Çin-Azərbaycan əlaqələrində yeni dövr: "Hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq"
Çinlə “Hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq” razılaşması
Çin Xalq Respublikasının paytaxtı Pekində Azərbaycan və Çin arasında “Hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq” razılaşması imzalanıb. Bu sənəd, iki ölkənin siyasi, iqtisadi, enerji, mədəni və sosial sahələrdə dərin əməkdaşlıq perspektivlərini ortaya qoyur.
Əlaqələrin tarixi konteksti
Azərbaycan və Çin 1992-ci ilin aprelində, Azərbaycanın 1991-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqından müstəqillik əldə etməsindən qısa müddət sonra diplomatik əlaqələr qurub. Son 33 ildə bu tərəfdaşlıq ticarət, investisiya və mədəni mübadilələrin artması ilə davamlı olaraq inkişaf edib. Azərbaycan Çinin “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsündə (BRI) əsas iştirakçıya çevrilib, Cənubi Qafqazdakı strateji mövqeyindən istifadə edərək Avropa və Asiya arasında əlaqələri asanlaşdırır. Tarixi mərhələlərə aşağıdakılar daxildir:
- 1992: Diplomatik əlaqələrin qurulması, əməkdaşlıq üçün zəmin yaradılması.
- 2019: Çin qeyri-neft sektoruna investisiyaları artırmaq üçün 800 milyon dollarlıq iqtisadi paket vəd edib. O cümlədən 300 milyon dollarlıq şin zavodu və kənd təsərrüfatı layihələri.
- 2024-cü ilin iyulu: Astanada keçirilən ŞƏT Sammitində hər iki ölkə münasibətlərini strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldib, daha sıx əməkdaşlıq üçün zəmin yaradıb.
Ticarət əlaqələri əsas dayaq olub, 2024-cü ildə Çin Azərbaycanın dördüncü ən böyük ticarət tərəfdaşı olub, ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin 7,9%-ni və idxalın 17,69%-ni təşkil edib. Ticarət həcmi 2024-cü ildə 3,744 milyard dollara çatıb. Bu da əvvəlki ilə nisbətən 20,7% artım deməkdir, Azərbaycan Çindən avtomobil və maşınqayırma məhsulları idxal edib.
Hərtərəfli Strateji Tərəfdaşlıq haqqında Birgə Bəyanat
23 aprel 2025-ci ildə Prezident İlham Əliyevin Çinə dövlət səfəri zamanı hər iki ölkə hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq haqqında Birgə Bəyanat imzalayaraq əlaqələrini yüksəldib. Prezidentlər Əliyev və Si Cinpin tərəfindən imzalanan bu saziş 2024-cü il bəyannaməsinə əsaslanır. Siyasət, iqtisadiyyat, təhlükəsizlik və mədəniyyət sahələrini əhatə edir. Eyni zamanda, adi pasport sahibləri üçün qarşılıqlı viza tələblərinin ləğvi razılaşdırılıb ki, bu da səyahət və mübadilələri asanlaşdıracaq.
Prezident İlham Əliyevin 22-24 aprel 2025-ci il tarixlərində Çinə dövlət səfəri zamanı Pekində keçirilən danışıqlar iki mühüm sazişin imzalanması ilə nəticələnib. Hər iki prezidentin iştirakı ilə imzalanan bu sazişlər ikitərəfli əlaqələrdə mühüm mərhələni qeyd edir.
Bu tərəfdaşlıq münasibətləri daha yüksək səviyyəyə qaldırır, bir çox sahədə sıx əməkdaşlığı nəzərdə tutur:
- Siyasi: Hər iki ölkə qarşılıqlı siyasi etimadı təsdiqləyib, Azərbaycan Çinin “Tək Çin Siyasəti”ni dəstəkləyir və Tayvanın müstəqilliyinə qarşı çıxır. Çin isə Azərbaycanı prioritet tərəfdaş kimi tanıyır.
- İqtisadi: Tərəfdaşlıq ticarət, investisiya və iqtisadi diversifikasiyanı artırmağı hədəfləyir, Azərbaycanın 2030-cu il Sosial-İqtisadi İnkişaf Strategiyası və Çinin BRI ilə uyğunlaşır.
- Təhlükəsizlik: ŞƏT kimi beynəlxalq təşkilatlarda əməkdaşlıq və regional sabitliyə dəstək vurğulanır.
- Mədəni: Vizasız sazişlə asanlaşdırılan xalqlar arası mübadilələr mədəni anlaşmanı artırmağa xidmət edəcək.
Enerji və Ticarət Sazişləri
Səfər zamanı, xüsusilə bərpa olunan enerji sektorunda bir neçə saziş imzalanıb, bu da tərəfdaşlığın iqtisadi sütununu əks etdirir. 22 aprel 2025-ci ildə səfər çərçivəsində altı sənəd imzalanıb, bu barədə “CE Energy News” məlumat verib. Bunlara daxildir:
- 2026-cı ildə istismara verilməsi planlaşdırılan və ildə 180 milyon kVt/saat enerji istehsal edəcək 100 MVt Qobustan Günəş Elektrik Stansiyası üçün İnvestisiya Sazişi.
- 2 GVt dəniz külək enerjisi layihəsi üçün İcra Sazişi, bərpa olunan enerji sahəsində mühüm addım.
- 260 MVt ümumi gücə malik günəş elektrik stansiyaları, 100 MVt üzən günəş elektrik stansiyası, 30 MVt batareya enerji saxlama sistemi və digər 2 MVt külək enerjisi layihəsi, çox güman ki, pilot təşəbbüs üçün sazişlər.
Bu layihələr Azərbaycanın enerji qarışığını diversifikasiya etməyi, qalıq yanacaqlardan asılılığı azaltmağı hədəfləyir və Çinin bərpa olunan enerji texnologiyaları sahəsində təcrübəsi ilə uyğunlaşır. Ticarət əməkdaşlığı 2024-cü ildə 3,744 milyard dollarlıq ticarət həcmi ilə daha da təsdiqlənir. Çin neft və qaz idxal edir, Azərbaycan isə maşınqayırma və istehlak malları idxal edir.
Vizasız Səyahət Sazişi
Aprelin 23-ü Azərbaycan və Çin “Adi Pasport Sahibləri üçün Qarşılıqlı Viza Tələblərinin Ləğvi haqqında Saziş” də imzalayıb. Saziş xarici işlər nazirləri Ceyhun Bayramov və Vanq Yi tərəfindən imzalanıb. Bu saziş, daha geniş strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində, xalqlar arası əlaqələri gücləndirməyi, turizmi asanlaşdırmağı və iqtisadi və mədəni mübadilələri artırmağı hədəfləyir. Əsas detallar bunlardır:
- Qarşılıqlı İstisna: Hər iki ölkənin adi pasport sahibləri digər ölkəyə viza almadan səyahət edə bilər, hər iki hökumət tərəfindən lazımi prosedurlar həyata keçirildikdən sonra qüvvəyə minəcək.
- Təsirlər: Çox güman ki, 2023-cü ilin dekabrından bəri Çinin 38 ölkə üçün tətbiq etdiyi birtərəfli vizasız rejimlərə bənzər olaraq 30 günə qədər qalmağa imkan verir, lakin konkret şərtlər hələ təsdiqlənməyib.
- Tarixi Kontekst: Əvvəllər, 20 iyul 2024-cü ildən 20 iyul 2025-ci ilə qədər Çin vətəndaşları üçün Azərbaycana müvəqqəti vizasız rejim tətbiq olunub, bu, hər girişdə 30 gün, maksimum 3 girişə imkan verirdi. Yeni saziş bu rejimi daimi və qarşılıqlı edir.
Bu saziş qarşılıqlı səfərləri artırmağa, Azərbaycan turistlərinin Çinin geniş mədəni və biznes imkanlarını kəşf etməsinə imkan yaradacaq.
Çinlə “Hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq” razılaşması
