Փախչել հնարավոր է, թաքնվել՝ ոչ. իրադրությունը Մոլդովայի ապաստարաններում
Քաղաքացիական անվտանգությունը Մոլդովայում
Ռուսաստանի՝ Ուկրաինայի դեմ պատերազմի մեկնարկից հետո Արևելյան Եվրոպայի բազմաթիվ երկրներ սկսեցին խորհել քաղաքացիական անվտանգության մասին: Պատերազմը, որը փաստացի ծավալվում է Մոլդովայի հետ սահմանին, երկրի ներսում սուր բանավեճերի պատճառ է դարձել, մասնավորապես՝ որքանո՞վ է Մոլդովան պատրաստված քաղաքացիական անվտանգություն ապահովել, և նախևառաջ՝ որքանո՞վ է ապահովված ապաստարաններով:
JAMnews-ի գործընկեր՝ մոլդովական Ziarul de Gardă պարբերականը պատմում է նաև այն մասին, թե ինչպիսին է անվտանգության ոլորտի վիճակն այս հետխորհրդային երկրում, որի հասցեին բազմիցս սպառնալիքներ են հնչել ռուսական իշխանությունների կողմից:
Մոլդովայում գոյություն ունի քաղաքացիական պաշտպանության կառույցների ամբողջական ցանց: Դրանք կառուցվել են դեռևս խորհրդային տարիներին՝ 60-80-ականներին, այն է՝ Սառը պատերազմի դարաշրջանում: Ենթադրվում էր, որ օդային հարձակման կամ զանգվածային ոչնչացման զենքի կիրառման դեպքում հենց այս ապաստարանները պիտի փրկեին տասնյակ հազարավոր մարդկանց կյանքը: Խաղաղ ժամանակ դրանց դերն ավելի համեստ էր՝ պաշտպանություն բնական և տեխնածին աղետների հետևանքներից:
Անցան տասնամյակներ: Երկիրը փոխվեց, իսկ նրա հետ՝ նաև այս ապաստարանների գործառույթը: Մի մասը վերածվեց գինու մառանների, մյուս մասն էլ պարզապես լքվեց: Այսօր՝ հարևան Ուկրաինայում ընթացող պատերազմի և ռուսական անօդաչուներով ու հրթիռներով Մոլդովայի օդային տարածքի մշտական խախտումների ֆոնին, այս հարցը կրկին ցավալիորեն արդիական է դարձել:
Ապաստարանները թղթի վրա, իրականությունը՝ գետնի
Պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ Մոլդովայում հաշվառված է 754 պաշտպանական կառույց՝ հերմետիկ դռներով և օդափոխության համակարգով ապաստարաններից մինչև սովորական նկուղներ, որոնք անհրաժեշտության դեպքում կարելի է վերակառուցել:
Բայց այս օբյեկտների միայն 40 տոկոսն է համարվում օգտագործման ենթակա: Եվ եթե վաղը անհրաժեշտ լինի մարդկանց թաքստոցով ապահովել, այս ապաստարաններում տեղ կգտնվի երկրի բնակչության միայն 3,5 տոկոսի համար:
Ziarul de Gardă լրագրողները պարզել են, թե ինչ տեսք ունեն այդ ապաստարաններն այսօր: Պատկերը ցավալի է՝ ժանգոտ դռներ, կոտրված սանդուղքներ, առաստաղից կախված լարեր, աղբ հատակին: Որոշ ապաստարաններում դեռևս առկա են խորհրդային անցյալից մնացած տակառներ ու մահճակալներ, բայց մեծամասամբ այս տարածքները վաղուց վերածվել են կարտոֆիլի կամ պահածոյի պահեստների:
Եվ նույնիսկ այնտեղ, որտեղ ապաստարանները պահպանել են թեկուզ նվազագույն ենթակառուցվածք՝ էլեկտրականություն, օդափոխություն, հերմետիկ դռներ, ոչ ոք չգիտի, թե այդ ամենը որքանով է գործածման ենթակա:
Ինչո՞ւ է այդպես ստացվել
Մոլդովական իշխանությունները տասնամյակներ շարունակ բնավ զբաղված չեն եղել այս ոլորտի համակարգային կառավարմամբ: Չկա ոչ հաշվառում, ոչ սպասարկման կանոնակարգ, ոչ էլ արդիականացման ծրագիր:
«Մենք նույնիսկ հստակ չգիտենք, թե ինչ վիճակում են գտնվում այս կառույցները և արդյոք դրանք ընդհանրապես կարող են փրկել մարդկանց»,- խոստովանում են փորձագետները:
Այս ֆոնին հատկապես տագնապալի է թվում վիճակագրությունը. Ուկրաինայում պատերազմի մեկնարկից ի վեր 20-ից ավելի անօդաչու և հրթիռ է խախտել Մոլդովայի օդային տարածքը, դրանցից 10-ն ընկել է հենց երկրի տարածքում:
Ուկրաինայի դասերը
Ուկրաինայի փորձն ակնհայտորեն ցույց է տալիս, որ առանց ռազմավարության և ներդրումների քաղաքացիական պաշտպանության հուսալի համակարգ կառուցելն անհնար է: Երեքուկես տարվա լայնամասշտաբ պատերազմի ընթացքում այնտեղ ստեղծել են ապաստարանների քարտեզներ, առաջնագծին մոտ գտնվող քաղաքներում ներդրել են շարժական պաշտպանական կառույցներ, մեկնարկել են երեխաների համար ստորգետնյա դպրոցների կառուցման աշխատանքները:
Բայց նույնիսկ այսպիսի ջանքերի պարագայում, ըստ ուկրաինական իշխանությունների գնահատականների, որակյալ ապաստարանները հասանելի են բնակչության մոտավորապես կեսի համար: Առաջնագծին մոտ գտնվող շրջաններում իրավիճակն ընդհանրապես տագնապալի է. նկուղներն ու ամենապարզ թաքստոցներն անվտանգություն չեն երաշխավորում:
Եվրոպան՝ քաոսից դեպի համակարգ
Պոտենցիալ սպառնալիքների առաջնագծում հայտնված Բալթյան երկրները գնացել են այլ ճանապահով: Լիտվան, օրինակ, ընդամենը երկու տարում կրկնակի ավելացրել է ապաստարանների թիվը: Այժմ դրանցում կարող է պաշտպանություն գտնել բնակչության ավելի քան 50 տոկոսը: Նոր օրենքը պարտավորեցնում է ապաստարան կառուցել յուրաքանչյուր նոր կառուցվող հասարակական կամ բազմաբնակարան շենքում:
Օրինակելի մոդել է Ֆինլանդիան: Երկրում 50,500 ապաստարան կա 4,8 մլն բնակչության համար: Հելսինկիում գրեթե յուրաքանչյուր թաղամասում կա ապաստարան, իսկ ամենամեծերը՝ ինչպիսին է Merihaka-ն, միաժամանակ ծառայում են նաև որպես ավտոկայանատեղիներ, մարզադահլիճներ և ժամանցի կենտրոններ: Բնակիչները գիտեն, որ վտանգի դեպքում ապահովված են 72-ժամյա պաշտպանությամբ:
Կովկասյան համատեքստ
Մոլդովայի իրավիճակը ցավալիորեն հիշեցնում է հետխորհրդային տարածքի այլ երկրների, այդ թվում՝ Հարավային Կովկասի երկրների իրադրությունը: Խորհրդային տարիներին կառուցված ապաստարաններն ու նկուղները դեռ գրանցված են գույքագրման մատյաններում, բայց դրանց վիճակի իրական ստուգում տասնամյակներ շարունակ չի արվել:
Վրաստանում, օրինակ, քաղաքացիական պաշտպանության թեման օրակարգ է վերադառնում միայն ռազմական սրացումներից կամ բնական աղետներից հետո: Միևնույն ժամանակ չեն անցկացվում ոչ զանգվածային վարժանքներ, ոչ մատչելի ապաստարանների քարտեզի մշակում և ոչ էլ բնակչության համար տեղեկատվական արշավներ: Մարդիկ չգիտեն, թե ինչպես գործել սպառնալիքի դեպքում:
Ի՞նչ է լինելու հետո
Մոլդովացի փորձագետները միաձայն ասում են՝ հապաղելու ժամանակ չկա: Անհրաժեշտ է իրականացնել բոլոր կառույցների աուդիտ, քաղաքների առնվազն խոշոր օբյեկտների արդիականացում, հասանելի ապաստարանների քարտեզի մշակում և բնակչության համակարգված նախապատրաստում:
Բայց առայժմ ամեն բան հանգում է միայն զրույցների և հազվադեպ ստուգումների: Հարևան երկրում պատերազմի, երկնքում անօդաչուների և աճող աշխարհաքաղաքական տուրբուլենտության ֆոնին սա հատկապես տագնապալի է հնչում:
Մոլդովական ապաստարանների պատմությունը միայն անցյալի մասին չէ, որը սառեցված է խորհրդային բետոնե պատերի տակ: Դա անգործության հայելին է, որը թանկ կնստի երկրի վրա, եթե մի օր շչակները գործարկվեն:
Նյութը պատրաստվել է Լուրերի փոխանակման ռուսալեզու մեդիացանցի (Медиасеть) աջակցությամբ
