13-14 sentyabrda Ermənistan-Azərbaycan sərhədində müharibə niyə baş verdi? Altı versiya
Ermənistan-Azərbaycan sərhədində müharibə, səbəblər
Mənim hər iki tərəfi dinləmək vərdişim var, amma burada tərəf iki deyil, çoxdur. Ən azı dörd, əgər bütün dünya deyilsə.
Ermənistan cəmiyyətinin daxilində dörd tərəf və Azərbaycan cəmiyyətinin daxilində dörd tərəf.
Sentyabrın 13-ə keçən gecə Ermənistan-Azərbaycan sərhədində genişmiqlaslı atışma və mövqe döyüşləri başlayıb. Sentyabrın 14-də axşam tərəflər atəşkəs haqda razılığa gəliblər. Bu günə qədər rəsmi məlumata görə135 erməni və 75 azərbaycanlı hərbçi həlak olub. Ermənistan Azərbaycanın hücum etdiyini deyir. Bir neçə Qərb siyasətçisi bu versiyanı dəstəkləyən bəyanatla çıxış edib. Azərbaycan bunu rədd edir və bildirir ki, Ermənistan tərəfinin təxribatına cavab verilib.
Şübhə yoxdur ki “elə mənim özüm üçün də), sərhəddəki eskalasiya Azərbaycanın, daha dəqiq olsaq, Əliyevin təşəbbüsüdür. Bu müddəa ilə demək olar ki, bütün “dörd tərəf” razıdır. Sadəcə səbəblərin, motivasiyaların, bütün səviyyələrdə sui-qəsd və haqq qazandırmaların interpretasiyası fərqlidir.
“Bir saylı düşərgə – təkbaşına Nikol günahkardır”. Ermənistan müxalifəti və Azərbaycandakı hökumətyönlü çoxluq bura daxildir.
Bəziləri üçün ona görə ki, Nikol “zəifdir” və hər şeyi təhvil verir. Digərləri üçün ona görə ki, o, “burcudur” və 2020-ci il sazişinin maddələrini yerinə yetirmir.
Bir-birini inkar edən ittihamlar olsa da, onları bir ümumi günahkar birləşdirir. Bəziləri onu “türkçülükdə” günahlandırır, çünki hər şeyi satıb, digərləri isə “rusiyaçılıqda” və ya hətta “qərbçilikdə” günahlandırır, çünki o, sülh yolu ilə təhvil vermir və bununla da cənab Əliyevin dəmir yumruğunu təhrik edir.
“İki saylı düşərgə” – Putin günahkardır. Burada hər şeydə Rusiyanın və Putin agentlərinin əlinin olduğunu düşünən ermənilər və azərbaycanlılar birləşir, çünki baş verənlərə görə Rusiyanın regiondakı rolu daha da güclənir.
Hər iki cəmiyyətdə dövr edən əsas versiyalar bunlardır:
1. Ermənistan ərazisindən onun nəzarət etməyəcəyi dəhlizin açılması
Putin və Əliyev dəhlizlə bağlı maddəni yerinə yetirməkdən boyun qaçıran Nikolun axırına çıxmaq istəyirlər. Həmin maddəyə əsasən Ermənistan ərazisindən keçəcək dəhlizə Rusiya FTX nəzarət etməlidir.
- Atəşkəs imzalanandan sonra Azərbaycan və Ermənistan nə əldə edib?
- Yeni razılaşma Ermənistan və Azərbaycana nə verdi, nə vermədi və yollar necə açılacaq?
- “Cənubi Qafqaz Federasiyası”: müzakirənin mənası varmı?
- Qarabağ: yeni eskalasiya, yoxsa üçüncü müharibə? Bu, Ukraynadakı vəziyyətlə necə bağlıdır?
2. Əliyev öz cəmiyyətində mövqeyini möhkəmləndirməlidir
Əliyevə dəhliz lazımdır, çünki bu, daxili nüfuz məsələsidir (sual oluna bilər ki, bundan artığı nəyinə lazımdır). 2020-ci ilin payızındakı 44 günlük müharibədən sonra cəmiyyətində ona qarşı əsas irad – niyə o, “yarıyolda” dayandı, niyə erməni əhaliyə Laçın dəhlizini verdi və Rusiya kontingentini niyə Qarabağa buraxdı?
3. Rusiyaya həm Gürcüstandan keçən yoldan imtina etmək, həm də Ermənistana nəzarət etmək lazımdır
Bu, həm də Rusiyanın münaqişəyə müdaxilə etməməsinin əvəzi də ola bilər. Sözügedən dəhliz öz xüsusi xidmət orqanlarının nəzarəti altında birmənalı şəkildə Moskvaya lazımdır. Bir neçə səbəb var:
● dost olmayan Gürcüstanın ərazisindən keçən yeganə quru yolundan yan ötmək üçün;
● Ermənistan, Türkiyə və İranla alternativ əlaqə üçün;
● ardıcıl olmayan addımları və bəyanatları ilə gözlənilməz olan Paşinyan hökumətinə daha çox nəzarət edə bilmək üçün.
Paşinyanın gözlənilməzliyi
Paşinyanın gözlənilməzliyi önəmli amildir. Paşinyan, məsələn, İrandan daha ucuz qaz almaq, ya da Sünik yataqlarında metalları müstəqil şəkildə hasil etmək, yaxud Rusiya şirkətlərinə vermək əvəzinə ora Qərb şirkətlərini dəvət etmək qərarına gələ bilər.
4. Əliyevin Azərbaycan qazını Qərbə satmasına imkan verməmək
Daha bir versiya – Paşinyan və Putin Əliyevi təhrik etmək qərarına gəliblər ki, o, Rusiyadan yan ötməklə Qərbə qaz sata bilməsin. Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə razılaşması 2025-ci ildən qüvvəyə minməlidir. Amma Moskva bu gündən ona qarşı işləməyə başlamalıdır.
Əliyev isə qərara gəlib ki, Moskva və Yerevanın şantajına boyun əyməmək üçün ən yaxşı vasitə Ermənistanın daxilində, Vardenis, Cermuk və Sünik rayonlarında yerləşən hərbi obyektlərə preventiv zərbə endirməkdir.
Əlbəttə ki, eyni zamanda burada yenə də bir nömrəli versiya güc hesabına Ermənistan ərazisindən dəhlizə nail olmaqdır.
5. Azərbaycan Ermənistandakı tarixi torpaqları haqda
Hərbi toqquşmaları Azərbaycanda populyar olan guya vaxtilə Lenin tərəfindən ədalətsizcə ermənilərə verilən tarixi torpaqların qaytarılması ideyası ilə də stimullaşdırmış ola bilər.
Bu mövzu bütün postsovet məkanında və hətta bəlkə də keçmiş sosialist düşərgəsinə aid olan bütün ölkələrdə aktualdır.
Azərbaycanda bu itirilmiş torpaqlar hissi əlbəttə ki, birinci Qarabağ müharibəsində milli travma duyğusu ilə daha da güclənir. Bu mənada Ermənistan cəmiyyəti Azərbaycan cəmiyyətinin hisslərini dəqiq anlaya bilər, çünki kultlaşdırılmış travmaları heş də az deyil.
6. Rusiya regionda yeganə arbitr olmaq niyyətindədir
Yerli oyunçular bütün tələbləri yerinə yetirmədikləri müddətcə Rusiya regionda stabillik istəmir. Qarabağ məsələsində məhz onun əsas və yeganə arbirt olduğu tanınmalıdır.
Ermənistan və Azərbaycan arasında stabil sülh Rusiya hərbçilərinin burada qalımasını sual altına qoya bilər.
Amma Rusiyanın ikinci cəbhədə vuruşmaq üçün nə gücü, nə də marağı var.
Odur ki, gah birinin, gah digərinin ipini çəkmək, bununla da diplomatik meydanda hər hansı uğurun, xüsusən də Brüssellə razılığın əldə edilməsinə mane olmaq lazımdır.
Bu baxımdan da Putinin köməyinə mümkünsüz dərəcədə zəifləmiş müttəfiqi – Ermənistan gəlir ki, bu da Rusiyaya və Əliyev klanının korrupsiyalaşmış əlaqələrinə görə Moskvadan asılı vəziyyətdə olan Azərbaycana sərf edir. Əliyevə Rusiya ilə, əslində elə ölkə iqtisadiyyatına (deməli, əsas ailənin cibinə də) milyonlar axıdan Qərblə də problem qətiyyən lazım deyil.
Hər iki ölkədə “beşinci kolon” isə kifayət qədər zəifdir. Ora milli əlamətinə görə yox, ideyasına görə bölünən bütün xırda qruplar daxildir. Burada ərazi və milli təbliğat uğrunda müharibələri elitanın varlanması üçün kütlələrin əsarət altına alınması vasitəsi hesab edən pasifistlər də var, solçular və anarxistlər də.
Əsas nəticə – elitalar və onların əməllərini ört-basdır edən Qərb liderləri günahkardır
Ermənistan-Azərbaycan sərhədində müharibə, səbəblər
Bütün versiyaların gətirdiyi nəticə: Əliyev və Paşinyan günahkardır. O cümlədən də Putin və bu elitaların əməllərini ört-basdır edən Qərb və Şərq qüvvələri.
Əliyev Ermənistan əleyhinə təbliğatla və azərbaycanlıların birinci Qarabağ müharibəsindən sonrakı milli travması üzərindən parazitlik edərək, eskalasiyalar, təhdidlər və fərqli düşünənlərin təqibi vasitəsilə hakimiyyəti əldə saxlayır.
Paşinyan hakimiyyətə xalq iradəsi ilə gəlsə də, nəticədə qorxub və 2020-ci il müharibəsinin qarşısını almaq üçün hem nə etməyib. O, öz ehtiyatsız millətçi bəyanatları və “möhtəşəm oğlan” oyunları ilə sülh nizamlamasına olan ümidləri qırıb.
Putinə niyə “afərin” – izahata ehtiyac yoxdur, hər şey onsuz da aydındır.
Qərb isə münaqişənin nnizamlanmasında passiv roluna görə günahkardır. Qərb hər iki ölkə daxilində ciddi hüquq pozuntularına reaksiya vermirdi – ya qaz mübadiləsinə görə, ya da bütün buralar Rusiya torpaqlarıdır və qoy özləri ayırd etsinlər.
Ermənistan-Azərbaycan sərhədində müharibə, səbəblər
Passiv şəkildə müharibəni dəstəkləyənlər haqda
Nəhayət, “siyasəti” sevməyənlər, amma hər vaxt “öz ordusunu” dəstəkləyənlər haqda.
Bu sıraya hər iki ölkədə xəyanət və ya axmaqlıq ittihamı ilə üzləşməmək üçün təhlükəsiz mövqe tutanlar daxildir.
- Onlar humanitar yardım toplayırlar, hətta llazım olmasa belə.
- Yalnız öz “tərəfinə” aid rəsmi informasiyanı yayırlar.
- Şərhlərdə dua edə əllər işarəsi qoyur və həlak olan gənclərin (ancaq öz tərəfindən) fotolarını paylaşırlar.
Onların nə “özlərinkilərlə”, nə də “düşmənlərlə” problemləri yoxdur. Bir tərəfdən onlar yalnız ictimai məqbul kontent paylaşırlar. Digər tərəfdən digər tərəflə qətiyyən kəsişmirlər, versiyalarla maraqlanmırlar. Axı hər şey onsuz da aydındır: “Dünya kor və qəddardır təəssüf ki”.
Daha bir nüans. Ermənistan mediasında və sosial şəbəkələrdə tez-tez dərc olunan ifadə: “İndi söhbət mübahisəli ərazi haqda deyil, Ermənistanın ərazi bütövlüyündən gedir” – riyakarca səslənir.
Deməli, ötən dəfə müharibə gedəndə bu normal idi, anlamaq olardı, bu dəfə isə heç cür? Əgər bu fərq varsa, o zaman niyə bu, indi vacib olub, əvvəl isə önəmli deyildi?
Eyni zamanda Azərbaycandakı istifadəçilərin də “ərazi bütövlüyü” ilə bağlı rakursları kəskin dəyişərək babalarının məzarlarının olduğu tarixi torpaqların qaytarılması ilə əvəzlənib.
Bununla yanaşı verilmiş əzaba görə qisas arqumenti də aktiv şəkildə önə çəkilir. O zaman bəs uzun illər müxtəlif instansiyalarda edilən “Biz sizin kimi deyilik, özgəninki bizə lazım deyil!” bəyanatı necə olsun?
Axı bütün bu illər ərzində Ermənistanda verilmiş əzəblara görə qisas almaq və torpaqların “doğma tarixi limana” qaytarmaq arzusu haqda səslənən bu cür bəyanatlar Azərbaycanda qınanırdı.
Amma bu suallara ermənilər və azərbaycanlılar mütləq klassik cavab verəcəklər: “Bu başqa məsələdir, sən anlamırsan”.
- “Düşmənlə” bir kursda
- Müharibədən sağ çıxan gil ulağın hekayəsi
- Haykanuş adlı qız və ya 10 bənzərliyi tapın
- Müharibənin sındırdığı portveyn şüşəsi
Yox, mən azərbaycanlı dostlarımla küsüşmədim
Çünki biz yetkin insanlarıq və bilirik ki, müharibə bitməyib, çox güman ki, bütün ömrümüz boyu davam edəcək. Bir də biz bilirik ki, bizim sülh istəyimiz sarsılmazdır, hətta əgər biz məsələyə müxtəlif tərəflərdən baxsaq da.
Mən elə ötən dəfə olduğu kimi ailəmdəki kişilərin könüllü ön cəbhəyə gedəcəyinə hazıram. Amma ona görə yox ki, qana susayıblar, ona görə ki, onlar üçün yeganə yol vətəni qorumaqdır. Ətrafımızdakı dünya bu ssenarini diktə edir.
Mən öz prinsiplərimdən imtina etmirəm. Mən öz fikrim uğrunda mübarizəyə davam etməyə hazıram.
Mən həm indi, həm də 2020-ci il ikinci Qarabağ müharibəsi zamanı Əliyev rejiminin rəhbərliyi altında Azərbaycanın təcavüzünü qınayıram.
Eyni zamanda mən əvvəlki illərdə Ermənistanın təcavüzünü qınayıram, hansı ki, bu gün gözlərimizin önündə baş verənlərə birmənalı şəkildə təsir edib.
Mən bilmirəm nə gözləməliyik. Mən qorxuram və mən bütün bunları dalan kimi görürəm.
Azərbaycan-Ermənistan sərhədində müharibə, səbəblər
