Azərbaycanlılar Xocalıya və ya ermənilər Hadruta necə qayıtsın?
Rusiya tərəfi əmindir ki, Qarabağdan bütün qaçqınlar öz doğma yerlərinə qayıda bilərlər. Amma Qarabağ münaqişəsi başlayana qədər azərbaycanlıların məskunlaşdığı bəzi rayonlar hələ də Azərbaycan ordusunun nəzarətində deyil. Eyni məntiqlə erməni qaçqınlar da Bakının nəzarətində olduğu ərazilərə qayıtmalıdırlar.
Rusiya XİN-i üçtərəfli bəyanatın yeddinci maddəsi haqda
Moskvada brifinqdə çıxış edən Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi Mariya Zaxarova 2020-ci il noyabrın 10-da Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderlərinin imzaladığı üçtərəfli bəyanatın yeddinci maddəsi haqda danışıb. Bu bəyanatla Qarabağda 44 gün davam edən hərbi əməliyyatlar dayandırılıb.
Üçtərəfli bəyanatın bu maddəsi BMT-nin Qaçqınlarla İş üzrə Ali Komissarı İdarəsinin nəzarəti altında məcburi köçkün və qaçqınların Dağlıq Qarabağa və ətraf rayonlara qayıdışını nəzərdə tutur.
Zaxarovanın sözlərinə görə, bu, öz əvvəlki yaşayış yerini tərk etməyə məcbur qalan hər kəsə şamil edilir.
“Hazırda biz həqiqətən də ötən ilin məlum payız hadisələri ilə əlaqədar evlərini tərk etməyə məcbur qalmış ermənilərin kifayət qədər intensiv qayıdış prosesini izləyirik. Biz üçtərəfli bəyanatın həmin maddəsinin öz əvvəlki yaşayış yerini tərk etməyə məcbur qalmış hər kəsə şamil edilməsindən çıxış edirik”, – Zaxarova deyib.
Problem nədədir?
Bütün bu bəyanatlara baxmayaraq, reallıqda qaçqınların və məcburi köçkünlərin bir hissəsinin hazırda qayıtması çox problemlidir.
İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra həmin üçtərəfli bəyanata əsasən, Dağlıq Qarabağın bir hissəsi Ermənistan tərəfində qalıb və ora Rusiya sülhməramlıları yeridilib.
Başqa sözlə, Xankəndi (Stepanakert), Xocalı və Xocavənd (Martuni) rayonunun bir hissəsindən qaçan azərbaycanlılar de-fakto Dağlıq Qarabağ hakimiyyətinin və Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində qalan ərazilərə qayıtmalı olacaqlar.
Erməni qaçqınlar isə Qarabağ münaqişəsi başlayana qədər yaşadıqları, hazırda Azərbaycan ordusunun nəzarətində olan bəzi ərazilərə qayıtmalıdırlar.
Kommunikasiya çətinlikləri
Azərbaycanlı diplomat, Azərbaycanın keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarovun fikrincə, 10 noyabr birgə bəyanatının siyasi potensialı tükənib, çünki maddələrin çoxu ya reallaşdırılıb, ya da onların reallaşdırılması əlavə dəqiqləşdirmələr tələb edir.
“Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişə problemi getdikcə daha çox iki qonşu dövlət arasında post-konflikt münasibətlər müstəvisinə keçir”, – o qeyd edib.
“Müvəqqəti olaraq sülhməramlı qüvvələrin və müşahidə missiyasının məsuliyyət zonasına daxil olan ərazilərin bərpası prosesinin məsələləri hərbi, iqtisadi, informasiya və siyasi xarakterli müxtəlif mövzuları daim aktual edir. Bu mövzular həmin məsələlərin həllinə dövlət idarəetməsi sisteminin müxtəlif təsisat və strukturlarını cəlb edir.
Bir sıra hallarda bir idarənin səlahiyyətlərinin bitdiyi, digərinin isə başladığı sərhədi müəyyənləşdirmək çətin olur. Xüsusilə bizim məmurların iş “ənənələri” haqqında təsəvvürə malik olaraq, anlayırsan ki, “özünü qorumaq” məqsədilə onlar hətta ən kiçik məsələyə dair lap yuxarının “razılığını” almağa çalışırlar…, bu isə məsələlərin həllinin operativliyini azaldır və əksinə, icra vaxtını artırır.
Və yaxud, məsələn, belə bir problemi götürək ki, müşahidə missiyasının rəhbəri yaxud sülhməramlı qüvvələrin komandanı bu va ya digər məsələnin həlli ilə bağlı kimə müraciət etməlidir? Dərhal Prezidentə? Çətindir və heç lazım da deyil… Elə buna görə də bir çox məsələlərin həlli ləngiyir”, – Zülfüqarov Facebook səhifəsində yazıb.
Siyasi icmalçının şərhi
Azərbaycanlı siyasi icmalçı Asəf Quliyev hesab edir ki, öz son bəyanatı ilə RF XİN özünü “təmizə çıxarmağa” və Rusiyanı ermənilərlə və azərbaycanlıları barışdıra biləcək yeganə qüvvə kimi təqdim etməyə çalışır.
“Əslində isə bütün bunlar böyük çətinliklərlə müşayət olunur. İki ay əvvəl bu xalqlar bir-biri ilə müharibə edirdi və hələlik barışıq haqda danışmaq çox tezdir. Mən hazırkı mərhələdə heç bir birgə yaşayış imkanı görmürəm. Bütün bunlar kifayət qədər xat tələb edir.
Bəli, eksperiment, pilot layihə şəklində erməni əhalinin Azərbaycan ordusunun nəzarətində olan kəndlərdən birinə qayıdışını təşkil etmək olardı. Amma burada da risklər var. Bir də ki, etibar amilini də istisna etmək olmaz – ermənilər bütün hakimiyyətin və hüquq-mühafizə orqanlarının Azərbaycana aid olduğu ərazilərə qayıtmaq istəyirlərmi?” – Quliyev vurğulayıb.
“Qaçqınların və köçkünlərin Qarabağa qayıdışı üzrə genişmiqyaslı iş görülməlidir və zamanla ermənilərlə azərbaycanlılar istənilən halda birlikdə yaşamalı olacaqlar, münaqişədən əvvəl uzun illər ərzində olduğu kimi. Amma təkrar edim ki, buna zaman lazımdır”, – o əlavə edib.
