Azərbaycan universitetlərində təhsil haqqı vətəndaşların büdcəsinə və tədrisin keyfiyyətinə uyğundurmu?
Azərbaycan universitetlərində təhsil haqqı
İki bacı – Aydan və Aysu Kərimlilər bu il tələbə adını qazanıblar. Amma bir sıra universitetlərdə təhsil haqqının artırılması onların sevincini kölgələyib.
2024-2025-ci tədris ilindən bəzi ali təhsil müəssələrinin müəyyən ixtisasları üzrə illik təhsil haqqının məbləği artırılıb. Yeni qiymətləri açıqlayan universitetlərin mətbuat xidmətləri bahalaşmanın yalnız bu il qəbul olan tələbələrə şamil ediləcəyini deyir. Daha öncə qəbul olanlar isə əvvəlki məbləği ödəməyə davam edəcəklər.
Həmin universitetlərdən bəziləri:
– Azərbaycan Dillər Universitetində ərəb, Koreya dilləri üzrə tərcüməçilik, “xarici dil müəllimliyi” (ingilis, alman, fransız, ispan dilləri üzrə), “təhsildə sosial-psixoloji xidmət” ixtisasları üzrə illik təhsil haqqı qaldırılıb. Universitetdən “Turan”a verilən məlumata görə, artımdan əvvəl bu ixtisasların çoxu üzrə təhsil haqqı cəmi min manat olub.
– Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində bütün ixtisaslar üzrə 2000 manat olan illik təhsil haqqı 2300 manata qaldırılıb.
– Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində (UNEC) 23 ixtisas üzrə tədris həyata keçirilsə də, onlardan ancaq birində təhsil haqqı qaldırılıb, amma konkret ixtisas və məbləğ açıqlamayıb.
“Ailəmizin iki tələbənin təhsil haqqını ödəmək imkanı yoxdur”
Qəbul imtahanında 408 bal toplayan Aysun Kərimlinin arzusu iqtisadçı olmaqdır. İxtisas seçimində Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti və Xəzər Universitetinin iqtisadiyyat, menecment, marketinq və mühasibat fakültələrini qeyd edib. Hazırda ixtisas seçiminin nəticələrini gözləyir.
“Böyük ehtimalla pulsuza düşəcəm. Amma hər ehtimala qarşı iki pullu yer də yazdım ki, bu il yüksək bal toplayanlar çoxdur, birdən dövlət sifarişli yerə düşə bilmərəm”, – Aysu deyir.
Amma o, ödənişli yerə düşsə, ailəsinin təhsil haqqını ödəyə bilməyəcəyi üçün narahatdır. Bu baxımdan illik təhsil haqqı qiymətlərinin artmasını doğru hesab etmir.
“Onsuz da hələ universitetə qəbul olunanadək ailələr hazırlıqlara bir ətək pul xərcləyir. Qəbul olunandan sonra tələbənin başqa xərcləri də çıxır. Elə təkcə yolpulunu nəzərə alsaq illik təhsil haqqının artırılması düzgün deyil”.
“Ödənişdən azad olmaq üçün məcburi köçkün vəsiqəsi almalıyıq”
Aysu Kərimlinin 15 yaşlı bacısı Aydan UNEC nəznində Maliyyə-İqtisadiyyat Kollecinin “Vergi işi” ixtisasına qəbul olub. Amma yüksək bal toplaya bilmədiyi üçün ödənişli (illik 1000 manat) təhsil almalı olacaq.
Qızların anası Aynur Kərimli təhsil ödənişindən azad olmaq üçün hazırda ailənin məcburi köçkünlüyünü təsdiq edən arayışları toplamaqla məşğuldur.
“Yoldaşım Kəlbəcər rayonundan məcburi köçkündür. Kollecdən dedilər ki, Aysunun məcburi köçkün ailəsindən olması ilə bağlı arayış gətirin, köməklik edək, ödəniş verməyin. İndi Aydanın hara düşəcəyini gözləyirəm. O da pulluya düşsə, pulsuz təhsil ala bilməsi üçün məcburi köçkün vəsiqəsi almalıyıq. Kollecdən fərqli olaraq universitetdə sadəcə arayış keçmir, vəsiqə lazımdır.
Amma biz bu vəsiqəni əldə edə bilmirik. Çünki bunun üçün həyat yoldaşımın şəxsiyyət vəsiqəsi lazımdır. O, indi həbsdədir və şəxsiyyət vəsiqəsi cinayət işi materiallarına əlavə olunduğundan, biz məcburi köçkün vəsiqəsi ala bilmirik”, – Aynur deyir.
Aynur Kərimli ailənin onsuz da ağır vəziyyətdə olduğunu və təhsil haqqı ödəmək imkanlarının olmadığını deyir:
“Azərbaycanın hazırkı iqtisadiyyatına, insanların qazandığı maaşlara baxanda bu qiymətlər heç uyğun deyil. Ölkədə ortalama maaş uzağı 700 manatdır. Onu da neçə yerə böləsən? Onsuz da hər şeyin qiyməti qalxıb. Yeməyi, kommunalı güclə çatdırırıq. Aztəminatlı ailələrin uşaqlarının təhsil almasına dəstək lazımdır. İndiyə qədərki təhsil haqları onsuz da cibimizə uyğun deyildi, bir yandan hələ qaldırırlar da”.
Rəsmi məlumata əsasən, Azərbaycanda 2024/2025 tədris ilində plan yerlərinin sayı 5 faiz artırılıb. Bununla da sözügedən tədris ilində 60 minə yaxın yeni tələbə universitetlərdə oxumağa başlayacaq. Onlardan 32 minə yaxını ödənişli əsaslarla təhsil alacaq. Yəni yarısından çoxu.
“Abituriyent” jurnalının 12-ci nömrəsində isə qeyd edilir ki, 2023-cü ildə ümumilikdə 8 631 nəfər təhsil haqqının ödənilməməsinə, dərs buraxmaya görə və ya öz xahişi ilə təhsil aldığı müəssisədən xaric edilib. Bunlardan 4 551 nəfər bakalavriat, 1 267 nəfər magistratura, 1 496 nəfər tam orta ixtisas bazası, 1 317 nəfər isə ümumi orta ixtisas bazası üzrə təhsil alan tələbələr olub.
“Ən əsası tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsidir”
Təhsil eksperti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Vüsalə Ağabəyli illik təhsil haqqı qiymətlərinin artmasının cəmiyyətdə haqlı narazılığa səbəb olduğunu bildirir.
“Bir çox ailələrin büdcəsi təhsil haqlarını qarşılamaq gücündə deyil. Bundan əlavə, hər bir tələbənin təhsil alması üçün ailə tərəfindən ayrılan vəsait yalnız tələbənin təhsil haqqı deyil, yol, geyim, yataqxana və ya kirayə, yemək xərcləri, təhsil aldığı müddətdə istifadə etdiyi vəsaitlərə ayrılan vəsaitlər və sairə. Bütün bu səbəblərə görə ailə büdcəsi tələbəni təmin edə bilmir. Benzinin, ərzağın, ictimai nəqliyyatın və sairə bahalaşması ilə üzləşən ailələr bu tərəfdən də təhsil haqqının artmasını haqlı olaraq narazılıqla qarşılayırlar”, – ekspert deyir.
Vüsalə Ağabəyli hesab edir ki, təhsil haqqının artırılması ölkədə bir sıra sahələrdə yüksələn qiymətlərə uyğunlaşmağa hesablanıb.
“Artım çox güman, ona görə nəzərdə tutulub ki, digər sahələrdəki qiymət artımını tənzimləmək üçün müəllimlərin və inzibati işçilərin maaşları da artırılsın. Əməkdaşların maaşının artırılması motivasiyaedici göstəricilərdən biri olsa da, ən əsası auditoriyalardakı tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsidir”, – deyə, Ağabəyli bildirir.
“Dövlət öz vətəndaşlarına ödənişsiz təhsil verməlidir”
İctimai fəal Rüstəm İsmayılbəyli hesab edir ki, dövlət universitetində yerli vətəndaşlara ödənişli təhsil verilməməlidir.
“Dövlət universiteti ictimai məkandır, ictimai fayda üçün var. Ora gəlir məqsədi daşıya, biznes kimi idarə oluna bilməz. İnkişaf etmiş sosial ölkələrin əksəriyyətində yerli vətəndaşa ödənişli təhsil verilmir. Hətta bəzilərində xarici vətəndaşlara da ödənişsiz təhsil imkanı verilir.
Bundan əlavə, təhsil haqqı, təbii ki, qeyri-proporsional şəkildə bahadır. Azərbaycanda orta statistik illik maaş 8-9 min manatdır. Amma universitetlərin illiyi 2-3 min manatdan başlayır. Bu çox dəhşətlidir. Hələ tələbələrdən kəsildikləri fəndən təkrar imtahan götürülməsi üçün yüksək məbləğlərdə ödəniş tələb olunur”, – deyə o vurğulayır.
Rüstəm İsmayılbəyli bir zamanlar “təhsil məhbusu” kimi xatırlanırdı. O, 2020-ci ilin iyununda Təhsil Nazirliyinin binası qarşısında “Ödənişi ləğv et!” və “İmtahanları ləğv et!” şüarları ilə keçirilən aksiyanın təşkilatçılarından idi. O, həmfikirləri ilə birlikdə “COVİD 19” pandemiyası ilə bağlı ölkədə elan olunmuş karantin dövründə onlayn tədrisə keçilsə də, tələbələrdən təhsil haqlarının tələb edilməsinə qarşı çıxmışdı. Nəticədə Təhsil Nazirliyinin görəvliləri onu polisə təhvil vermiş və tələbə-aktivist “karantin qaydalarını pozduğu” və “xuliqanlıq etdiyi” üçün 15 sutka inzibati həbslə cəzalandırılmışdı. Daha beş aktivist 100-200 manat arası cərimələnmişdi.
Rüstəm İsmayılbəyli təhsil haqlarının artırılmasını ədalətli qərar hesab etmir.
“Bizdə dövlət təhsilə pul xərcləməmək üçün universitetlərin biznes kimi idarə olunmasını istəyir. Bu da ona gətirib çıxarır ki, ən yaxşı universitetlərimiz gəlir məqsədilə işləyir. Universitetləri idarə etmək üçün də ən yaxşı elm adamı yox, ən yaxşı biznes adamı lazım olur. Nəticə də ortadadır”.
Bir neçə il əvvəl elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev bildirmişdi ki, “təhsil haqqı ilə bağlı məsələyə fərdi qaydada baxmaq daha uyğundur”.
“Bəzi hallarda təhsil haqqının ümumiyyətlə ləğv edilməsi və ya bütün ali təhsilin dövlət tərəfindən ödənilməsi ilə bağlı fikirlər səsləndirilir. Bunun (təhsil haqqının) tamamilə dövlət tərəfindən ödənilməsi sisteminə keçsək, bu, o deməkdir ki, biz rəqabət prinsipindən imtina edirik”, – deyə nazir qeyd etmişdi.
“Qışda auditoriyalarımızda istilik sistemi işləmirdi”
Fidan Əmirəliyeva BDU-nun Hüquq Fakültəsində təhsil alır. O, təhsil almaq üçün Bərdədən Bakıya gəlib.
Fidan universitetə ötən il 560 balla daxil olub. Ödənişsiz təhsil alması üçün cəmi 27 balı çatmayıb. İllik 4500 manat təhsilhaqqı ödəyir. Ailəsinin maddi vəziyyəti isə bu məbləği ödəmək gücündə deyil.
“Ailəm bu pulu ödəyəcək imkanda deyil. Təkcə atam işləyir, onun da belə yüksək gəliri yoxdur. Buna görə də təhsil haqqımı dayım ödəyir”, – Fidan deyir.
Onun sözlərinə görə, bu qədər yüksək ödəniş müqabilində universitetin verdiyi təhsilin keyfiyyəti çox aşağıdır.
“Ödədiyim məbləğ qarşılığında aldığım təhsil heç cür qane eləmir. Bu barədə dəfələrlə sosial şəbəkə hesablarımda postlar paylaşmışam. Məsələn, auditoriyalarımız çox şəraitsizdir. Normalda auditoriyalarda monitorlar olmalıdır, amma yoxdur. Hətta ötən qış auditoriyalarımızda istilik sistemi işləmirdi. Dərs keyfiyyətindən danışmaq belə istəmirəm. Ödədiyim pula dəymir. 4500 manatın qarşılığında gözlədiyim təhsil səviyyəsi bu deyildi”, – deyə Fidan gileylənir.
