«Էժան շահույթ հետապնդելով»․ հանքարդյունաբերությունը դոմինանտ դիրքերում է ՀՀ-ում
Նոր հանքի գործարկում ՀՀ-ում
Լոռու մարզի Քարաբերդ համայնքում շուտով կսկսվեն նոր ոսկու հանքավայրի երկրաբանական ուսումնասիրությունները, ինչի դեմ տեղացիները պայքարել են չորս տարի շարունակ։ Այս փոքրիկ բնակավայրում արդեն գործում է մեկ ոսկու հանք։ Բնապահպանները համոզված են, որ տեղացիներին տարբեր խոստումներ են տվել և համոզել են համաձայնել։ Մարզի ակտիվիստների հետ նրանք պատրաստվում են շարունակել պայքարն ընդդեմ հերթական հանքավայրի գործարկման։
Մոտավոր հաշվարկներով՝ Հայաստանում կա 60 տեսակ օգտակար հանածո արդյունահանելու հնարավորությամբ 613 հանքավայր: Դրանց ընդգանուր արժեքը գնահատվում է 170 մլրդ դոլար։ Հայաստանի տարածքում է գտնվում աշխարհում մոլիբդենի ընդհանուր պաշարների 5.1%-ը։ Սակայն առավելապես արդյունահանվում են պղինձն ու ոսկին: Մոլիբդենը արդյունահանման ընդհանուր ծավալում կազմում է 1%-ից էլ քիչ:
Քաղաքացիական հասարակությունն ահազանգում է․ հանրապետության տարածքի հազարավոր հեկտարներ ծածկված են բաց հանքերով և թափոնների պոչամբարներով: Եվ արդյունաբերության, ընդերքօգտագործման և այլ արտադրական նշանակության հողերը վերջին տասը տարիներին ավելացել են շուրջ 10 000 հեկտարով, կամ 30%-ով:
Հանքավայրերը հիմնականում կենտրոնացած են՝ Լոռու մարզում՝ Ալավերդու և Թեղուտի, Սյունիքի մարզում՝ Կապանի և Քաջարանի տարածքում: Գործող հանքավայրեր կան գրեթե բոլոր մարզերում:
- Հայաստանի «սև ոսկին»։ Ինչպե՞ս կարող է պղինձն օգնել հայկական տնտեսությանը
- Էկոտուրիզմ Սյունիքում․ հաճույք զբոսաշրջիկների և աշխատանք տեղացիների համար
- Ծառեր և ֆլամինգոներ՝ որպես իշխանության խորհրդանիշ։ Ի՞նչ է ստացվել վրացի օլիգարխի «քմահաճույքից»
«Որոշումը ընդունվել է Քարաբերդի բնակիչների համաձայնությամբ»
Սեպտեմբեր ամսին Փամբակ համայնքի ավագանին (Փամբակը խոշորացված համայնք է, որի մեջ մտնում է նաև Քարաբերդը) տվեց իր համաձայնությունը «Զով-գուժ» ՍՊԸ-ի հայտին։ Ընկերությունը պատրաստվում է այդ բնակավայրի տարածքում օգտակար հանածոյի արդյունահանման նպատակով երկրաբանական ուսումնասիրություն կատարել։
Ըստ Փամբակի համայնքապետարանի աշխատակազմի քարտուղար Ռաիսա Մինասյանի՝ որոշումը ընդունվել է Քարաբերդի բնակիչների համաձայնությամբ․
«Նրանք խնդրել են որոշում կայացնելուց հաշվի առնել իրենց կարծիքը, որովհետև իրենք են ապրում այնտեղ և իրենք գիտեն իրենց կարիքները։ Բնակիչները կողմ են երկրաբանական ուսումնադիրությանը»։
Չորս տարվա պայքարից հետո գյուղացիները հանձնվել են
85 բնակիչ ունեցող Քարաբերդում ոսկու համար պայքարը սկսվել է 2021- թվականից։ Բազմաթիվ հանրային լսումները տարբեր կազմակերպությունների կողմից միշտ տապալվել են, բացի վերջինից։ Գյուղում արդեն շահագործվում է ոսկու հանք։ Նոր հանքի բացումը բնակիչները նպատակահարմար չէին գտնում։ Իրենց գյուղի զարգացումը կապում էին գյուղատնտեսության ու տուրիզմի հետ։ Դեռևս օգոստոսին տեղի ունեցած նախավերջին հանրային լսումները նախորդների նման չեղարկվել էին, վերածվելով վիճաբանության ու փոխադարձ մեղադրանքների։
«Սարսափեցի, երբ Փամբակ համայնքի ղեկավարը հայտարարեց, որ գյուղի բնակիչները գրավոր դիմել են, թե կողմ են և խնդրում են համաձայնություն տալ։ Եվ այս ամենի մեջ տխուրն այն է, որ համայնքի ղեկավարն իրեն ապահովագրելու համար ստորագրահավաք-դիմում է բերել գյուղացիներից ավագանու նիստ։ Այս ամենը ինքնին մեծ կասկածների տեղիք է տալիս։ Լսումից լսում ընկած ժամանակահտավծում ամեն ինչ արել են, որ դեմ լինողների թիվը պակասի»,- ասում է «Համայնքային համախմբման և աջակցության կենտրոն» ՀԿ նախագահ, իրավապաշտպան և բնապահպան Օլեգ Դուլգարյանը։
Նա համոզված է, որ բնակիչներին համոզելու համար տարբեր մեթոդներ են կիրառվել․
«Հատուկ գործիքակազմ է օգտագործվել՝ սկսած հացկերույթներից մինչև տարբեր տեսակի խոստումներ։ Մարդիկ կան, որոնք գյուղում են գրանցված, բայց ապրում են Վանաձորում և ունեն որոշակի ազդեցություն գյուղի վրա։ Նրանց նույնպես օգտագործում են, գնում են ամենատարբեր մանիպուլյացիաների։ Կոչ են անում չհավատալ բնապահպանների։ Չնայած հենց գյուղի բնակիչներն են միշտ դիմել, որ իրենց օգնենք, աջակցենք։ Մինչև 2018 թվականը, հանրապետական համայնքապետերն էին նման գործիքակազմ օգտագործում։
Կան մարդիկ, որոնք հին համակարգի ժամանակ եղել են չինովնիկ, հիմա էլ են չինովնիկ։ Ու իրենց բարի, հին մեթոդները շարունակում են բերել մեր կյանք։ Ինչ-որ բան փոխվել է, բայց տեղական մակարդակում ժողովրդավարական գործիքների մասով բան չի փոխվել։ Այսինքն, այո, կարող էին այն ժամանակ գյուղացիների նկատմամբ ավելի խիստ ճնշումներ իրականցնել, հիմա ավելի փափուկ մեթոդներ են կիրառում։ Դա երևում է Հայաստանի տարբեր համայնքներում»,- ասում է Դուլգարյանը։
Քաղհասարակությունը այլընտրանք է առաջարկում՝ տուրիզմի և գյուղատնտեսության զարգացում
Դուլգարյանը նշում է, որ դեռևս օգոստոսին քաղհասարակության 23 կազմակերպություններ տարածեցին հայտարարություն, որ Փամբակ համայնքում հակաժողովրդավարական բարքեր են տիրում։ Երկրորդ հանքի բացումը բնապահպաներն ու իրավապաշտպանները անթույլատրելի են համարում։ Նրանք ահազանգում են, որ դա նոր էկոլոգիական ռիսկեր է ստեղծելու ոչ միայն Քարաբերդի, այլ նաև Վանաձոր քաղաքի, Փամբակ ու Գուգարք բնակավայրերի համար։
Գյումրու ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբի նախագահ Լևոն Բարսեղյանը ներկա է եղել հանրային լսումներին ամռանը։ Ասում է՝ Հայաստանն ունի ոչ մետաղական հանքերի շահագործման 600-ից ավելի լիցենզիա․
«25-ից ավելին մետաղական հանքերի շահագործման լիցենզիաներ են։ Բազմաթիվ հանքերի բացումն էլ տապալվել է, որովհետև տեղի բնակիչները դեմ են արտահայտվել։ Զարգացող, թերզարգացած, աճող երկրներում ինչպե՞ս են հանք շահագործում։ Դա արվում է այսպես․ տարածքները չեն զարգացվում, գյուղերը հյուծվում են, մարդիկ արտագաղթում են։ Մեկ էլ հայտնվում է մի հարուստ կազմակերպություն, ասում է․ «Գյուղի տարածքում ոսկի կա, հանե՞նք»։ Ու մարդկանց ոորոշ հատվածն առանց մտածելու համաձայնվում է։ Նույնն էլ այստեղ է։ Նման հարուստը բնության մասին չի մտահոգվում, վազում է էժան շահույթի հետևից, արդյունքում՝ երկու կես անելով ժողովրդին»։
Հանրային լսումներին մասնակցած Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի նախագահ, իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցի կարծիքով՝ այս հարցում կառավարության մեղքի բաժինն էլ կա․
«Իշխանությունները պետք է պատասխանատվություն կրեն նման բնակավայրերում աշխատատեղերի ապահովման համար։ Նման համայնքներում չեն ներկայացվում գյուղատնտեսության, տուրիզմի ու տնտեսւթյան զարգաման ծրագրեր։ Համայնքի բնակիչները զրկվում են ընտրության հնարավորությունից։ Այս առումով հույս դնել համայնքի բնակիչների վրա, որոնք ունեն մեծ դժվարություններ իրենց կենսական ապահվման միջոցները հայթայթելու համար, սա ուղղակի հրեշավոր վերաբերմունք է նրանց նկատմամբ»։
Տեղացիների օրգանիզմում հայտնաբերվել է ծանր մետաղների բարձր պարունակություն
Չեխական «Առնիկա» կազմակերպության համահիմնադիր Ինդրիխ Պետրիկը ներկայացնում է դեռևս 2023թ-ին իրենց կողմից իրականացրած հետազոտության արդյունքները։ Դրանց համաձայն՝ Քարաբերդի շրջակա միջավայրում և բնակիչների օրգանիզմում հայտնաբերվել է ծանր մետաղների բարձր պարունակություն․
«Եթե նոր հանքի թույլտվություն են տալիս, այն ինչ հայտնաբերվել է, կրկնապատկվելու է։ Դա ոտնահարում է մարդկանց առողջ շրջակա միջավայրում ապրելու իրավունքը»։
Պետրիկի խոսքով՝ բոլոր թեստավորված բնակիչների օրգանիզմում կապարի մակարդակը գերազանցել է առավելագույն թույլատրելի սահմանը։ Մարդկանց մազերի բոլոր փորձանմուշներում սնդիկի պարունակությունը գերազանցել է առողջության համար վտանգավոր մակարդակը։ Նույն պատկերն է արձանագրվել նաև մկնդեղի դեպքում։
Նոր օրենքը հնարավորություն կտա փոխել իրավիճակը
Իրավապաշտպան և բնապահպան Օլեգ Դուլգարյանը հավաստիացնում է, որ պայքարը շարունակվելու է․
«Մի խումբ կազմակերպություններ պատրաստվում են դիմել դատարան ավագանու որոշումը վիճարկելու համար։ Ես այդ ամենը ներկայացրել եմ Շրջակա միջավայրի նախարարություն։ Ի դեպ, կառավարությունը որոշում է շրջանառում Փամբակ համայնքը զբոսաշրջային կլաստեր հայտարարելու մասին։ Նոր հանքավայրի բացումը որևէ կերպ այդ նախագծի հետ չի խոսում։ Միանշանակ պայքարելու ենք։ Հունվարից այս կողմ գյուղի բնակիչները բոլոր լսումներին դեմ են արտահատվել։ Իսկ հիմա հանկարծ իրենք են դիմում ներկայացնում։ Սա վիճարկելի իրավիճակ է»,- ասում է Դուլգարյանը։
Նա կարծում է, որ հարկավոր է շտապ օրենք մշակել նման դեպքերը կանխարգելելու նպատակով․
«Օրենքով պետք է ամրագրել, որ եթե համայնքի բնակիչները երկու անգամ մերժում են՝ ոչ թե նույն ընկերությանը, այլ գաղափարը, ապա տվյալ բնակավայրը պետք է ստանա իմունիտետ՝ առնվազն հինգ տարով, որպեսզի այնտեղ այդ թեմայով նախաձեռնությունն չիրականացվի»։
Ըստ Դուլգարյանի՝ տասնյակ գյուղեր կան Հայաստանում, որոնք նման իրավիճակում են։ Անհրաժեշտ է համարում օրենսդրական բարեփոխումներ իրականացնել, որպեսզի «չխեղդվի» տեղական ժողովրդավարությունը․
«Իրավիճակը սոցիալական լարվածության մեջ է պահում ողջ համայնքը։ Բնակիչները տրամադրվում են իրար դեմ, առաջանում են կոնֆլիկտներ։ Նաև խաթարվում է ներդրումային միջավայրը։ Այն մարդիկ և կազմակերպությունները, որոնք մտադրություն են ունենում ներդրումներ անել զբոսաշրջության կամ գյուղատնտեսության մեջ՝ տեսնելով իրավիճակը, հրաժարավում են այդ մտքից»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Նոր հանքի գործարկում ՀՀ-ում
