Քաղաքական ճգնաժամը Վրաստանում՝ ուկրաինացի լրագրողների աչքերով
Քաղաքական ճգնաժամը Վրաստանում
Ուկրաինական «Զաբորոնա» պարբերականի լրագրողներն այցելել են Վրաստան քաղաքական ճգնաժամի փուլում։
Ամբողջական հոդվածը՝ «Զաբորոնայի» կայքում
2021 թ-ի հուլիսի 5-ն էր։ Թբիլիսիի կենտրոնում՝ Շոթա Ռուսթավելու պողոտայում, մի քանի տասնյակ ագրեսիվ երիտասարդներ ծեծում էին լրագրողներին։ Այստեղ պետք է կայանար «Թբիլիսի փրայդը»՝ ԼԳԲՏ անձանց և նրանց համախոհների երթը։ Սակայն այն չկայացավ․ «Թբիլիսի փրայդի» ներկայացուցիչները խոստովանեցին, որ փողոց դուրս գալը պարզապես անվտանգ չէ։
Դրանից առաջ Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին փրայդի պոտենցիալ մասնակիցներին ուղղակիորեն կոչ արեց հրաժարվել ակցիայից։ Սակայն նրանց հակառակորդներն, այնուամենայնիվ, եկան։ Նրանք ավերեցին «Թբիլիսի փրայդի» գրասենյակը, պոկեցին և այրեցին ծիածանագույն դրոշը, ավելի ուշ Վրաստանի խորհրդարանի շենքի վրայից պոկեցին Եվրամիության դրոշը։
Ոստիկանությունը ոչ մի կերպ չխոչընդոտեց ագրեսիվ հարձակվողներին։ Եվ այդ օրը լրջորեն տուժեց մոտ 50 լրագրող, իսկ նրանցից մեկին մի քանի օր անց մահացած հայտնաբերեցին։ Նրա ազգականները վստահ են, որ պատճառը հենց ծեծն է եղել։
«Ինձ համար հուլիսի 5-ն անդառնալիության կետն է, — ասում է Մարգարիտա Ախվլեդիանին՝ JAMnews նախագծի խմբագիրը։ — Դա մի օր էր, երբ պարզ դարձավ, որ իրավիճակը Վրաստանում հատել է սահմանը, և, հնարավոր է, հետ դառնալ էլ չի հաջողվի»։
Վրաստանում ճգնաժամը ձգձգվում է արդեն մի քանի տարի։
«Մարդիկ բաժանվել էին պայմանական «քոցիների»՝ «Վրացական երազանքի» կողմնակիցների և «նացիների»՝ Սաակաշվիլիի կուսակցության կողմնակիցների [«կոցի»՝ կրճատ «քարթուլի օցնեբա», այսպես է վրացերենով կարդացվում իշխող կուսակցության անվանումը; «նացի»՝ կրճատ «Միասնական ազգային շարժում»], — ասում է Մարգարիտա Ախվլեդիանին։ — Եվ այս բաժանումը շատ խիստ է, ձեզ կարող են անգամ տաքսուց իջեցնել, եթե ձեր տեսակետը [Վրաստանում քաղաքական իրադարձությունների վերաբերյալ] չի համընկնում վարորդի տեսանկյան հետ։ Երեկույթի ժամանակ ձեզ կարող են հարցնել՝ ով եք՝ «քոցի՞», թե՞ «նացի»։ Ընտանիքներ են քանդվում, ընկերությունն է տուժում։ Նույնիսկ աճել է ընտանեկան բռնության մակարդակը»։
Սաակաշվիլիի գործոնը
«Վրացական երազանքի» գրասենյակը գտնվում է Խաղաղության հետիոտնային ապակե կամրջի դիմաց, որը կառուցվել է Սաակաշվիլիի նախագահության տարիներին։ Կուսակցության շենքի մոտ 200 մ շառավղով ամբողջությամբ դադարում է աշխատել ցանկացած բջջային կապ։ «Վրացական երազանքի» PR-ծառայությունը չի պատասխանել «Զաբորոնայի» խնդրանքին՝ կուսակցության կամ խորհրդարանի անդամներից մեկնաբանություն ստանալու մասին։
«Միասնական ազգային շարժման» գրասենյակը գրեթե Թբիլիսիի ծայրամասում է՝ օդանավակայան տանող ճանապարհին։ Այստեղ դռները բաց են օրվա ցանկացած ժամի, և մշտապես մի քանի տասնյակ մարդ կա․ նորություններն են դիտում և հետևում կարգուկանոնին։ Մթնոլորտը մի փոքր հիշեցնում է Կիևի քաղաքապետարանը Եվրամայդանի օրերին։
«Վերջին անգամ, երբ [Սաակաշվիլիի հետ] հանդիպել ենք Թբիլիսում, շատ երկար խոսել ենք,— «Զաբորոնային» ասում է «Միասնական ազգային շարժման» առաջնորդներից մեկը՝ Խաթիա Դեկանոյիձեն։ — Նա անընդհատ պնդում էր, որ ուզում է Վրաստան վերադառնալ՝ Իվանիշվիլիից ազատվելուն օգնելու համար»։
«Երբ առաջին անգամ նրան տեսա կալանքի տակ, հարցրի․ «Չէ՞ որ հասկանում էիր, որ սա շատ մեծ ռիսկ է», — պատմում է նա։ — Իսկ նա պատասխանեց․ «Այո, ես ազատության մեջ էի, աշխատում էի, ամեն ինչ ունեի, բայց չունեի այն ազատությունը, որն ինձ համար շատ կարևոր է՝ հայրենիքս, Վրաստանը»։ Եվ, անկեղծ ասած, ես նրան հասկանում եմ»։
Կալանավորվելուց անմիջապես հետո Սաակաշվիլին հացադուլ էր հայտարարել։ Նրան խաբեությամբ տեղափոխել էին բանտային հիվանդանոց, իսկ ավելի ուշ YouTube-ում կադրեր էին հայտնվել, որոնցում երևում էր, թե ինչպես են նրան բռնի ուժով քարշ տալիս գետնով։ Ընդդիմադիր կուսակցությունները միահամուռ պահանջում էին ազատ արձակել Սաակաշվիլիին, իսկ Թբիլիսիի փողոցներում մարդիկ բողոքի ցույցեր էին անում։
Թվում էր՝ Սաակաշվիլիի վերադարձն ընդդիմությանը կօգնի ձայներ հավաքել։ Հատկապես, որ ընտրությունների առաջին փուլը, որն անցկացվեց հոկտեմբերի 2-ին, ընդդիմության համար ավելի շատ հաջող էր, քան անհաջող․ քաղաքապետների թեկնածուները 50%-ից ավելի ձայն չհավաքեցին, և երկրորդ փուլ հայտարարվեց։ Քութայիսիում, որտեղ իր թեկնածությունն էր առաջադրել Խաթիա Դեկանոիձեն, առաջին փուլում նա նույնիսկ առաջ էր անցել «Վրացական երազանքի» թեկնածուից 2%-ով։
Սակայն Մարգարիտա Ախվլելդիանին վստահ է․ Սաակաշվիլիի կերպարը չափազանց տոքսիկ է Վրաստանի համար։ Նախկին նախագահի նկատմամբ վերաբերմունքը միանշանակ չէ․ նրան կամ շատ են սիրում, կամ ատում են, դա խոստովանում են նույնիսկ նրա համախոհները։
«Սաակաշվիլին արմատապես փոխեց Վրաստանը, նա այս երկիրը բոլորովին այլ բան դարձրեց, — մանրամասնում է լրագրողը։ — Նա ոչ միայն փոխեց ճանապարհները, հաղթահարեց կոռուպցիան, լուծեց լույսի խնդիրը։ Նա մեծապես փոխեց մտածելակերպը։ Սակայն, միաժամանակ, նա շատերին իր դեմ դուրս բերեց։ Քրեական աշխարհի նկատմամբ հաղթանակի դիմաց մենք վճարեցինք նրանով, որ Վրաստանը Եվրոպայում երկրորդ տեղը զբաղեցրեց բանտարկյալների թվով։ Մարդիկ կարող էին վեց տարի նստել նրա համար, որ գործարանից կաթսա են գողացել։ Սա շատ բարձր գին է։ Ես հիմա չեմ ուզում խոսել այն մասին, թե արդյոք արժե՞ր այդպիսի գին վճարել, բայց շատ մեծ թվով մարդիկ կարծում են, որ չարժեր»։
Մարգարիտան ասում է․ «Շատերին նյարդայնացնում էր, որ այնտեղ պաստառներ էին պարզում ՝ ի աջակցություն Սաակաշվիլիի»։ Նրա խոսքով՝ նախկին նախագահի նկատմամբ հակակրանքն այնքան ուժեղ է, որ շատերը որոշեցին չքվեարկել ընդդիմության օգտին՝ ելնելով այն դիրքորոշումից, որ «ավելի լավ է «Վրացական երազանքը», քան Միշան»։
«Կարծում եմ՝ այդպիսիք կարող էին լինել, — համաձայնում է Խաթիա Դեկանոիձեն։ — Սակայն, միաժամանակ, ես կարծում եմ, որ Սաակաշվիլին [իր վերադարձով] ապացուցեց, որ իրոք պատրաստ է մեռնել Վրաստանի համար»։
Մարգարիտա Ախվլեդիանին կարծում է, որ Վրաստանի նախկին նախագահի վերադարձի պատճառն ավելի առօրեական է․ Սաակաշվիլիին մեծապես նեղացնում էր այն, որ հայրենիքում նա գործ չունի անելու․ «Նա երկրի նախագահն է եղել, բարեփոխիչ, մարդ, որի մասին ողջ աշխարհն էր խոսում։ Նման մարդու համար անհնար է գավառական քաղաքական գործիչ լինելը [ինչպիսին նա Ուկրաինայում էր]»։
Ռուսամետ տրամադրություններն ու բռնությունը
Վրաստանը շատ նահապետական, հավատացյալ և ավանդական երկիր է։ Ընտանիքին և ավանդույթներին հավատարիմ մնալն այստեղ շատ հարգի է, իսկ գյուղում հոգևորականները մինչ օրս ամենաազդեցիկ և հարգված մարդիկ են։ Ուժեղ պահպանողական տրամադրությունների ֆոնին, Վրաստանում կշիռ են հավաքում ռուսամետ շարժումները։
«[Վրաստանի] անկախացումից ի վեր միշտ եղել են մարդիկ, որոնք փորձել են քաղաքականություն մտնել և առաջ տանել Ռուսաստանի շահերը, — «Զաբորոնային» ասում է JAMnews-ի խմբագիր Դմիտրի Ավալիանին։ — Օրինակ, այնպիսի մարդիկ կային, ինչպես ՊԱԿ նախկին ղեկավար [Իգոր] Գիորգաձեն, որը փախավ Վրաստանից, կամ Աջարիայի ղեկավար [Ասլան] Աբաշիձեն, որն ընկերություն էր անում Կրեմլի հետ։ Այժմ Կրեմլը շեշտը դնում է պահպանողական ուժերի վրա։ Նրանք հայտարարում են եկեղեցուն, ավանդույթներին մոտ գտնվելու մասին և շատ հակաարևմտյան տրամադրություններ ունեն։ Նրանք ասում են, որ Վրաստանի գլխավոր թշնամին Արևմուտնքն է, նրա դեմ է պետք պայքարել։ Այստեղից հետևում է երկրորդ կետը․ Արևմուտքի դեմ պայքարում մեզ կարող է օգնել միայն Ռուսաստանը, այն միադավան է, քրիստոնյա երկիր, որը պաշտպանում է ավանդական արժեքները»։
«Տարիներ շարունակ՝ դեռ Սաակաշվիլիից առաջ և հետո, 2010 թ-ից սկսած՝ մասշտաբային ներդրումներ են կատարվում Վրաստանի տեղեկատվական դաշտում, — հավելում է Մարգարիտա Ախվլեդիանին։ — Դա փափուկ ուժն է, որն ակտիվորեն գրավում է տեղական մեդիան ու ստեղծում սեփականը։ Դրանք աշխատում են վրացերենով և ամեն կերպ գովաբանում Վրաստանի ժողովրդին՝ որպես բացառիկ և անզուգական, որին շատ է փչացնում արևմտյան ազդեցությունը»։
Այդպիսի ամենավառ ռուսամետ հարթակներից է «Ալտ-ինֆո» հեռուստաընկերությունն ու առցանց հարթակը, որը ստեղծել է սեփական «Պահպանողական շարժում» քաղաքական կուսակցությունը․ այն արդեն գրանցվել է Վրաստանի արդարադատության նախարարությունում։
Այդ կուսակցության նախագահ Զուրաբ Մախարաձեն հրաժարվեց շփվել «Զաբորոնայի» հետ․ նրան դուր չէր եկել Վրաց եկեղեցում սեռական հանցագործությունների և ռուսական ազդեցության մասին հոդվածը։ Եկեղեցին պահպանողականների գլխավոր դաշնակիցն է, որը շատ է օգնում նրանց, ասում է Դմիտրի Ավալիանին։ «Ալտ-ինֆոն» չի թաքցնում իր ռուսամետ ուղղվածությունը։ Ընդ որում, նրանք կապված են ռուսական ազգայնականության ամենաարմատական ներկայացուցիչների հետ, օրինակ, ուլտրաաջ Ալեքսանդր Դուգինի հետ։ «Ալտ-ինֆոյի» կայքում նրա հետ հարցազրույց է հրապարակվել, իսկ նախագծի հովանավորներից մեկը՝ պահպանողական գործարար Լևան Վասաձեն, Դուգինին հանդիպել է Մոսկվայում։
Իշխանությունն՝ ընդդեմ լրագրողների
Հենց «Ալտ-ինֆոն» էր «Թբիլիսի փրայդի» ժամանակ վրացի լրագրողների վրա հարձակման գլխավոր գաղափարակիրն ու շարժիչ ուժը։ Այդ լրատվամիջոցի եթերում ուղղակիորեն կոչ էին անում ծեծել ակցիայի մասնակիցներին։
«Սա [«Պահպանողական շարժում» կուսակցությունը] այլ կարգի երևույթ է, քան դրա նախորդները, — նշում է Դմիտրի Ավալիանին։ — Հուլիսի 5-ին նրանք ջարդ կազմակերպեցին․ կազմակերպված ձևով մարդկանց հավաքեցին, խմբերի բաժանեցին, դրանք հրամանատարներ ունեին, որոնք ռացիայով կապի մեջ էին։ Նրանք գիտեին՝ ուր գնալ, ում ծեծել և ինչը կոտրել։ Այդ մարդիկ ամեն օր իրենց ալիքով խոսում են։ Նրանք ասում են․ «լիբերաստներին» կարելի է նույնիսկ սպանել, դա մեղք չէ։ Պետք է ուժով պաշտպանել մեր ավանդույթներն ու շահերը։ Նման բան Վրաստանում դեռ չէր արել ոչ մի ռուսամետ կուսակցություն»։
Ընդ որում, ըստ Ավալիանիի՝ «Վրացական երազանքն» ուղղակիորեն աջակցում է այդ շարժումներին։ Նրա խոսքով՝ հուլիսի 5-ից հետո բոլոր ձերբակալվածների թվում չի եղել ոչ մի կազմակերպիչ․ միայն նրանք, ովքեր մասնակցել են հարձակմանը։ «Ալտ-ինֆոն» արդեն խոստացել է այդ մարդկանց նյութապես օգնել։
«Իշխանությունը հիմա լեգիտիմության և հասարակության աջակցության խնդիր ունի, այդ պատճառով էլ պահպանողական և հակաարևմտյան ընտրազանգվածը դիտարկում է որպես իր ընտրազանգված, — պարզաբանում է Ավալիանին։ — «Վրացական երազանքը» հստակ աշխարհայացք չունի՝ բացառությամբ օլիգարխ Իվանիշվիլիի ցանկությունների իրականացման։ Իվանիշվիլին ինչ ասի, այդպիսին էլ կլինի և՛ արտաքին, և՛ ներքին քաղաքականությունը»։
Ե՛վ Դմիտրին, և՛ Մարգարիտան ասում են՝ իշխանությունը չի պաշտպանում լրագրողներին, ավելին՝ այն սկսել է պայքարել նրանց դեմ։ Ռուսամետ ազդեցության դեմ պայքարելու փոխարեն, ասում է Դմիտրին, ուժայինները զբաղված են ընդդիմությանն ու լրագրողներին գաղտնալսելով։ Անկախ լրատվամիջոցները նյարդայնացնում են «Վրացական երազանքին»։ Իսկ դա արդյունքում բերում է նրան, որ հասարակությունն էլ է լրագրողներին սկսում կասկածանքով վերաբերվել։
«Մեդիացանցի» աջակցությամբ
