Հաշմանդամություն ունեցող կանանց նկատմամբ բռնությունը Վրաստանում․ զեկույց
Հաշմանդամություն ունեցող կանայք
Հաշմանդամություն ունեցող կանայք հաճախ են սեռական բռնության և ոտնձգությունների զոհ դառնում Վրաստանում: Ընդ որում, նրանց համար ավելի դժվար է խոսել բռնության մասին։ Հաշմանդամություն ունեցող կանայք հաճախ պարզապես «կին չեն համարվում», և նույնիսկ ամուսնալուծության ժամանակ դատարանը հաճախ երեխայի խնամքը վերապահում է հորը. սրանք այն խնդիրների մի փոքր մասն են, որոնք ի հայտ են եկել հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց նկատմամբ բռնության տարածվածության ուսումնասիրության ժամանակ: Այն իրականացվել է Արևելյան գործընկերության հինգ երկրներում, այդ թվում՝ Վրաստանում։
Ընդհանուր առմամբ, ուսումնասիրվել է, թե որքան հաճախ և ինչ ձևով է դրսևորվում բռնությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց նկատմամբ, որքան հաճախ է տեղի ունենում գենդերային բռնություն, ինչու են հաշմանդամություն ունեցող կանայք առավել խոցելի։
Զեկույցում, որում արտացոլված են ուսումնասիրության արդյունքները, առանձին գլուխ հատկացված է լուծումների որոնմանն ու պատասխանատու մարմինների համար առաջարկություններին:
Ի՞նչ է ցույց տվել ուսումնասիրությունը
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համայնքում բռնությունը տարբեր ձևերով հանդիպում է կանանց, տղամարդկանց և երեխաների նկատմամբ: Ամենատարածվածը ընտանեկան բռնությունն է։ Սա ներառում է ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ հոգեբանական, ինչպես նաև տնտեսական բռնություն:
«Երբ ամեն օր լսում ես, որ քո ընտանիքի անդամները «թողել են ամեն ինչ և իրենց կյանքը տվել քեզ համար», սա հաշմանդամություն ունեցող անձին ստիպում է ճնշել սեփական կամքն ու հաշվի նստել ընտանիքի անդամների կարծիքի հետ։ Սա հաճախ նշանակում է հրաժարում սեփական կենսաթոշակից»,- ասվում է ուսումնասիրության մեջ:
Փաստաթղթի համաձայն՝ հաշմանդամություն ունեցող կանանց նկատմամբ սեռական ոտնձգություններն ու սեռական բռնությունները սովորական երևույթ են։ Այնուամենայնիվ, հաշմանդամություն ունեցող կանանց համար ամենադժվարն է խոսել բռնության մասին, և դրա համար կան բազմաթիվ պատճառներ՝ բռնարարից ֆինանսական կախվածություն, համարժեք աջակցության ծառայությունների բացակայություն, անկախ կյանքի համար անհրաժեշտ հմտությունների և համապատասխան նյութական ռեսուրսների բացակայություն և այլն:
Խոսելով հասարակության մեջ հաշմանդամություն ունեցող կանանց ընկալման մասին՝ ֆոկուս խմբերի մի քանի մասնակիցներ նշեցին, որ առաջին հերթին հաշմանդամություն ունեցող կանայք «չեն ընկալվում որպես կին» ինչպես կանանց իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպությունների, այնպես էլ տարբեր պետական մարմինների կողմից։ Այսպիսով, նրանք դուրս են մնում կանանց իրավունքների պաշտպանության գործունեությունից, կանանց հզորացման ծրագրերից և այլն։
«Հաշմանդամություն ունեցող կանայք չեն ընկալվում որպես մայր և տնային տնտեսուհի: Առհասարակ այդ դերը նախատեսված է կանանց համար: Եթե չես կարողանում դա անել, ուրեմն քեզ չի սազում։ Քանի որ պատասխանատվությունն ընկնում է մոր վրա, եթե երեխայի հետ ինչ-որ բան է պատահում, ամեն վատի համար մեղադրում են մորը։ Այս ճնշումն ավելի շատ են զգում հաշմանդամություն ունեցող կանայք»,- ասում է ֆոկուս խմբի անդամներից մեկը:
Մեկ այլ մասնակից ասում է, որ տղամարդիկ հաճախ վախեցնում են հաշմանդամություն ունեցող կանանց՝ խլելով երեխաներին և շահարկելով այդ թեման.
«Դատարանը հաճախ հաշմանդամություն ունեցող կանանց երեխաներին հանձնում է նրանց հաշմանդամություն չունեցող ամուսիններին: Այստեղ նույնպես ընդգծվում է հաշմանդամություն ունեցող և չունեցող կանանց փորձառությունների տարբերությունը։ Եթե շատ դեպքերում ամուսնալուծությունից հետո դատարանը երեխայի առաջնային խնամակալության իրավունքը մորն է վերապահում, ապա հաշմանդամություն ունեցող կանանց դեպքում նման բան տեղի է ունենում ավելի հազվադեպ, համաժողովի մասնակիցները դա բացատրում են կարծրատիպային վերաբերմունքով»։
Ուսումնասիության համաձայն՝ հաշմանդամություն ունեցող կանանց շրջանում լայնորեն տարածված են գործազրկությունն ու կրթության պակասը։ Բացի այդ, կարևոր խնդիր է նաև տեղեկատվության հասանելիությունը։ Նշվում է, որ հաշմանդամություն ունեցող կանանց և աղջիկների շրջանում բռնության տարբեր ձևերի և դրսևորումների վերաբերյալ իրազեկվածության մակարդակը տագնապալի ցածր է, ինչը խոչընդոտում է նրանց նկատմամբ կիրառված բռնությունը ժամանակին բացահայտելուն և դրան համարժեք արձագանքելուն։
Զեկույցում ընդգծվում է, թե որքան քիչ հանրային ծառայություններ կան հաշմանդամություն ունեցող կանանց համար, ովքեր բռնության զոհ են դարձել: Խոսվում է նաև այն մասին, որ բռնության ենթարկված կանանց համար գործող պետական ապաստարանները հարմարեցված չեն հաշմանդամություն ունեցող կանանց համար:
Ի՞նչ առաջարկություններ են արվել խնդիրների լուծման համար
Ուսումնասիրության արդյունքում մշակված առաջարկությունների ցանկը ընդարձակ է:
Առաջարկություններից մեկը հաշմանդամություն ունեցող կանանց/աղջիկների և նրանց ընտանիքների համար կանանց նկատմամբ բռնության տարբեր ձևերի վերաբերյալ կանոնավոր տեղեկատվական արշավների իրականացումն է, ինչը պետք է արվի մատչելի ձևաչափով (այդ թվում՝ հեշտ ընթեռնելի տեսողական ներկայացումների, ինչպես նաև հայերեն և ադրբեջաներեն տեղեկատվական նյութերի միջոցով)։
Բացի այդ, առաջարկություններում նշվում է, որ պետությունը պետք է մեծացնի հաշմանդամություն ունեցող կանանց և աղջիկների տեղեկացվածության աստիճանն ու հասանելիությունը սեռական և վերարտադրողական առողջության ծառայություններին:
Արդյունավետ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն նաև հաշմանդամություն ունեցող կանանց տնտեսական հզորացման համար: Դա կբարձրացնի նրանց անկախության աստիճանը:
Առանձին թեմա են ապաստարանները։ Հիմնական առաջարկությունն ապաստարաններն ու հարակից ծառայությունները հաշմանդամություն ունեցող և բռնության զոհ դարձած կանանց կարիքներին համապատասխանեցնելն է։
Կարևոր է ոստիկանության աշխատակիցներին վերապատրաստելը, թեմայի նկատմամբ նրանց զգայունությունը բարձրացնելը:
Ի՞նչ կփոխի այս ուսումնասիրությունը․ համաժողով Թբիլիսիում
Այս ուսումնասիրության արդյունքները քննարկվել են հունիսի 9-ին Թբիլիսիում՝ ՀԿ և Վրաստանի կառավարության ներկայացուցիչների մասնակցությամբ կայացած համաժողովի ընթացքում:
Հանդիպմանը քննարկվել է այն ամենն, ինչ պարզ է դարձել ֆոկուս խմբերում կատարված աշխատանքների արդյունքում։ Շատ ժամանակ է հատկացվել ծրագրի շրջանակներում մշակված առաջարկությունների քննարկմանը։
«Այս առաջարկությունների իրականացումը կդառնա անհրաժեշտ, նվազագույն քայլ, որը պետությունը պետք է ձեռնարկի մոտ ապագայում՝ կանխելու և արմատախիլ անելու հաշմանդամություն ունեցող կանանց և աղջիկների նկատմամբ բռնությունը», — ասում է Քեթևան Չելիձեն՝ «Պայքար ընդդեմ հաշմանդամություն ունեցող կանանց նկատմամբ գենդերային բռնության Արևելյան գործընկերության հինգ երկրներում»:
Ծրագրի համակարգող, Հաշմանդամություն ունեցող կանանց ազգային ցանցի ղեկավար Թամար Մաչարաշվիլին նույնպես կանանց համայնքում բռնության նվազեցման և կանխարգելման գործում հատուկ ուշադրություն է դարձնում տեղական ինքնակառավարման մարմինների գենդերային հավասարության խորհուրդների դերին և նշանակությանը:
«Կարևոր է բարելավել համայնքային մակարդակում ստեղծված գենդերային հավասարության խորհուրդների արդյունավետությունը հաշմանդամություն ունեցող կանանց նկատմամբ բռնության կանխարգելման և վերացման առումով, ընդ որում՝ հաշմանդամություն ունեցող կանանց ներգրավմամբ», — ասում է նա:
«Առաջադրանքները շատ են։ Մյուս կողմից՝ հաշմանդամություն ունեցող կանայք տեղեկատվության պակաս ունեն, և այստեղ է, որ դրսևորվում է պետության դերը օրենսդրության պատշաճ կարգավորման և զգայունության տեսանկյունից թե՛ ընդհանրապես կանանց, թե՛ հաշմանդամություն ունեցող կանանց և հատկապես խոցելի խմբերի նկատմամբ: Պետք է հոգ տանել իրազեկվածության բարձրացման մասին ինչպես համայնքի ներսում, այնպես էլ դրա սահմաններից դուրս»,- ասում է Վրաստանի խորհրդարանի անդամ, Գենդերային հավասարության հարցերով խորհրդարանական մշտական խորհրդի նախագահ և համաժողովի մասնակից Նինո Ցիլոսանին:
Ովքե՞ր են աշխատել թեմայի վրա
Հանդիպումը, որի ընթացքում քննարկվել են ծրագրի արդյունքները, կազմակերպվել է «Տանադգոմի» բժշկահոգեբանական ինֆորմացիոն կենտրոնի և Հաշմանդամություն ունեցող կանանց ազգային ցանցի կողմից՝ «Պայքար հաշմանդամություն ունեցող կանանց նկատմամբ գենդերային բռնության դեմ Արևելյան գործընկերության հինգ երկրներում» ծրագրի շրջանակներում։
«Տանադգոմի» բժշկահոգեբանական ինֆորմացիոն կենտրոնը վրացական հասարակական կազմակերպություն է, որի առաքելությունը Վրաստանի բնակչության ֆիզիկական և հոգեկան առողջության բարելավումն է կանխարգելիչ, կրթական, ախտորոշիչ և վերականգնողական ծրագրերի իրականացման և այդ ծրագրերի տարածման միջոցով:
Հաշմանդամություն ունեցող կանանց ազգային ցանցը վրացական ոչ կառավարական կազմակերպություն է, որի խնդիրն է նպաստել հաշմանդամություն ունեցող կանանց և աղջիկների քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների իրացմանը:
Ցանցն իր գործունեությունը զարգացնում է երեք հիմնական ուղղություններով.
- Հաշմանդամություն ունեցող կանանց և աղջիկների առաջնորդության զարգացում և ամրապնդում ինչպես կանանց իրավունքների և հնարավորությունների ընդլայնման շարժման, այնպես էլ հաշմանդամություն ունեցող անձանց շարժման շրջանակներում:
- Հաշմանդամություն ունեցող կանանց գենդերային հավասարության և ընտանեկան բռնության դեմ ուղղված միջոցառումներ:
- Միջոցառումներ՝ ուղղված սեռական և վերարտադրողական առողջության ամրապնդմանն ու հաշմանդամություն ունեցող կանանց իրավունքների իրացմանը։
Ծրագիրն իրականացվում է «ԵՄ-ն հանուն գենդերային հավասարության. Միասին հաղթահարենք գենդերային կարծրատիպերն ու գենդերային բռնությունը» ծրագրի շրջանակներում, որը համատեղ իրագործում են «ՄԱԿ Կանայք» կառույցն ու ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամը: Ծրագիրը ֆինանսավորվում է Եվրամիության կողմից։
Ծրագրի նպատակն է ներգրավել Արևելյան գործընկերության հինգ երկրների (Վրաստան, Հայաստան, Մոլդովա, Բելառուս, Ադրբեջան) որոշումներ կայացնողներին և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություններին հաշմանդամություն ունեցող կանանց նկատմամբ գենդերային բռնության վերացման նորարարական մոտեցումներ ներդնելու գործում:
Թբիլիսիում կազմակերպված հանդիպմանը մասնակցել են նաև «Տանատգա» բժշկահոգեբանական ինֆորմացիոն կենտրոնի գործադիր տնօրեն Նինո Ծերեթելին, Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավոր Ռատի Իոնատամիշվիլին, Վրաստանի նախագահի հաշմանդամության հարցերով խորհրդական Սիմոն Պետրիդիսը, ՄԱԿ-ի Կանանց կազմակերպության Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանային գրասենյակի ծրագրերի ղեկավար Օլգա Օսաուլենկոն, Հաշմանդամություն ունեցող կանանց ազգային ցանցի ներկայացուցիչ, ծրագրի համակարգող Թամար Մաչարաշվիլին, ինչպես նաև ծրագրի փորձագետներ՝ Մոլդովայից՝ Իրինա Ռեվինան, Հայաստանից՝ Գայանե Գրիգորյանը, Բելառուսից՝ Իրինա Կուկսիկը, Ադրբեջանից՝ Նուրլանա Խամզաևան։ Մասնակցել են նաև Իմերեթիի մունիցիպալիտետների և ոչ կառավարական հատվածի գենդերային խորհուրդների ներկայացուցիչներ, հաշմանդամություն ունեցող կանայք։
Հաշմանդամություն ունեցող կանայք
