Azərbaycan möhkəmlənmiş avtoritar rejimli ölkələr sırasına daxil edilib
Human Rights Watch və Freedom House hüquq müdafiə təşkilatları 2021-ci il üzrə dünyada azadlıq səviyyəsi ilə bağlı ənənəvi illik hesabatlarını dərc ediblər. FH öz hesabatında Azərbaycanı möhkəmlənmiş avtoritar rejimli ölkələrə aid edib və qeyri-azad ölkə adlandırıb. HRW hesabatında isə Cənubi Qafqazın bu dövləti üçün aktual problemlərin ətraflı təhlili əks olunub.
- Pandemiya müxalifətin təqibi üçün bəhanə kimi – HRW 2020-ci ildə Azərbaycan haqda
- Qarabağ münaqişəsi zonasında qadağan olunmuş kasset bombaları – HRW və Amnesty International
- Azərbaycanda “repressiyaların növbəti raundu” başlayıb – AŞPA belə hesab edir
Human Rights Watch təşkilatının 2021-ci il hesabatında qeyd olunub ki, Qarabağda Azərbaycan və Ermənistan arasında baş verən altı həftəlik müharibədən sonra tərəflər əsasən atəşkəs rejiminə əməl edir, amma cəbhə xəttində vəziyyət kövrək olaraq qalır. Vaxtaşırı münaqişə tərəfləri arasında silahlı toqquşmalar baş verir.
Azərbaycan ikinci Qarabağ müharibəsindən sonra nəzarəti altına qayıdan ərazilərdə bərpa işlərinə başlayıb – hesabatda qeyd olunur. Eyni zamanda sənəddə vurğulanır ki, cəbhə xəttində etnik ermənilər kənd təsərrüfatı işlərini yerinə yetirərkən yaralanmaq və əsir düşmək riski yaşayırlar. HRW hesab edir ki, bütün bunlar “Dağlq Qarabağın uzunmüddətli atatusunun müəyyən edilməsində beynəlxalq iştirakı vacib edir”.
2021-ci ilin martında prezidentin əfv fərmanı ilə 40-a yaxın müxalif və dini fəal, jurnalist, hüquq müdafiəçisi və həbsi siyasi motivli ola bilən şəxslər azad edilib. Amma bununla yanaşı hələ də çox sayda insan hökumətin müxalifəti və digər tənqidi səsləri boğmaq siyasətini davam etdirdiyi üçün saxta ittihamlarla həbsdə saxlanılır – hesabatda deyilir.
Həmçinin qeyd olunur ki, müharibədən sonra hökumət və müxalifət arasında gərginliyin azalmasına baxmayaraq hökumətin alternativ fikrə qarşı sərt mövqeyi dəyişməz qalıb. Hələ də qeyri-hökumət təşkilatlarının (QHT) azad fəaliyyətini məhdudlaşdıran qanunlar qüvvədə qalır. 2021-ci il ərzində işgəncə və qeyri-insani davranış haqda çox sayda informasiya yayılıb.
Minalanmış ərazilər və əsirlər haqda
Human Rights Watch hesabatında Azərbaycanın Baş Prokurorluğunun bəyanatını xatırladıb. Həmin bəyanatda qeyd olunur ki, atəşkəs rejimi bərqərar olduqdan sonra Azərbaycanın nəzarəti altına qayıdan ərazilərdə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən yerləşdirilən minalardan 23 nəfər dinc sakin həlak olub, 36 nəfər yaralanıb. Həlak olanların arasında iki jurnalist də var.
Ölkənin nəzarəti altına qayıdan bütün yeddi rayonun ərazisində minalanmış ərazilər hələ də qalır.
2021-ci ildə Azərbaycan Ermənistana 100 nəfərdən çox hərbi əsiri və dinc sakini qaytarıb. Sentyabrda Ermənistan tərəfi 41 hərbi əsirin və 4 dinc sakinin hələ də Azərbaycanda qaldığı haqda bildirib. Onların dəqiq sayı məlum deyil. Azərbaycan onları hərbi əsir hesab etmir – hesabatda qeyd olunur.
Siyasi müxalifətin və fərqli düşünənlərin təqib olunması
Hüquq müdafiə təşkilatının hesabatında siyasi müxalifətin, əsasən də Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının (AXCP) üzvlərinin təqib olunması ilə bağlı çox sayda faktlar sadalanıb.
“Müsavat” partiyasının liderlərindən biri Tofiq Yaqublu haqda qətimkan tədbirinin şərti azadlıqla əvəzlənərək həbsdən azad edilməsi faktı xüsusi qeyd olunub. O, müddətsiz aclıq aksiyasına başladığı və səhhətinin kəskin pisləşməsi nəticəsində azadlığa buraxılıb.
Siyasi motivli həbslər zamanı müttəhimlərin müdafiəsi ilə tanınan iki vəkil – Şəhla Hümbətova və İradə Cavadovanın Vəkillə Kollegiyasındakı fəaliyyətləri bərpa olunub. Onlar daha əvvəl heç bir tutarlı səbəb olmadan bu hüquqdan məhrum olmuşdular.
Jurnalist Xədicə İsmayıl və bloqer Mehman Hüseynovun adları Azərbaycan hökumətinin “Pegasus” casus proqramı ilə dinlənilənlər sırasındadır. Bu haqda OCCRP-nin dərc etdiyi araşdırmadan sonra məlum olub.
Gender zəminində zorakılıq haqda
HRW qeyd edir ki, ölkədə gender zəminində zorakılığın geniş yayılmasına baxmayaraq, cəmiyyət bu haqda kifayət qədər məlumatlandırılmayıb. Qanunvericilikdə bu məsələ ilə bağlı ciddi boşluqlar qalmaqdadır.
Koronavirus pandemiyasına görə məhdudiyyətlər Azərbaycanda məişət zorakılığının artmasına gətirib çıxarıb. Sığınacaq rəhbərlərinin sözlərinə görə, onlara kömək üçün müraciət edən qadınların sayı artıb.
Qadın hüquqları müdafiəçiləri polisin məişət zorakılığına reaksiya verməməsindən, belə faktların qarşısının alınması üçün adekvat önləyici tədbirlərin görülməməsindən, qadın və uşaqların sığınacaqlara çıxışı ilə bağlı ciddi maneələrin olmasında ikayətlənirlər.
2021-ci ilin avqustunda ölkənin Ba Prokurorluğu öz hesabatında 33 qadının qətlə yetirildiyini qeyd edib. Qadın haqları ekspertlərinin fikrincə, bu qadınların əksəriyyəti öz ərləri, partnyorları və ya yaxın kişi qohumları tərəfindən öldürülüblər.
Reytinqlər
Freedom House təşkilatının hesabatında azadlıqların səviyyəsi bir neçə parametr üzrə dəyərləndirilir: siyasi hüquqlar və vətəndaş azadlıqları; internet azadlığı, demokratik idarəetmə səviyyəsi.
Birinci parametr üzrə Azərbaycam qeyri-azad ölkələr sırasına daxil edilib.
İkinci bölmədə dünyanın 70 ölkəsində internet azadlığı səviyyəsi dəyərləndirilib. Burada da Azərbaycan qeyri-azad ölkələr sırasındadır.
Üçüncü bölmədə Mərkəzi Avropa və Mərkəzi Asiyanın 29 ölkəsində demokratik idarəetmə səviyyəsi ölçülür. Demokratiya dəyərləndirməsi milli idarəçilik, seçki prosesi, müstəqil KİV, vətəndaş cəmiyyəti, məhkəmə sistemi, o cümlədən də korrupsiya səviyyəsinin reytinqlərini əhatə edir.
Üçüncü maddə üzrə Azərbaycan möhkəmlənmiş avtoritar rejimli ölkələr sırasına daxil edilib.
“Azərbaycan təxminən üç onillikdir ki hakimiyyətdə olan bir ailə – Əliyevlər tərəfindən idarə olunan avtoritar rejim tərəfindən idarə olunur. Vaxtaşırı hökumət Qərb tənqidçilərini sakitləşdirmək üçün addımlar atsa da, heç bir struktur islahatı həyata keçirməyib”, – hesabatda qeyd olunub.
Azərbaycanda müstəqil KİV-in fəaliyyət göstərdiyi hədsiz məhdud mühit daha repressiv olub. Media haqda yeni qanunun qəbul edilməsi hakimiyyətə internetdə fərqli fikir ifadə edən sosial şəbəkə istifadəçilərini təqib etməyə imkan verir.
