Paşinyan-Pezeşkian görüşü: İran Qafqazda kommunikasiya xətlərinin açılmasından nə gözləyir?
İranın Qafqazdakı kommunikasiya xətlərindən gözləntisi
Yerevanda Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və İran prezidenti Məsud Pezeşkian arasında keçirilən görüş regionda sülh, kommunikasiya xətləri və iqtisadi əməkdaşlıq məsələlərini bir daha gündəmə gətirib.
Sazişlər və memorandumlardan strateji tərəfdaşlığa
Tərəflər görüşün yekununda birgə bəyanat və müxtəlif sahələri əhatə edən 10 qarşılıqlı anlaşma memorandumu imzalayıblar. Buraya standartlaşdırma, turizm, təhsil, şəhərsalma, tibbi istehsal, arxivlər və kino məhsullarının mübadiləsi kimi sahələr daxildir. Xarici işlər nazirləri isə 2025-2027-ci illəri əhatə edən siyasi məsləhətləşmələr haqqında saziş bağlayıblar.
Paşinyan çıxışında Ermənistan-İran münasibətlərinin “strateji tərəfdaşlıq” səviyyəsinə qaldırılması zərurətindən danışıb. O, həmçinin “Sülh kəsişməsi” layihəsinin İran tərəfindən yüksək qiymətləndirildiyini qeyd edib və bildirib ki, Ermənistan ərazisindən keçəcək yollar yalnız Ermənistanın yurisdiksiyası altında olacaq.
Pezeşkian isə Qafqazda sülhün strateji əhəmiyyətini vurğulayıb, sərhədlərin dəyişməz qalmasının və geosiyasi rəqabət predmetinə çevrilməməsinin vacibliyini qeyd edib.
Qara dənizə çıxış və İranın narahatlıqları
Paşinyan görüş zamanı bildirib ki, Azərbaycanla kommunikasiya xətləri açılsa, İran Culfa-Naxçıvan-Ermənistan marşrutu ilə Qara dənizə çıxış əldə edə bilər. O, bunun Ermənistan-İran dəmiryol əməkdaşlığını genişləndirəcəyini vurğulayıb.
“AzadlıqRadiosu”na danışan iqtisadçı Natiq Cəfərli isə qeyd edib ki, bu marşrut Sovet dönəmində fəaliyyət göstərib, amma yenidən bərpası milyardlarla dollara başa gələcək.
“Paşinyan Azərbaycanı da maraqlandırmağa çalışır. Əgər Culfa marşrutu açılacaqsa, onun bir hissəsi Azərbaycanın nəzarətində olacaq və bu, qarşılıqlı asılılıq yaradacaq”, – deyə Cəfərli bildirib.
Siyasi şərhçi Rauf Mirqədirov isə indiki şəraitdə bu layihənin reallaşmasını real hesab etmir:
“İran ‘Tramp marşrutu’ adlandırılan, Naxçıvanı Azərbaycanın əsas hissəsi ilə birləşdirəcək yolun açılmasından narahatdır. Paşinyan isə İrana bunun əksinə fayda gətirə biləcəyini göstərməyə çalışır”, – Mirqədirov belə deyib.
İran prezidenti görüşdən sonra “X” sosial şəbəkəsində yazıb ki, “sərhəddə üçüncü qüvvələrin mövcudluğu ilə bağlı narahatlıqlar qalmaqdadır”.
Mətnin tərcüməsi: Ermənistanın baş naziri ilə görüşdə vurğuladım ki, İran İslam Respublikası hökumətinin əqidəsi Ermənistanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq və iki ölkə arasında səmimi münasibətləri davam etdirməkdir və bizim ümumi sərhədlərimiz yaxınlığında üçüncü tərəf qüvvələrinin olması ilə bağlı narahatlığımız tam şəkildə həll edilməlidir.
Erməni siyasi şərhçi Akop Badalyan isə hesab edir ki, Paşinyanın şifahi zəmanətləri kifayət etməyəcək və Tehran rəsmi, institusional təminatlar tələb edəcək.
ABŞ faktorunun kölgəsi
Avqustun 8-də Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında kommunikasiya xətlərinin açılması barədə saziş imzalanmışdı. Bu çərçivədə Ermənistanın Sünik vilayətindən keçəcək və Naxçıvanı Azərbaycanın əsas hissəsi ilə birləşdirəcək yolun açılması nəzərdə tutulub. Layihədə ABŞ tərəfinin iştirakı İranı narahat edir.
Paşinyan Pezeşkianla görüşdə bildirib ki, bu layihə dövlətlərin suverenliyi və yurisdiksiyasına hörmətlə həyata keçiriləcək və “regionda təhlükəsizlik baxımından ABŞ-nin mövcudluğu anlamına gəlmir”.
İqtisadi əməkdaşlıq və yeni hədəflər
Tərəflər ikitərəfli ticarət dövriyyəsini əvvəlcə 1 milyard, sonra isə 3 milyard dollara çatdırmağı hədəfləyir. Ən çox diqqət isə yol və dəmiryolu layihələrinə yönəlib.
İran tərəfi Fars körfəzindən Qara dənizə uzanacaq dəmir yolu marşrutunun strateji əhəmiyyətini vurğulayıb və Culfa-İrəvan xəttinin regional tranzitdə açar rol oynaya biləcəyini bildirib.
Rəhbərlər Nurduzda yeni körpü, mövcud sərhəd körpüsünün rekonstruksiyası və terminalların modernləşdirilməsi barədə razılığa gəliblər. Aviasiya əlaqələrinin genişləndirilməsi də gündəlikdə olub.
Nəticə
Yerevanda keçirilən görüş Ermənistan-İran münasibətlərində iqtisadi və diplomatik əməkdaşlığı dərinləşdirməklə yanaşı, Qafqazda yeni kommunikasiya xətlərinin açılması fonunda yaranan geosiyasi narahatlıqları da gündəmə gətirib.
Paşinyan Tehranı inandırmağa çalışsa da, ekspertlərin fikrincə, İran yalnız konkret təminatlar olduqda öz mövqeyini yumşalda bilər.
İranın Qafqazdakı kommunikasiya xətlərindən gözləntisi
