Azərbaycan Laçın yolunda NBM quraşdırıb: bundan sonra nə olacaq? Bakıdan baxış
NBM quraşdırıldıqdan sonra hadisələrin proqnozu
Azərbaycan Ermənistanla sərhəddə – Laçın yolunun girişində nəzarət buraxılış məntəqəsi (NBM) yaradıb. Demək olar ki, bütün Qərb ölkələri və beynəlxalq təşkilatlar rəsmi Bakının bu addımını “qəbuledilməz” adlandırıb və regionda vəziyyəti gərginləşdirməməyə çağırıb. Bakı bu çağırışlara cavab vermir. Bundan sonra nə olacaq? Bu suala azərbaycanlı politoloq Fərhad Məmmədov cavab verməyə çalışıb.
- Azərbaycan parlamenti tənqidçi bloqerə müsahibəsinə görə deputatın cəzalandırılmasını tələb edir
- “Hər zaman istəmişəm üzlərdə gülüş yarada bilim”. Aktyorun foto-hekayəsi
- “30 il keçsə də, Laçındakı evimi gözüyumulu taparam”
Şərti sərhəddə keçid məntəqəsinin quraşdırılması həm Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması prosesinə, həm də Qarabağın erməni əhalisinin reinteqrasiyası prosesinə təsir göstərir – politoloq Fərhad Məmmədov belə hesab edir.
Dövlətlərarası trek
Ekspert qeyd edir ki, üçtərəfli bəyanatın bəndlərinin oxunmasında yaranan qeyri-müəyyənlik həlli mümkün olmayan problemlər yaradır.
“Bundan arbitr kimi çıxış edən Rusiya istifadə edib, hər dəfə bəyanatın məqamlarını özünəməxsus şəkildə şərh edib.
İndi Laçın yolu boyu hər hansı manipulyasiya etmək mümkün deyil.
- Qarabağ ermənilərinin taleyində Ermənistanın azalmış subyektivliyi fiziki olaraq sıfra endirilir. Bu, Paşinyana imkan verir ki, əl-qolunu açıb öz cəmiyyətinə bəyan etsin ki, “o, əlindən gələni edib” və Zəngəzur dəhlizində sərhəddə keçid məntəqəsi quraşdırmaq imkanı var.
- Zəngəzur dəhlizi aktiv müzakirə obyektinə çevrilir. Rusiya Ermənistan keçid məntəqələri ilə Zəngəzur dəhlizinə Paşinyanın razılığını almaq üçün Laçın yolundakı keçid məntəqəsindən istifadə etməyə çalışacaq. Rusiya üçün əsas odur ki, Rusiyanın Ermənistanda əlavə funksiyasına razılıq versin və üçtərəfli danışıqlar çərçivəsində prosesi saxlasın.
- ABŞ/Aİ-nin Zəngəzur dəhlizində prioritetləri yoxdur, çünki orada Rusiyanın iştirakı var. Ona görə də Qərb Paşinyandan Zəngəzur dəhlizinə mümkün qədər müqavimət göstərməyi tələb edəcək, ancaq İrəvan sülh müqaviləsinin imzalanmasına doğru getməli və Rusiyanın iştirakı olmadan Azərbaycanla blokun açılmasına razılaşmalıdır!
- ABŞ/AB və Rusiya Paşinyana təzyiq prosesində ciddi şəkildə toqquşacaq. İran da fəal olacaq. Ermənistan rəhbərliyinə xəbərdarlıq etdiyimiz şey reallığa çevrilir. Rasim Musabəyovun dediyi kimi, Qarabağdan gələnlərə, silah-sursat daşınmasına nəzarət etmək üçün Paşinyan özü şərti sərhəddə öz keçid məntəqəsini quraşdıracaq. Ermənistanda vəziyyəti idarə etmək getdikcə çətinləşəcək.
- Sülh müqaviləsi prosesi yeni təkan alır, çünki prosesin bütün iştirakçıları sülh müqaviləsində Qarabağın ermənidilli əhalisi mövzusunun hansısa formada qeyd olunmasının qeyri-mümkünlüyü barədə Bakıdan aydın ismarış aldılar”.
Reinteqrasiya stimullaşdırılması:
Fərhad Məmmədov Qarabağın erməni əhalisinin yaşadığı hissəsində hadisələrin gələcək inkişafı ilə bağlı fikirlərini belə şərh edib:
- “əsas proseslər Qarabağ erməniləri arasında başlayacaq. Növbəti addımlardakı bölünmə yalnız artacaq.
- Siçan tələsi bərk-bərk bağlandı, Qarabağda qalan hərbi cinayətkarlar əhaliyə cavab verə bilmir, onların təhlükəsizliyinin təminatçısı kimdir ki. Keçid məntəqəsinin quraşdırılması ilə rusiyayönlü qruplaşmanın son ümidləri də puça çıxdı. Fermentasiya həm silahlı insidentlərə, həm də məqsədyönlü təxribatlara səbəb ola bilər: onlar mülki əhalini güllələyə və Azərbaycanın üzərinə yıxa bilərlər. Hərbi diktatura daha da sərtləşəcək.
- Yaxın gələcəkdə reinteqrasiya məsələlərini müzakirə etmək üçün Qarabağ ermənilərinin nümayəndələrinin Bakıya üçüncü dəvətini gözləmək olar. Yeri gəlmişkən, onlar RSK-nın komandanlığının müşayiəti ilə gələ bilərlər… və bu baş verə bilər.
- Nəzarət-buraxılış məntəqəsinin fəaliyyətinin əsasnaməsi müəyyən edildikdən sonra Qarabağdan Ermənistandan müqaviləli hərbçilərin axını başlayacaq. Bu proses həm də bank köçürmələrinin fəaliyyətini bloklayan hərəkətlərlə stimullaşdırıla bilər. Mexanizmlər nəzərə alınmalıdır. Və heç kim özünü qoruma instinktini ləğv etməyib … 11.000 fərari üçün bu, 44 günlük müharibə zamanı da işlədi.
- Qarabağın ermənidilli əhalisi başa düşür ki, heç bir variant qalmayıb… sona qədər mübarizəyə çağıran hər kəsə demək lazımdır ki, bu sondur. Seçim böyük deyil: Ermənistana gedib şurtvats olmaq; hərbi xuntanın girovluğunda qalmağa davam etmək; yaxud Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edib Azərbaycanın tərkibində yaşamağa davam etmək”.
Azərbaycanlı politoloq hesab edir ki, nəzarət-buraxılış məntəqəsinin quraşdırılması regional kontekstdə də vacibdir:
“Ermənistan rəhbərliyi ölkəsini suriyalaşmaya doğru aparır və Azərbaycan özünü mümkün qədər potensial münaqişə məkanından təcrid etməlidir. İndiki mərhələdə Paşinyanın istənilən qərarı Ermənistanın himayədarları ilə ziddiyyətlərə səbəb olacaq”.
Sülhməramlıların yeni komandirinin gəlişi ilə nə dəyişəcək?
Son məlumatlara görə, general-polkovnik Aleksandr Lentsov Rusiyanın Qarabağdakı sülhməramlı kontingentinin komandiri təyin edilib. O, bu postda Andrey Volkovu əvəzləyib.
Fərhad Məmmədov yüksək rütbəli zabit təyinatı ilə bağlı iki versiyanı sadalayır:
“Lentsovun 67 yaşı var, yəni karyerası qürub edir… qalxmağa yer yoxdur, bu yaşda ordu generalı olmur. Məhdud ərazidə 2000 əsgərə komandanlıq edəcək. Bu kontekstdə qeyd etmək lazımdır ki, bölgədə işlər sürət götürdüyünə görə Rusiyanın hərbi-siyasi rəhbərliyinə proseslər kimi Xarici İşlər Nazirliyi, Rusiya Federasiyasının hərbi bazası (Cənub Hərbi Dairəsi) ilə operativ şəkildə fəaliyyəti əlaqələndirəcək bir şəxs lazımdır.
Belə bir yüksək rütbəli zabitin təyin olunması Rusiyanın nəzarət buraxılış məntəqəsinin quraşdırılmasından sonra yaranan reallığa reaksiyasıdır. Yəni özünü və mövqeyini tamamilə gözdən salan Volkovun səhlənkar fəaliyyəti puç olunur. Məqsəd Qarabağın ermənidilli əhalisinin etimadını bərpa etmək, müqavimət səviyyəsini artırmaq, Bakı ilə münasibətlərin xarakterini dəyişməkdir.
Bəs Lentsov nəyi dəyişə bilər? Demək olar ki, heç nəyi.
Əsas aktual məsələ yaradılan sərhəd-buraxılış məntəqəsinin funksionallığıdır, o, necə işləyəcək, RSK ilə Azərbaycan sərhədçiləri arasında funksional bölgü necə olacaq? Düşünürəm ki, Lentsovun məqsədi taktiki cəhətdən maksimum funksionallıqdan istifadə etmək, strateji baxımdan isə ermənilərin ölkədən köçməsinin qarşısını almaq və Qarabağ erməniləri arasında iğtişaşları dayandırmaq, xüsusən də hərbi diktaturanı gücləndirmək və Qarabağ ermənilərinin vətəndaşlığı qəbul etməsinə sərt reaksiya verməkdir. Həmçinin RSK komandirinə Bakı ilə Qarabağ ermənilərinin dialoqunda iştirak etmək təklif olunur.
Azərbaycan “yerdə” mövqelərini möhkəmləndirib və Lentsovun iştirakı bunu çox az dəyişəcək. Təbii ki, yeni təyin olunan general-polkovnik əvvəlcə fəal olacaq, lakin məhdud imkanlarla üzləşəcək və bu reallığı qəbul etmək məcburiyyətində qalacaq. Proses vüsət alıb və Azərbaycan rəhbərliyinin nəzarətindədir, Bakı lazımi anda istənilən mexanizmlərdən istifadə edərək yeni reallıq bərqərar edə bilər”, – deyə Fərhad Məmmədov bildirib.
