Ռուսաստանից դեպի Արևմուտք, Արևմուտքից դեպի Ռուսաստան

ԽՍՀՄ նախկին հանրապետությունները անկախություն ձեռք բերելուց ի վեր ընտրության առջև են կանգնած. ո՞ւմ են նրանք ավելի մոտ՝ Արևմուտքի՞ն, թե՞ Ռուսաստանին: Եթե Ղազախստանն ու Միջին Ասիայի երկրներն ավելի քիչ են մտահոգված այս հարցով, ապա հետխորհրդային տարածքի եվրոպական մասի պետությունները միշտ ճնշման տակ են:

Բալթյան երկրները միանշանակ ընտրություն կատարեցին հօգուտ Եվրաինտեգրացիայի: Նրանց Ռուսաստանը չկարողացավ պահել: Նույնը չենք կարող ասել Բելառուսի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի, Վրաստանի, Հայաստանի ու Ադրբեջանի մասին: Ռուսաստանն անում է ամեն ինչ, որպեսզի թույլ չտա, որ այդ երկրները հեռանան իրենից: Արևմուտքն էլ անում է ամեն ինչ, որպեսզի Ռուսաստանին դուրս մղի այս մեծ տարածաշրջանից:

Բելառուսն ու Հայաստանը Ռուսաստանի դաշնակիցներն են: Նրանք անդամակցում են Ռուսաստանի կողմից ստեղծված բոլոր քաղաքական ու տնտեսական կազմակերպություններին: Ընդ որում, Արևմուտքը նրանց հետ էլ է սեթևեթում: Օրինակ, չի հրաժարվում Հայաստանի հետ համագործակցությունից Հյուսիսատլանտյան դաշինքի կամ ԵՄ մերձեցման շրջանակում: Իսկ Բելառուսի հանդեպ 2015թ. հանվել են մի շարք պատժամիջոցներ, չնայած որ ավելի վաղ նախագահ Լուկաշենկոյին “Եվրոպայի վերջին բռնապետ էին անվանում: Սակայն հազիվ թե Վաշինգտոնն և Բրյուսելը պատրանքներ ունենան Երևանի ու Մինսկի հետ լիարժեք համագործակցության առումով:

2009թ. մայիսին հաստատվել է Եվրամիության “Արևմտյան գործընկերություն ծրագիրը, որի հիմնական հայտարարգրված նպատակը ԵՄ ինտեգրացիոն կապերի զարգացումն էր նախկին ԽՍՀՄ երկրների՝ Բելառուսի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի, Ադրբեջանի, Հայաստանի և Վրաստանի հետ: Այս ծրագիրը Ռուսաստանի վրդովմունքն էր առաջացրել և կոպիտ դիմադրություն նախաձեռնելու պատճառ դարձել հետխորհրդային տարածաշրջանում: Արևմուտքի հետ նշված երկրների մերձեցման փորձերը հանգեցրին, օրինակ, ուկրաինական կոնֆլիկտին ու մոլդովական ճգնաժամին: Վրաստանը մինչ այդ էր ցնցում ապրել՝ 2008թ. Ռուսաստանի հետ պատերազմ տեղի ունեցավ, որի արդյունքում Մոսկվան ընդունեց Վրաստանի երկու տարածաշրջանների՝ Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի անկախությունը: Հայաստանի ու Բելառուսի մասին արդեն նշեցինք: Եվ 6 երկրներից Ադրբեջանը հատուկ իրավիճակում հայտնվեց:

Ածխաջրածնով հարուստ Ադրբեջանը անկախություն ձեռք բերելուց ի վեր նախընտրում էր զարգացման արևմտամետ ուղղությունը: Ի հեճուկս Ռուսաստանի դիմադրության՝ Ադրբեջանն արտասահմանյան ընկերությունների կոնսորցիումի հետ պայմանագիր ստորագրեց, կառուցեց Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան գազատարը և կասպյան նավթի մեծ ծավալներ արտահանեց համաշխարհային շուկա: Այժմ կառուցվում է դեպի Հարավային Եվրոպա գազատարը, ինչը Մոսկվայի ագրեսիան է առաջացնում: Ադրբեջանը դարձավ Եվրոպային էներգետիկ անվտանգության ապահովման առանցքային խաղացողներից մեկը:

Քաղաքական առումով նույնպես Բաքուն բաց էր Արևմուտքի համար: Իր գլխավոր խնդիրը՝ ղարաբաղյան կարգավորումն, Ադրբեջանը կապում էր Եվրոպայում ու ԱՄՆ-ում իր գործընկերների միջնորդության հետ: Բաքուն ակտիվորեն մասնակցում է միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարին, զգալի դեր է խաղում Աֆղանստանում խաղաղության պահպանման գործում, 2012-2013թթ. ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդի ոչ մշտական անդամ էր, որը ներկայացնում էր Արևելյան Եվրոպան: Արևելյան գործընկերություն ծրագիրը Բաքվում մեծ խանդավառությամբ ընդունեցին: Կողմերը ասոցացման համաձայնագիր ստորագրելու հնարավորություններ էին քննարկում: Սակայն հանկարծակի ամեն ինչ փոխվեց:

“Հանկարծակի 2012թվականն եկավ և Բաքուն հաղթեց “Եվրատեսիլ երգի միջազգային մրցույթում: Դրա անցկացման համար արյուրավոր միլիոն դոլար ծախսած Ադրբեջանը սպասում էր, որ Արևմուտքը պետք է հիանա իր սոցիալ-տնտեսական զարգացմամբ: Սակայն տեղի ուեցավ հակառակը. Երկիրը հայտնվեց միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունների ուշադրության կենտրոնում, որոնք Ադրբեջանին մեղադրում էին քաղաքական ընդդիմադիրներին հենտապնդելու համար: Բաքուն ծայրահեղ բացասական վերաբերվեց այդ ամենին և Արևմուտքին մեղադրեց “երկակի ստանդարտների օգտագործման համար:

Հնչեցին ղարաբաղյան կարգավորաման հարցում արևմտյան ինստիտուտների դեստրուկտիվ գործունեության մասին հայտարարություններ: Արևմուտքին մեղադրեցին ֆեյսբուքի միջոցով հեղաշրջում իրականացնելու համար, ինչպես դա կատարվեց Մեծ Մերձավոր Արևելքի երկրներում: Արևմտյան ինտեգրացիայի կողմնակիցներին “հինգերորդ շարասյուն անվանեցին: Մի շարք իրավապաշտպաններ ու լրագրողներ այս կամ այն մեղադրանքով կալանավորվեցին կամ ձերբակալվեցին: Ադրբեջանից արտաքսվեցին մի շարք միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ ու ներկայացուցչություններ, հատկապես՝ ԱՄՆ կողմից ֆինանսավորվող:

Ուկրաինական Եվրամայդանից հետո, երբ ի պատասխան Ռուսաստանը բռնակցեց Ղրիմն ու մարտական գործողություններ ծավալվեցին Դոնեցկում ու Լուգանսկի շրջանում, Ադրբեջանի ու Արևմուտքի հարաբերություններն ավելի վատթարացան: Բաքվում կարծում էին, որ պուտինյան Ռուսաստանի հետ պետք է ավելի շատ հաշվի նստել և չնյարդայնացնել Կրեմլին, ինչպես նաև հաշվի առնել ընդդիմադիրներին աջակցելու Արևմուտքի մարտավարությունը:

Ադրբեջանի ու Արևմուտքի միջև վատ հարաբերությունների գագաթնակտը 2015-ին էր, երբ եվրոպական երկրների ղեկավարները հրաժարվեցին մասնակցել Բաքվում անցկացվող Եվրոպական խաղերի բացման արարողությանը, ինչպես նաև Ադրբեջանում անցկացվող խորհրդարանական ընտրություններին դիտորդներ չուղարկելու ԵԱՀԿ որոշման պատճառով: 2015թ. արդյունքներով, Ադրբեջանում 100 քաղբանտարկյալ կա, որոնցից շատերը խղճի բանկտարկյալ են համարվում, և նրանցից ոչ մեկը չի արդարացվել, ինչպես բազմաթիվ անգամ պահանջել են միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունները: Ուկրաինայում ու Մերձավոր Արևելքում Ռուսաստանի ագրեսիվ քաղաքականությունը ղուղ լցրեց կրակի վրա, և Ադրբեջանի իշխանամետ լրատվամիջոցներն ու քաղաքական գործիչները շատ խնդիրների համար սկսեցին մեղադրել Արևմուտքին՝ ռևերանս անելով Ռուսաստանի ուղղությամբ:
Ադրբեջանը երկիմաստ իրավիճակում հայտնվեց: Երկու տասնյակ տարիներ երկիրն ամրապնդում էր Արևմուտքի հետ գործընկերությունը: Ադրբեջանի տնտեսությունը հիմնված է հենց դեպի Արևմուտք էներգակիրների արտահանման վրա: Երկիրը քայլ առ քայլ մերձենում էր Վաշինգտոնի ու Բրյուսելի հետ, այդ թվում նաև՝ ռազմական ոլորտում: Ադրբեջանի ռազմավարական գործընկերը Թուրքիան է, որը Ռուսաստանի հետ կենֆլիկտի մեջ է: Բայց, մի կողմից էլ, նա ստիպված է հաշվի առնել Մոսկվային, բացի այդ երկրի իշխանություններն ուզում են Կրեմլի քաղաքական աջակցությունը ստանալ, որպեսզի ֆեյսբուքյան հեղաշրջումներ ու հարավկովկասյան գարուններ չլինեն:

Հաշվի առնելով այն, որ Ռուսաստանը ստանձնել է ԻԼԻՊ-ին հետխորհրդային տարածք ներխուժելուց հետ պահելու գործում գլխավոր խաղացողի դերը, առանց Կրեմլի կարծիքը հաշվի առնելու Բաքվի համար ընդհանրապես շատ դժվար է արտաքին քաղաքական հավասարակշռություն պահպանելը: Օրինակ, Թուրիքիայի հետ ամեն հարցում նույն դիրքորոշումն ունեցող Ադրբեջանը պաշտոնապես չի արձագանքում Ռուսաստանի կողմից Կասպյան ջրատարածքից բալիստիկ հրթիռներ արձակելուն, որն ավելի վաղ “խաղաղության ծով էր հայտարարվել:

Ադրբեջանի հետագա արտաքին քաղաքական ուղղղվածությունը մշուշոտ է: Իշխանությունները կնախընտրեին հավասարակշռված դիրքորոշում պահպանել, հավասարաչափ մերձենալով ու հեռանալով Արմուտքից ու Ռուսաստանից: Սակայն մոտ ապագայում դա հնարավոր չէ: Տվյալ պահին Մոսվայի հետ գործընկերությունն ավելի ակտիվ է, ինչը միշտ կրակի հետ խաղի է նմանվում: Մարդու իրավունքների ոլորտում ունեցած խնդիրները, միջազգային կառույցների պահանջներին չզիջելն ու “հեղաշրջումային գարնան վախը Ադրբեջանին թույլ չեն տալիս դեպի Արևմուտք քայլ կատարել: