Մանկաբարձական բռնությունը Հայաստանում. չկան թվեր՝ չկա խնդի՞ր
Մանկաբարձական բռնությունը Հայաստանում
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության ձևակերպմամբ՝ մանկաբարձական բռնությունը ներառում է բուժաշխատողի ցանկացած գործողություն, որը «վնաս է հասցնում հղիին կամ ծննդկանին՝ դրսևորվելով անտեսման, ֆիզիկական բռնության, անհարգալից վերաբերմունքի և այլ ձևերով»:
JAMnews-ի թղթակիցը փորձել է վերլուծել, թե ինչպես է այս երևույթը առավելապես դրսևորվում Հայաստանում։
- Որակյալ առողջապահություն․ Հայաստանի պահանջարկն ու սփյուռքի առաջարկը
- Ինչպես են ապրում ՄԻԱՎ-ով մարդիկ Հայաստանում․ խտրականություն բոլոր կողմերից
- Կյանք կյանքի դիմաց. երեխա ունենալու հնարավորություն պատերազմում որդի կորցրած հայ ծնողներին
«Արդյո՞ք իմ նկատմամբ նման մոտեցումը ֆիզիկական բռնություն չէր»
«Չորս տարի առաջ՝ առաջին բալիկիս ծննդյան ժամանակ, բժիշկն այնքան էր սեղմել որովայնս, որ ծննդաբերությունից ամիսներ անց նույնիսկ այդ սեղմումներից մնացած ցավը զգում էի: Երկրորդ երեխայիս ծնվելուն ընդառաջ վախով մտա ծննդատուն ու առաջին բանը, որ խնդրեցի բժշկիս, ինձ ֆիզիկական սեղմումներից զերծ պահելն էր»,- հիշում է 35-ամյա Աննա Ս.-ն:
Ի զարմանս նրա, հղիությունը հսկող գինեկելոգը վստահեցրել է՝ որևէ ֆիզիկական սեղմումներ չեն լինի, նոր բժշկական մոտեցումները դա թույլ չեն տալիս:
Ծննդաբերությունն անցել է բարեհաջող, առանց ֆիզիկական միջամտության: Հարցը՝ ինչո՞ւ չէր կարելի նույն կերպ ընդունել առաջին ծննդաբերությունը, կնոջը տանջում է մինչ օրս․
«Տարիներ առաջ չէի էլ պատկերացնում, որ բժշկի կողմից ողջ մարմնի ծանրությամբ որովայնիս սեղմումը կարող է դիտարկվել որպես մանկաբարձական բռնություն: Այն ժամանակ ոչ ոք չէր խոսում այդ մասին: Հիմա, երբ հատկապես սոցիալական ցանցերում սկսել են քիչ թե շատ շրջանառել այդ թեման, ես ինքս ինձ հարցնում եմ՝ արդյո՞ք իմ նկատմամբ նման մոտեցումը ֆիզիկական բռնություն չէր»։
Միջազգային անդրադարձը մանկաբարձական բռնությանը
2015 թ.-ին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը, արձագանքելով կանանց՝ ծննդաբերության հետ կապված մտահոգություններին, հանդես է եկել մանկաբարձական բռնության տարբեր դրսևորումները դատապարտող հայտարարությամբ:
ԱՀԿ-ն հայտարարել է, որ անընդունելի են «ֆիզիկական բռնության, խորը նվաստացման և բանավոր բռնության, հարկադիր կամ ոչ համաձայնեցված բժշկական ընթացակարգերի, գաղտնիության կոպիտ խախտումների, կանանց նկատմամբ անուշադրության կամ անտեսման» դեպքերը։
Մանկաբարձական բռնությանն անդրադարձ է կատարել նաև ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան 2019թ.-ին հրապարակած զեկույցում.
«Կանանց պատմած տխուր պատմությունները վկայում են, որ նրանց նկատմամբ դաժան վերաբերմունքը և բռնության դեպքերը՝ վերարտադրողական առողջության և ծննդաբերության ժամանակ, առկա են ամբողջ աշխարհում և ազդում են կանանց վրա սոցիալ-տնտեսական բոլոր մակարդակներում»:
Ըստ զեկույցի մանկաբարձական բռնության դրսևորումները հիմնականում տեղավորվում են ֆիզիկական, հոգեբանական ու ֆինանսական ճնշման համատեքստում:
«Առավել վտանգված են ավելի երիտասարդ ու քիչ կրթված կանայք»
Մանկաբարձական բռնության համապարփակ վիճակագրություն ոչ բոլոր երկրներն ունեն: Սակայն առկա են որոշ երկրներում տարբեր տարիներին իրականացված ուսումնասիրություններ:
2018 թ.-ին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հրապարակվել է Գանայում, Գվինեայում, Մյանմայում և Նիգերիայում ծննդաբերած կանանց շրջանում անցկացված հետազոտության արդյունքները:
Պարզվել է, որ հարցված 2016 կանանցից
- 762-ը (37,8%) ենթարկվել է վերբալ բռնության. նախատել են, բղավել կամ ծաղրել են;
- 282-ը (14 %) ենթարկվել են ֆիզիկական բռնության;
- 11-ը (0,6%) խարան կամ խտրականություն է զգացել՝ կապված ռասայի կամ էթնիկ պատկանելիության հետ;
- 261-ը (12,9%) ծննդաբերել է կեսարյան հատումով, նրանցից 35-ը (13,4%) նշել են, որ չեն տվել իրենց համաձայնությունը:
Ուսումնասիրության արդյունքներով հետազոտական թիմը եզրահանգել է՝ նշված չորս երկրներում մանկաբարձական բռնության ենթարկվելու առումով առավել վտանգված են ավելի երիտասարդ ու քիչ կրթված կանայք:
«Մանկաբարձական բռնություն» եզրույթը ՀՀ-ում սահմանված չէ
«ՀՀ օրենսդրությամբ «մանկաբարձական բռնություն» եզրույթը սահանված չէ և դրա վերաբերյալ պաշտոնական վիճակագրություն չի վարվում»,- պատասխանել են Առողջապահության նախարարությունից մեր հարցմանը:
Ի հավելումն, ԱՆ-ից վստահեցնում են․
«Մանկաբարձական բռնության ենթարկվելու և/կամ նախա-ծննդյան-հետծննդյան շրջանում մասնագետների կողմից ոչ պատշաճ վերաբերմունքի ու միջամտության հետ կապված բողոքներ չեն ստացվել»:
Եվ քանի որ բողոքներ չեն ստացվել, «նախարարությունը նման վիճակագրության վարում չի նախատեսում»:
«Մանկաբարձական բռնության բազմաթիվ դեպքեր կան Հայաստանում»
Միշել Օդենի անվան Մայր (ՄՕՄ) կենտրոնի հիմնադիր, բժշական մարդաբան Աստղիկ Վարդանյանի դիտարկմամբ՝ Հայաստանում, ինչպես և ողջ աշխարհում մանկաբարձական բռնության դեպքերը բազմաթիվ են: Այդ մասին բռնության ենթարկված կանայք կիսվում են ինչպես կենտրոնի մասնագետների հետ հանդիպումների ժամանակ, այնպես էլ սոցիալական հարթակներում:
ՄՕՄ կենտրոնի նպատակն է ապահովել բազմակողմանի, գիտահեն խնամք կանանց համար՝ հղիության ամբողջ ընթացքում և հետծննդաբերական շրջանում։ Այն նաև մանկաբարձական բռնության կանխարգելման մոդուլներ է պատրաստում՝ որպես բուժաշխատողների վերապատրաստման կրթական ծրագիր։
«Վերջերս մեր ֆեյսբուքյան էջում հրապարակել էինք մանկաբարձական բռնության ենթարկված մի կնոջ պատմություն, որին բազմաթիվ կանայք էին արձագանքել՝ կիսվելով սեփական փորձառությամբ»,- պատմում է Աստղիկ Վարդանյանը:
Առողջապահության նախարարությունում մանկաբարձական բռնության ահազանգեր չստանալու հանգամանքը նա բացատրում է
- «բնակչության շրջանում տեղեկատվության պակասով,
- սոցիալական փոփոխության մաս կազմելու քաղաքացիական պատասխանատվության ցածր շեմով,
- բուժաշխատողի հետ «ծանոթ-բարեկամ» լինելու և նրա դեմ բողոքարկելու անհարմարության զգացումով»:
Նկատում է՝ նախարարությունում առանձնացված, հենց մանկաբաձական բռնությունների ահազանգերի համար թեժ գծի գործարկումն ու հանրայնացումը կարող է նպաստել խնդրի մասին իրազեկվածության բարձրացմանն ու բարձրաձայնման խթանմանը:
Մանկաբարձական բռնությունից խուսափելու մասնագիտական ուղեցույցներ չկան
Մեր հարցին՝ ի՞նչ ուղեցույցներով են առաջնորդվում մասնագետները՝ մանկաբարձական բռնության տարբեր տեսակների կիրառումից խուսափելու համար, նախարարությունից պատասխանել են. «Նման ուղեցույց առկա չէ»:
Ստացվում է, որ մանկաբարձական բռնությունը ոչ մի կերպ չի կանոնակարգվում Հայաստանում ո՛չ օրենսդրորեն, ո՛չ մասնագիտական ուղեցույցների ու այլ իրավակարգավորումների տեսքով:
Մինչդեռ ՄՕՄ կենտրոնի հիմնադրի կարծիքով՝ մանկաբարձական բռնության մասին իրավական ակտերի, կանոնակարգումների ու ուղեցույցների առկայությունն անհրաժեշտություն է․
«Այն թույլ կտա իրավական առումով առավել պաշտպանված զգալ ոչ միայն կանանց, այլև բուժաշխատողներին»:
Նրա դիտարկմամբ՝ նման զգայուն թեմայի շուրջ իրավական կարգավորումների ապահովումը Հայաստանի համար առավել կարևոր են այսօր՝ զգայուն աշխարհագրական դիրք ու վտանգավոր ժողովրդագրական ցուցանիշներ ունենալու համատեքստում․
«Հայաստանն արդեն իսկ քիչ բնակչություն և վտանգված սահմաններ ունեցող երկիր է, ինչը պահանջում է կայուն վերարտադրություն։ Այնինչ մենք ունենք տարածաշրջանում ամենացածր ծնելիության գործակիցը։ Այն անկում է ապրել՝ 4,9-ից հասնելով 1,6-ի»։
Ծնելիության գործակիցը ցույց է տալիս, թե միջինում քանի երեխա կինը կծննդաբերեր ամբողջ վերարտադրողական շրջանում (15-ից 50 տարեկան), եթե յուրաքանչյուր տարիքում պահպանվի այն տարվա ծնելիության մակարդակը, որի համար հաշվարկվում է ցուցանիշը։ Բնակչության նույն թվի պահպանման համար անհրաժեշտ է, որ ծնելիության գործակիցը լինի մոտ 2,1 ծնունդ մեկ կնոջ համար։
Փորձագետի խոսքով՝Հայաստանում գնալով աճում է նաև Կեսարյան հատումների թիվը.
«2023 թվականի տվյալներով Հայաստանում կեսարյան հատման է ենթարկվել հղիների 39,5 տոկոսը: Երևանյան որոշ բժշկական կենտրոններում այս ցուցանիշը հատում է 50%-ի շեմը»։
Նկատում է՝ թեև որոշ իրավիճակներում կեսարյան հատումները կարող են կյանքեր փրկել, դրանք կարող են նաև հանգեցնել ոչ ցանկալի հետևանքների․
«Կարող է գրանցվել մայրական մահացությունների աճ, արյունահոսությունների վտանգ, կրծքով կերակրման խանգարումներ, հետագա հղիությունների ժամանակ մեռելածնության և անպտղության բարձր ռիսկեր»:
Ի դեպ, Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության ցուցումներով կեսարյան հատումների լավագույն ցուցանիշը համարվում է 10-15 տոկոսը:
Մանկաբարձական բռնության ամենատարածված ձևերը Հայաստանում
Չնայած Հայաստանում մանկաբարձական բռնության վիճակագրության բացակայությանը, Աստղիկ Վարդանյանը՝ կենտրոնի հավաքագրած տվյալներից ելնելով, համարում է, որ ամենատարածված տեսակը առանց հատուկ բժշկական ցուցումների կեսարյան հատումներն են։ Հաջորդ հորիզոնականում, ըստ նրա՝ կրծքով կերակրման փուլում դրսևորվող բռնության դեպքեր են․
«Ծննդատանը երբեմն ոչ թե կնոջն աջակցում են կրծքով սնուցումը կազմակերպելու, դրա հետ կապված խնդիրների լուծմանն ուղղված խորհուրդներով, այլ, հակառակը՝ երբեմն վախեցնում են․ դու կաթ չունես, գնա այսինչ ֆիրմայի կաթնախառնուրդը գնիր։ Հայաստանում հանդիպող այլ չարաշահումների թվին են պատկանում անհարկի, չցուցված ծննդաբերական խթանումները, էպիզիոտոմիան [շեքահատում], Կրիստելերի մեթոդի կիրառումը [ծննդկանի որովայնը սեղմում՝ երեխայի ծնունդը խթանելու նպատակով] և այլն»։
«Կեսարյան հատումների 8-10%-ն առանց ցուցումների է»․ ԱՆ հետազոտությունը
Այն, որ Հայաստանում գրանցվող կեսարյան հատումների մի զգալի մասն իրականացվում է առանց հստակ բժշկական ցուցումների, պարզվել է նաևՀՀ առողջապահության նախարարության իրականացրած ուսումնասիրության արդյունքներով: «Հայաստանում կեսարյան հատումների աճի պատճառները» հետազոտությունն իրականացվել է ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի աջակցությամբ։
Ըստ դրա՝
- «ՀՀ-ում իրականացվող կեսարյան հատումների ցուցումների 81.4%-ը մանկաբարձ-գինեկոլոգիական են, 46.8%-ը պայմանավորված են պտղով և 24.2%-ը՝ ոչ մանկաբարձական պատճառներով;
- ըստ որակական հարցումների տվյալների՝ բացակայում է կեսարյան հատման ցուցումների միասնական մոտեցում: Արդյունքում, բժիշկները խուսափում են գնալ ռիսկային լուծումների՝ գիտակցելով բացասական ելքերի դեպքում իրենց անպաշտպան լինելը, և նախընտրում են իրականացնել կեսարյան հատում»:
Հարցված բժիշկների 4.4%-ը նշել է, որ պատրաստ է գնալ հղիի ցանկությանն ընդառաջ և իրականացնել կեսարյան հատում:
Ուսումնասիրության ընթացքում հարցում է իրականացվել նաև կանանց շրջանում: Ըստ նրանց պատասխանների՝ կեսարյան հատումներ իրականացնելու պատճառներն են.
- կնոջ վիճակը/մանկաբարձա-գինեկոլոգիական խնդիրները (43.2%),
- պտղի կողմից ցուցումները (30.1%),
- հարակից մասնագետի ցուցումները (19.9%)
- ըստ հղիի /հարազատների ցանկության (6.8%):
Հաշվի առնելով վիճակագրական սխալի հավանական մեծությունը՝ առողջապահության նախարարությունը եզրահանգել է․ առանց ցուցումների կեսարյան հատումների մակարդակը գտնվում է 8-10%-ի սահմաններում:
Կեսարյան հատումների շարունակական աճն ու վերոնշյալ հարցման արդյունքները հաշվի առնելով՝ գերատեսչությունը հաստատել է «Կեսարյան հատումների աճի դադարեցմանն ու նվազեցման 2024-2028 թվականների ծրագիրը»:
ՄԱԿ-ի կոչը
Դեռևս 2019 թ.-ին ՄԱԿ-ը հանդես է եկել աշխարհի երկրներին ուղղված կոչով.
«Պետությունները պարտավոր են հարգել, պաշտպանել և իրացնել կանանց իրավունքները, ներառյալ՝ վերարտադրողական առողջության ծառայությունների և ծննդաբերության ընթացքում ֆիզիկական և հոգեկան առողջության ամենաբարձր հասանելի ստանդարտի իրավունքը և ազատել նրանց դաժան վերաբերմունքից ու գենդերային բռնությունից, ինչպես նաև ընդունել համապատասխան օրենքներ և քաղաքականություններ՝ մանկաբարձական բռնության դեպքերը կանխարգելելու համար»:
Որոշ երկրներ արդեն իսկ ունեն մանկաբարձական բռնության մասին օրենսդրական նորմեր ու իրավական կարգավորումներ: Առաջատարներից է Վենեսուելան, որը 2007թ.-ին ընդունված «Կանանց դեմ բռնության մասին օրենքում» ներառել է մանկաբարձական բռնության մասին դրույթ:
Հայաստանում մանկաբարձական բռնության ամենատարբեր ռիսկերի հետ առերեսվող կանայք դեռ պետք է սպասեն՝ արդյո՞ք օրենսդրական կարգավորումներ կլինեն: Քանի որ հարցը դեռ չի էլ քննարկվում, մոտալուտ լուծումների ակնկալիք փորձագետները չունեն։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Մանկաբարձական բռնությունը Հայաստանում
