Əliyev və Paşinyan Brüsseldən əvvəl Soçidə görüşəcəklər. Bu nə ilə əlaqədardır? Şərhlər
Putin–Paşinyan–Əliyev üçtərəfli görüşünün Soçidə keçiriləcəyi təsdiqlənib. Görüş noyabrın 26-da, yəni Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Brüsseldə Avropa Şurasının rəhbəri Şarl Mişelintəşəbbüsü ilə keçiriləcək görüşündən əvvəl baş tutacaq. Avropadakı görüş dekabrın 15-ə təyin edilib. Amma əvvəlcə Brüssel görüşü haqda informasiya yayılmışdı, daha sonra Soçi danışıqları haqda məlum oldu.
Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan və Ermənistanda Rusiyanın vasitəçiliyi ilə keçiriləcək görüşün Avropa danışıqlarından əvvələ salınmasının nə ilə əlaqədar olduğu müzakirə olunmağa başlayıb. İki ölkə politoloqlarının şərhləri.
- “Ermənistan və Azərbaycan həll etmir – söz Rusiyanındır” – Yerevandan şərh
- Bakıdan şərh: “Ermənistanla sülh sazişi Qarabağ problemini həll etməyəcək”
Paşinyan: “Görüş haqda əvvəlcədən danışılıb”
Ermənistanın baş naziri bildirib ki, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə görüş haqda çoxdan danışılıb, sadəcə vaxtı indi dəqiqləşdirilib. Nikol Paşinyan 2021-ci il noyabrın 9-da, Qarabağda atəşkəs haqda sənədin imzalanmasının ildönümündə Rusiya və Azərbaycan liderləri ilə görüş ehtimalı haqda danışıqlar getdiyinə dair şayiələri təsdiqləyib.
Bu haqda Ermənistan mediası oktyabrda yazmışdı. Üstəlik danışıqların konkret gündəliyi haqda məlumat verilmişdi – sülh sazişinin və Ermənistan-Azərbaycan sərhədlərinin demarkasiyası haqda sənədin imzalanması.
Noyabrın 23-də axşam Facebook səhifəsində jurnalistlərin və ictimai təşkilat nümayəndələrinin suallarına cavab verən Nikol Paşinyan bildirib ki, həmin gün danışıqların aparılmasını arzuolunan hesab etməyib, çünki bu gün Qarabağ müharibəsində Ermənistan tərəfinin məğlubiyyəti ilə əlaqələndirilir. Başqa tarix – noyabrın 15-i təklif olunub, amma bu da bütün iştirakçıları təmin etməyib. Nəticədə noyabrın 26-na gəlib çıxıblar və bu görüşün Soçidə keçirilməsi, fprmatının dəyişdirilməsi – əvvəl planlaşdırıldığı kimi onlayn yox, real keçiriləcək – qərara alınıb.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan və Ermənistan liderləri ikinci dəfə görüşəcəklər. Bundan əvvəlki görüş 2021-ci ilin yanvarında Moskvada baş tutub.
Ermənistanın baş naziri görüşdə Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin demarkasiyası və delimitasiyası haqda sənədin imzalanması ehtimalını təkzib etməyib. Amma Paşinyan əmin edib ki, sənəddə sərhədin necə keçəcəyinə dair konkret qərarlar olmayacaq, orada deyiləcək ki, komissiya yaradılır, demarkasiya və delimitasiya üzrə işlər – uzun və mürəkkəb proses başlanır. O, burada onu da xüsusi olaraq qeyd edib ki, Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin tanınması Qarabağ məsələsindən imtina demək deyil.
Paşinyan xatırladıb ki, hələ 1991-ci ildə Ermənistan və Azərbaycan MDB sənədləri üzrə bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyıbŞ amma bu Qarabağ məsələsinin gündəmdən çıxdığı demək deyildi:
“Artsax məsələsi məgər ərazi məsələsidir? Bizim anlayışımızda xeyr. Bu, hüquq məsələsidir”.
Brüsseldəki danışıqlara gəlincə, bu görüşü Avropa Şurasının rəhbəri yazda regiona səfəri zamanı təklif edib.
“O deyib ki, dekabrın 15-də Şərq Tərəfdaşlığı sammiti keçiriləcək və Azərbaycan prezidenti ilə görüş təşkil etməyi təklif edib. Mən bu təklifi qəbul etmişəm”, – Paşinyan deyib.
Onun fikrincə, Ermənistan və Azərbaycan hakimiyyətləri arasında danışıqlar daha tez-tez keçirilməlidir – hazırkı vəziyyətin nizamlanması və böhranların qarışısını almaq üçün. Ermənistanın baş nazirinin sözlərinə görə, Avropada danışıqlarda humanitar məsələlər, o cümlədən də əsirlərin Bakıdan geri qaytarılması müzakirə olunacaq.
Paşinyab deyib ki, Ermənistan ABŞ, Fransa və Rusiyanı təmsil edən həmsədrlərin təşkil edəcəyi ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsində yüksək səviyyədə danışıqlara hazırdır və bunu gözləyir. İkinci Qarabağ müharibəsinə qədər Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh danışıqları bu formatda aparılırdı, Ermənistan tərəfi indi də bu prosesin davam etdirilməsinə meyillidir.
Üstəlik baş nazir hesab edir ki, regionda yaranmış kəskin vəziyyət fonunda hansısa danışıqlara hədsiz gözləntilər bağlamaq və ya “apokalipsis əhvalına” düşmək lazım deyil. O özü ciddi müzakirələrə köklənib – məhz gərginliyin deeskalasiyası üçün.
Yerevandan şərh
Siyasi şərhçi Hakop Badalyan keçiriləcək iki görüşü və Soçidə Putin-Paşinyan-Əliyev üçtərəfli görüşündə yeni üçtərəfli bəyanatın imzalanması ehtimalını şərh edərkən yazıb:
“Maraqlıdır, Brüsseldəki görüşü Rusiyadan imtina və Avropanın qəbulu aktı kimi dəyərləndirən erməni çevrələrinin reaksiyası necə olacaq. Görünür ki, indi “qul olmaq” haqda söhbət gedəcək. Ermənistanın siyasi “diskursunda” bu, təəssüf ki, reallıqların qanunauyğun dəyərləndirmə məntiqinə çevrilib. Reallıq isə, əlbəttə ki, çox daha mürəkkəb və çoxqatlıdır və Brüsseli Moskvaya zidd proses kimi nəzərdən keçirmək rasional deyil”.
Onun fikrincə, proseslər müxtəlif istiqamətlərdə gedəcək ki, bir-birinə “mane olmasınlar”. Bununla yanaşı Rusiya tərəfi öz vasitəçiliyi ilə “üçtərəfli formatın həyat qabiliyyətli olduğunu göstərməyə” və bu uğuru ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrliyi formatında bu uğuru kapitallaşdırmağa çalışır:
“Əgər mənim müşahidələrim reallığa yaxındırsa, o zaman bu vəziyyət Ermənistan üçün ən yaxşısı olmasa da, ən azı bu, nistbətən pozitivlərdən biridir, bu, işləmək üçün nisbətən yaxşı imkanlar təqdim edir – müharibədən sonrakı dövrdə ola biləcəklərdən”.
Bakıdan şərh
“Sənədlər imzaya hazırdır”
Azərbaycan parlamentinin deputatı Rasim Musabəyov:
“Görüşün noyabrın 9-da, məhz həmin gün keçirilməsi ermənilər üçün ağır idi. Həmin tarixə qədər mən hamının oxşar suallarına cavab verirdim ki, böyük ehtimalla Ermənistan tərəfi həmin gün danışıqlardan imtina edəcək, amma ümumiyyətlə imtina etmək imkanı yoxdur.
Çox güman ki, sərhəddəki son hadisələr rol oynayıb. Amma xaricdən reaksiya da müəyyən rol oynayır: həm Rusiya, həm Qərb bildirir ki, əvvəlcə sərhədlər müəyyən olunmalı və nəqliyyat infrastrukturu açılmalıdır.
Qeyd olunan bu iki məsələnin üzərində isə Rusiyanın iştirakı ilə işləyirlər. Buna görə də bu təməl məsələlər üzrə hər hansı sənədlərin imzalanması gündəmdə idi, bu sürpriz deyil. Düşünürəm ki, bu sənədlər artıq imzaya hazırdır, əks halda Rusiya tərəfi anonslarla bağlı bu qədər israrlı çıxışlar etməzdi.
Dekabrın 15-də Brüssel görüşünə gəlincə, Paşinyan sığortalanmasaydı Paşinyan olmazdı. O, çox yaxşı başa düşür ki, Soçidə imzalanacaq sənədlər Qərb tərəfindən dəstəklənəcək və bundan sonra daxili siyasi arenada heç kim onu ölkə maraqlarını satmaqda günahlandıra bilməyəcək”.
“Bütün əsas məsələlər Rusiyanın iştirakı ilə həll ediləcək”
“Atlas” Analitik Mərkəzin rəhbəri Elxan Şahinoğlu:
“Oktyabrın sonunu yada salın. Rusiyada nüfuzlu və birbaşa Kremllə bağlı olan “RİA Novosti” agentliyi Soçidəki görüşü noyabrın əvvəlində anons edib. Sonra nə baş verib? Ermənistan faktiki olaraq görüşdən imtina edib, bildirib ki, bu cür danışıqlar nəzərdə tutulmayıb.
Ehtimal edirəm ki, bu, Rusiya maraqlarına ağrılı şəkildə toxunub. Ola bilər ki, Paşinyan özü bu görüşə hazır olub, amma ölkənin daxilində ona qarşı güclü pressinq var. Və ola bilər ki, Ermənistanın baş naziri öz kanalları ilə hələ hazır olmadığını bildirib.
Amma sərhəddəki insidentdən dərhal sonra Yerevan Avropanın vasitəçiliyi ilə danışıqlara razılaşıb. Rusiya düşünməli olub: “Yaxşı, bütün “qara iş” mənim üstümə düşüb, Ermənistan isə Moskvaya getmək istəmir və Brüsseldəki görüşə razılaşır”. Buna görə də əvvəlcə Soçidə görüşmək qərara alınıb. Bütün əsas məsələlər orada Rusiyanın iştirakı ilə həll ediləcək. Brüssel görüşündən çox şey gözləmək lazım deyil.
Burada əsas məsələ ondan ibarətdir ki, Moskva 2020-ci il 10 noyabr və 2021-ci il 11 yanvar sənədlərinin imzalanmasına iştirak edib. Bu yaxşıdır, ya pis, amma regionda hadisələrin inkişafında böyük rol oynayıb. Rusiya bu missiyasını müəyyən dərəcədə Türkiyə ilə bölüşə bilər, çünki bu ölkə də regionda yerləşir, amma Avropa və ya ABŞ-la qəti böyüşməyi düşünmür”.
“Sülh lazımdır, amma nəyin bahasına olursa-olsun yox”
Azərbayca parlamentinin deputatı, müxalif Respublikaçı Alternativ Partiyasının liderlərindən biri Erkin Qədirli:
“Mən düşünmürəm ki, Soçidə sənədlər imzalanacaq. Bunun üçün əsas prinsiplərin razılaşdırılması lazımdır. Sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası növbəti məsələdir. Əvvəlcə tərəflər bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımalıdır.
Paşinyan bildirməlidir ki, Qarabağ Azərbaycandır. Mütləq deyil ki, məhz bu formada, amma hansısa yolla o, bu fikri ötürməlidir. Sənəddə böyük ehtimalla növbəti bəyanat olacaq, bu, imzalanmalıdır.
Ermənistan üçün bu, ən ağrılı məsələdir, və heç bir siyasətçi bu məsuliyyəti öz üzərinə götürmək istəmir.
Ötən ay Vyanada erməni siyasətçilərlə görüşdə mənim də Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində olduğum zaman ermənilər dəqiq bildirdilər ki, onlar Paşinyanın imzaladığı heç bir sənədi tanımırlar. Buna görə də biz hələlik sülh sazişi, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası ilə bağlı sənəd imzalamağa tələsməməliyik. Əvvəlcə təməl prinsiplərlə və qarşılıqlı ərazi bütövlüyünün tanınması ilə bağlı razılığa gəlmək lazımdır.
Əlbəttə. Sülh lazımdır, amma nəyin bahasına olursa-olsun yox”.
