarının yaradılması haqqında Anlaşma Memorandumu postmünaqişə dövrünün növbəti iqtisadi-regional istiqamətidir”, – siyasi icmalçı Aqşin Kərimov hesab edir.
“İndi səslənən əsas suallardan biri də budur ki, yeni yol Zəngəzur dəhlizinin aktuallığına son qoyurmu? Bu, Ermənistan tərəfinin bundan sonrakı mövqeyindən asılı olacaq.
Yəni İranla imzalanan sənəddəki nəzərdə tutulan trafik Zəngəzur dəhlizi kontekstində şaxələndirilmədir. Bununla da Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərindən Naxçıvana aparan əvvəlki yola çıxış əldə edilir.
Eyni zamanda Azərbaycan Ermənistan üzərində yeni təzyiq aləti yaradır. Perspektivdə Ermənistanın manipulyasiya imkanları “sıfır dərəcədən” də aşağı düşür.
Bir neçə versiyanı qeyd etmək zəruridir:
– yeni yol Zəngəzur dəhlizinin aktuallığını bitirmir,
– bitirdiyi təqdirdə, alternativ mövcud olur,
– yeni magistral və dəmiryolu xətləri alternativ kimi fəaliyyət göstərəcəyi halda, Azərbaycanın “Zəngəzur dəhlizi yoxdursa, Laçın dəhlizi də yoxdur” prinsipi işləyəcək,
– bununla da Laçın dəhlizi “dəhliz” statusundan çıxacaq və ermənilərin Qarabağla əlaqəsi kəsiləcək.
Bəs Ermənistan Zəngəzur dəhlizinə Azərbaycanın şərtləri altında razılıq versə, necə olacaq? Bu zaman İrandan keçəcək yeni yol Zəngəzur dəhlizinə qoşulacaq və şaxələndirilmə prosesi həyata keçiriləcək.
İstənilən halda, Azərbaycan praktiki şəkildə bir daha sübut etdi ki, Ermənistan yeni reallıqları qəbul etməsə, regional layihələrdən kənarda qalacaq.
Yeni yolun Ermənistan sərhədinin 5 kilometrliyindən keçəcəyi isə erməniləri regional layihələrı yaxın məsafədən həsrətlə izləməsinə səbəb olacaq.
Layihə Türkiyə ilə razılıq əsasında hazırlanıb, bununla da Azərbaycan-Türkiyə-İran arasında yeni formatda üçtərəfli iqtisadi bağ yaranacaq – İrandan Naxçıvana, Naxçıvandan Türkiyəyə keçməklə.
Yeni iqtisadi konfiqurasiyaya Rusiya da razılıq verirmiş kimi görünür. Çünki Moskva Yerevanın ikibaşlı siyasətindən təngə gəlib və mümkün olduğu qədər onu küncə qısnayan layihələrə dəstək verir. Çünki Rusiyanın Ermənistanla bağlı başqa planları mövcuddur.
Bəs İranı nə vadar etdi ki, Ermənistanın yanından uzaqlaşıb Azərbaycana bel bağlayan addımlara getdi? Bu, məhz təhlükəsizlik məsələsi ilə əlaqədardır. İran strateqləri anlayır ki, qaynayan qlobal nizam İslam ölkəsi üçün də təhdidlər yaradır.
Bu mənada Tehran Yerevanın yanından qaçaraq Bakının və Ankaranın yanında dayanmaq yolunu seçir”, – Kərimov bildirib.
