Հաշմանդամության գնահատման նոր համակարգ Հայաստանում՝ ըստ ֆունկցիոնալության
Հաշմանդամության գնահատում ըստ ֆունկցիոնալության
Փետրվարի 1-ից Հայաստանում հաշմանդամության գնահատումն այլ համակարգով է իրականացվում: Վերջապես գործարկվել է անձի ֆունկցիոնալության գնահատման նոր համակարգը։ Դրանով դեռևս գնահատվելու են միայն առաջին անգամ փորձաքննության դիմած քաղաքացիները, 2024 թ․-ից՝ բոլորը, այդ թվում և վերափորձաքննության դիմածները: Հաշմանդամության անժամկետ կարգավիճակ ստացած անձինք կարող են ինքնուրույն կատարել ֆունկցիոնալ գնահատում անցնելու որոշումը:
2023 թ․–ի փետրվարի դրությամբ՝ Հայաստանում ապրում է հաշմանդամություն ունեցող շուրջ 193 հազար անձ։ Ընդ որում՝ 156 հազար մարդու դեպքում հաշմանդամությունը սահմանվել է անժամկետ։
Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այս համակարգը, քչերն են պատկերացնում, այդ թվում՝ հենց հաշմանդամություն ունեցող անձինք։ Պատմում ենք, ինչու է փոխվում հաշմանդամության գնահատման կարգը, ով և ինչպես է գնահատելու մարդկանց ֆունկցիոնալությունը, ինչ կարող է դա տալ։
- Հայաստանում կներդրվի առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգ
- «Շղթայված ու կապկպված»․ խոշտանգումներ Հայաստանի խնամքի կենտրոնում
- Հայաստանում հաշմանդամություն ունեցող քաղաքացիներին անձնական օգնական կտրամադրեն
Ինչո՞ւ է փոխվում հաշմանդամության գնահատման կարգը
Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման նոր մոդելը գալիս է փոխարինելու հաշմանդամության գնահատման՝ նախկինում գործող մոդելին, որը հատուկ է գրեթե բոլոր հետխորհրդային երկրներին։ Ըստ այս մոդելի՝ բժշկասոցիալական փորձագիտական հանձնաժողովները գնահատում էին մարդու առողջական վիճակը՝ նրա համար սահմանելով հաշմանդամության 1–ին, 2–րդ կամ 3–րդ խումբ։ Սա նշանակում էր, որ մարդը ստանում էր որոշակի արտոնություններ, որոնք սահմանված էին իր խմբի համար։
Այդ արտոնությունները, սակայն, կարող էին բոլորովին անիմաստ լինել տվյալ անձի համար, քանի որ դրանցում հաշվի չէր առնվում նրա հաշմանդամության տեսակը։ Ավելի պարզ՝ տեսողական, հենաշարժողական և հոգեկան առողջության հետ կապված խնդիրներ ունեցող մարդիկ կարող էին ստանալ միանգամայն նույն արտոնությունները։ Եվ դա միայն այն պատճառով, որ նրանց գնահատումն իրականացվել էր նույն չափորոշիչներով, և սահմանվել էր հաշմանդամության միևնույն խումբը։
Այս մոդելը հատկապես խոցելի էր՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ անձի հաշմանդամությունը գնահատում էր միայն առողջական տեսանկյունից։ Մինչդեռ քաղաքակիրթ աշխարհը վաղուց հրաժարվել է հաշմանդամության բացառապես բժշկական մոդելից և առաջնորդվում է սոցիալական, կամ մարդու իրավունքների մոդելով։
Ըստ դրա՝ հաշմանդամությունն առողջական խնդրի պատճառով ձեռք բերված ֆունկցիոնալ սահմանափակումների և մարդուն շրջապատող միջավայրային արգելքների ու խոչընդոտների հետևանք է միայն։
Սա նշանակում է, որ վերացնելով այս արգելքները և ստեղծելով հավասար հնարավորություններ բոլոր մարդկանց համար, կարելի է ապահովել հաշմանդամություն ունեցող անձանց լիարժեք ներառումը և օգտագործել նրանց ունեցած ներուժը։
Ի՞նչ է նշանակում ֆունկցիոնալության գնահատում
Անձի ֆունկցիոնալության գնահատման նոր մոդելը հիմնված է միջազգային փորձի վրա։ Այն հնարավորություն կընձեռի պետությանը ստանալ հստակ պատկեր հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց կարիքներից բխող ծառայությունների և նրանց սոցիալական ներառման համար անհրաժեշտ միջոցառումների մասին։ Իսկ դա թույլ կտա թիրախային ռազմավարություններ մշակել:
Նոր մոդելի համաձայն՝ հաշմանդամությունն այլևս չի դիտարկվելու որպես երկարատև առողջական խնդիր։ Այն ընկալվելու է որպես երևույթ՝ պայմանավորված անձի կայուն առողջական, ֆիզիկական, հոգեկան, մտավոր ու զգայական տևական խնդիրներով։ Ըստ այդմ՝ գնահատվելու է անձի և միջավայրի փոխազդեցությունը, որի արդյունքում սահմանափակվում է նրա գործուներությունն իր առօրյա կյանքում և մասնակցությունը հասարակական կյանքում։
Հետևաբար, հաշմանդամություն ունեցող անձին մատուցվող ծառայություններն ուղղվելու են նրա գործունեության սահմանափակումների կրճատմանն ու մասնակցության ընդլայնմանը՝
- դպրոցում, կրթական այլ հաստատություններում,
- աշխատանքի վայրում,
- ընտանեկան և համայնքային կյանքում,
- սպորտային ու մշակութային միջոցառումներում և այլն։
Քայլեր են ձեռնարկվելու՝ շրջակա միջավայրում առկա ֆիզիկական և վերաբերմունքային խոչընդոտները վերացնելու, լրացուցիչ հնարավորություններ ստեղծելու ու ծառայություններ տրամադրելու միջոցով։
Սա նշանակում է՝ յուրաքանչյուր մարդու համար կատարվելու է գնահատում՝ հաշվի առնելով նրա անհատական կարիքները, առանձնահատկություններն ու կարողությունները։ Ակնկալվում է, որ այս համակարգն առավել հասցեական և արդյունավետ կդարձնի հաշմանդամություն ունեցող անձին ուղղված պետական աջակցությունը։
Ո՞վ և ինչպե՞ս է գնահատելու մարդուն
Նախկինում գործող մոդելով՝ կային արդեն իսկ ձևավորված տեղամասային բժշկասոցիալական փորձաքննական հանձնաժողովներ, որոնք իրականացնում էին իրենց դիմող բոլոր անձանց գնահատումը։
Նոր համակարգով յուրաքանչյուր քաղաքացու դեպքում ձևավորվելու է բոլորովին նոր փորձագիտական խումբ՝ կազմված 3-5 մասնագետներից։ Ֆունկցիոնալության գնահատման յուրաքանչյուր նոր դիմումի դեպքում ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության ստեղծած ռեեստրում գրանցված մասնագետների ցանկից համակարգն ինքնաշխատ կերպով առանձնացնելու է համապատասխան որակավորում ունեցող մասնագետների։
Հաշվի են առնվելու նաև դիմողի և մասնագետի գտնվելու վայրը, նեղ մասնագիտական առանձնահատկությունները։ Այսինքն՝ յուրաքանչյուր գնահատման համար ձևավորվելու է նոր մասնագիտական հանձնաժողով։ Այն կազմված է լինելու ոչ միայն բժիշկներից, այլև անձի գործունեությունը և մասնակցությունը գնահատող մասնագետներից՝ հոգեբան, կինեզոլոգ [ուսումնասիրում է մկանների շարժումը, ախտորոշում և բուժում նյարդային համակարգի հիվանդություններ, գլխապտույտ, ողնաշարի և հոդերի հիվանդություններ], լոգոպեդ, մանկական հոգեբան և անգամ սոցիալական և հատուկ մանկավարժներ։
Նախատեսվում է, որ խումբը կարող է նաև շարժական լինել և այցելել դիմողին, եթե նա հիմնավոր պատճառով զրկված է ինքնուրույն տեղաշարժվելու հնարավորությունից։
Իսկ կոռուպցիա՞ն
Հաշմանդամության խմբի սահմանման գործընթացը տարիներ շարունակ համարվել է ամենախոցելին՝ հենց կոռուպցիոն ռիսկերի պատճառով։ Ըստ էության, Բժշկասոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովները միակն էին, որ իրավասու էին սահմանել հաշմանդամության խումբ, վերանայել այն կամ զրկել հաշմանդամության կարգավիճակից։ Այսինքն՝ անձի հաշմանդամության հետ կապված որոշումը կայացվում էր հանձնաժողովի անդամների հայեցողությամբ։
Իհարկե, նախատեսված էր նաև այդ որոշման բողոքարկման ընթացակարգը, բայց մարդիկ, սովորաբար, դրան չէին դիմում՝ վստահ լինելով, որ վերադաս մարմինը չի չեղարկի հանձնաժողովի որոշումը։
Որպես կանոն, հանձնաժողովի կազմն անփոփոխ էր մնում տարիներ շարունակ, և դիմողն ու դրա անդամները որոշակիորեն հարաբերվում էին փորձաքննության, իսկ 1-2 տարին մեկ անգամ նաև վերափորձաքննության ամբողջ գործընթացում։ Ուստի, կոռուպցիան դառնում էր ձևավորված հարաբերությունների կարգավորման ընդունված մոդելներից մեկը։
Ակնկալվում է, որ նոր համակարգը կլուծի նաև այս խնդիրը, քանի որ
- դիմողն ուղղակի տեղյակ չի լինի, թե որ մասնագետն է ներգրավված լինելու իր գնահատման գործընթացում,
- մասնագետների ընտրությունը կատարվելու է ինքնաշխատ կերպով՝ հիմնվելով դիմողի ներկայացրած տվյալների վրա։
Թեև ռիսկը շարունակում է մնալ, եթե մասնագետների ռեեստրը չհամալրվի մեծ թվով մասնագետներով և յուրաքանչյուր դեպքում ձևավորվեն միևնույն հանձնաժողովները։
Ի՞նչ ծառայություններ կավելանան նոր համակարգի գործարկումից հետո․ ոչ մի որոշում, միայն խոստումներ
Համակարգի ներդրմանը զուգահեռ՝ խոսվում է մի շարք ծառայությունների մասին, որոնք իբր պետք է ներդրվեն՝ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար։
Խոսքը, մասնավորապես, անձնական օգնականի, բնակարանի հարմարեցման և տրանսպորտային ծառայությունների մասին է։ Սակայն սրանցից որևէ մեկը չի քննարկվել ո՛չ պատասխանատու կառույցների շրջանում, ո՛չ հաշմանդամություն ունեցող անձանց կազմակերպությունների հետ։
Ի՞նչ է փոխվում
Փաստացի՝ փոխվում է միայն այն գործիքակազմը, որով գնահատվում է՝ անձն ունի՞ հաշմանդամություն, թե՞ ոչ, ի՞նչ ծառայությունների կարիք նա ունի։ Պետությունն արդյունքում կունենա ավելի շատ տվյալներ հաշմանդամություն ունեցող անձանց մասին, այդ թվում՝ նրանց հաշմանդամության հետ ուղղակիորեն չկապված ինֆորմացիա։
Ֆունկցիոնալության գնահատման արդյունքում կմշակվի յուրաքանչյուր անձի համար ծառայությունների անհատական ծրագիր։ Այդ ծրագրում կառաջարկվեն հնարավոր բոլոր ծառայությունները, որոնք կօգնեն բարելավելու անձի կյանքի որակը, նույնիսկ, երբ դրանք բացակայում են Հայաստանում։
Սա հնարավորություն կտա որոշում կայացնողներին առավել լավ պատկերացնել, թե ինչ ծառայությունների ներդրման անհրաժեշտություն կա երկրում, սակայն երաշխավորել, որ այդ ծառայությունները կտրամադրվեն անձին, այս բարեփոխումը չի կարող։
Արդյունքում՝ պետությունը կունենա որակյալ և մանրամասն տվյալներ, իսկ հաշմանդամություն ունեցող անձը՝ ծառայությունների անհատական ծրագիր։
Այս նյութը պատրաստել է «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ-ն «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանություն բժշկասոցիալական փորձաքննության գործընթացում համալիր աջակցության միջոցով» ենթադրամաշնորհային ծրագիրի շրջանակներում։
Սույն ծրագիրը իրականացվում է «Ձգտում ավելի լավ ապագայի. համայնքների և քաղաքացիական հասարակության դիմակայունություն Հայաստանում» (Strive) ծրագրի շրջանակներում, որը համաֆինանսավորում է Եվրոպական միությունը և իրականացնում է ՆԵՖ Բելգիան՝ գործընկերությամբ «Ագաթ» հաշմանդամություն ունեցող կանանց իրավունքների պաշտպանության կենտրոն ՀԿ-ի, «Բլեջան» բնապահպանական, սոցիալական, բիզնեսի աջակցության ՀԿ-ի, «Դիլիջանի երիտասարդների համագործակցության կենտրոն» ՀԿ-ի և «Վիննեթ Գորիս» զարգացման հիմնադրամի:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հաշմանդամության գնահատում ըստ ֆունկցիոնալության
