Araşdırma: Aİ Ukraynaya yardım üçün Rusiyanın neft və qazına xərclədiyindən 3 dəfə az vəsait ayırıb
Aİ-nin Ukraynaya yardımı neftdən ucuzdur
Beynəlxalq iqtisadi problemləri araşdıran Avropa tədqiqat təşkilatı Brueghel İnstitutunun (Brüssel Avropa və Qlobal İqtisadiyyat Laboratoriyası) hesablamalarına görə, 2022-ci ilin fevral və avqust ayları arasında Aİ ölkələri Rusiyadan 102,56 milyard dollar (103,6 milyard avro) dəyərində neft, qaz və kömür alıb. 3 oktyabr 2022-ci il tarixinə olan duruma görə isə Aİ ölkələri və qurumları rəsmi olaraq Ukraynaya hərbi, iqtisadi və humanitar yardım üçün ümumilikdə 29,2 milyard avro vəsait ayırıb. Ukraynaya yardımla bağlı məcmu məlumatları nüfuzlu iqtisadi tədqiqatlar mərkəzi Kiel Dünya İqtisadiyyatı İnstitutu (İfW) dərc edir.
Bu o deməkdir ki, müharibə başlayandan bəri Aİ Rusiya neft və qazına Ukraynaya ayırdığı yardımdan 3 dəfə çox vəsait xərcləyib.
Lakin müharibədən 11 ay sonra, 2022-ci ilin dekabrında bu vəziyyət kəskin şəkildə dəyişməlidir: dekabrdan etibarən Avropa İttifaqı Rusiya neftinin idxalının 90 faizindən rəsmən imtina edəcək.
Qeyd edək ki, yuxarıda yalnız Avropanın Ukraynaya yardımı qeyd olunub.
O ki qaldı Qərbin kollektiv yardımına, yəni Amerika yardımına Avropa yardımını da əlavə etsək, onda 93 milyard avro əldə edirik. Bu məbləğ demək olar ki, Avropanın Rusiyanın enerji resurslarına xərclədiyi məbləğə bərabərdir. Ukraynanın Qərbdən aldığı bütün yardımların 60 faizi ABŞ tərəfindən ödənilir. Avropadan fərqli olaraq, ABŞ Rusiyanın enerji resurslarına pul xərcləmir, çünki o, praktiki olaraq onlardan asılı deyil.
Kiel Araşdırma Mərkəzinin direktoru Kristof Trebeş deyir ki, eyni zamanda, Aİ-nin vədlərinin çoxu Ukraynaya gec çatır. O, yaydan sonra Avropa ölkələrinin Ukrayna ilə bağlı getdikcə daha az yeni öhdəliklər götürdüyünə diqqəti çəkir və onun dediyi kimi, görünən odur ki, bu, sistemli xarakter daşıyır. Məsələn, avqustun 4-dən oktyabrın 3-dək ABŞ 12 milyard avroluq yeni öhdəliklər götürüb, Aİ ölkələri və qurumları isə öz öhdəliklərini cəmi 1,4 milyard avro artırıb.
“ABŞ hökuməti Ukrayna üçün Aİ ölkələrindən daha etibarlı tərəfdaşdır – onlar hələ də apreldə vəd edilən maliyyə yardımı paketini ödəməyiblər”, – Trebeş deyib.
Avropa Rusiyadan daha az enerji alıb Ukraynaya daha çox kömək edə bilərmi?
Nəzərə almaq lazımdır ki, Amerikadan fərqli olaraq Avropanın Rusiyadan başqa mənbəyi yox idi ki, ondan qısa müddət ərzində lazımi həcmdə neft və qaz almaq olsun.
Sənaye, yanacaqdoldurma məntəqələri və nəhayət, bütövlükdə cəmiyyətin rifahı neft təchizatından çox asılıdır. Avropa Birliyi də Rusiya xammalından imtina etdiyini elan etdikdən sonra Avrozonada inflyasiya başladı və enerji qiymətləri yüksəldi.
Nəticədə avropalılar Rusiyanı cəzalandırmaq əvəzinə ona xammal müqabilində getdikcə daha çox pul göndərdilər.
Rusiya nə qədər qazandı?
Tədqiqatçıların hesablamalarına görə, olduqca çox.
Hələ 2022-ci ilin iyununda Rusiyanın enerji ixracı gəlirlərinin yarıdan çoxu Aİ-yə gedib. Eyni zamanda Hindistan və Çin daha çox Rusiya nefti almağa hazırdır.
Nəticədə Rusiyanın enerji resurslarının sürətlə bahalaşması Kremli büdcə daha çox gəliri ilə təmin etdi. Neft Putinə hərbi xərcləri artırmağa imkan verdi – 2023-cü ildə Rusiya hökuməti federal büdcənin ümumi xərclərinin üçdə birini (9,4 trilyon) (29 trilyon rubl) milli müdafiə və daxili təhlükəsizliyə yönəltməyi planlaşdırır.
Avropa gələcəkdə Ukraynaya daha çox pul xərcləyə bilərmi?
Bu, Aİ-nin ən zəngin ölkələrindən asılıdır və onlar daha çox yardıma hazır görünmürlər. Yalnız bir neçə dövlət Rusiyanın təcavüzünün bilavasitə təhlükəsini daha dəqiq dərk edir və öz xərclərinin əhəmiyyətli hissəsini Ukraynaya ayırmağa hazırdır. Qalanları daha kiçik saylarla məhdudlaşır – əsasən daxili siyasi səbəblərə görə. Güman etmək olar ki, demokratlar bu halda ilk növbədə öz seçicilərinin ehtiyac və maraqlarını rəhbər tuturlar. Əgər Ukrayna yardımı artırmaqdan ötrü öz vətəndaşları üçün sosial yardımları və proqramları qurban verməlidirsə, o zaman seçim daxili maraqların xeyrinə olacaq.
Ukraynaya dəstəyin həcmini hasilatın faizi kimi hesablayan Kiel Araşdırma Mərkəzi bu qənaətə gəlib ki, orta hesabla Aİ ölkələri öz ÜDM-nin 0,19 faizini Ukraynaya xərcləməyə hazırdırlar.
Bununla belə, Avropa daxilində fərqlər çox böyükdür. Məsələn, Latviya və Estoniya Ukrayna qarşısında illik ümumi daxili məhsulun təxminən bir faizinə bərabər olan öhdəliklər götürüblər. Polşanın töhfəsi ÜDM-in 0,6 faizini təşkil edir. Amma Avropa nəhənglərinin köməyi daha təvazökardır: Böyük Britaniya – ÜDM-in 0,24 faizi, Almaniya – 0,17, İtaliya – 0,15, Fransa – 0,15 faiz.
Eyni zamanda, dörd milyon yarım qaçqının qayğısına qalmaq yükü əsasən Ukrayna ilə qonşu dövlətlərin üzərinə düşüb. Kiel İnstitutunun məlumatına görə, ukraynalı qaçqınlar Polşaya əlavə ÜDM-in 0,71 faizini, Estoniya isə ÜDM-in əlavə 0,56 faizini itirib. Almaniya və Böyük Britaniyaya gəldikdə isə, onların iqtisadiyyatlarının yalnız 0,08 və 0,01 faizi qaçqınlara sərf olunur.
Yardımın nə qədər artırıla biləcəyi sualı mübahisəlidir: güman etmək olar ki, demokratiyalar ilk növbədə öz seçicilərinin ehtiyaclarını və maraqlarını rəhbər tuturlar. Əgər ölkələr Ukraynaya yardımı artırmaq, məsələn, sosial vergiləri və proqramları azaltmaq üçün öz maraqlarını qurban verməlidirlərsə, o zaman seçim daha çox daxili maraqların xeyrinə olacaq.
Material “Meduza” və “BBC”-nin materialları əsasında hazırlanıb.
