Հայաստան․ կրթություն բոլորի համար համավարակի պայմաններում
Հայաստանի կրթական համակարգը համավարակի պայմաններում լուրջ խոչընդոտների հետ առերեսվեց։ Սակայն այս ընթացքում հաջողվել է շարունակական կրթություն ապահովել աշակերտների ավելի քան 85 %-ի համար։
Համաշխարհային բանկի վերջին զեկույցի համաձայն՝ կորոնավիրուսի համավարակը զգալիորեն ավելացրել է թերուսությունը, անգրագիտությունը։ Ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում 10 տարեկան երեխաների թիվը, որոնք չեն կարողանում կարդալ և հասկանալ տարրական տեքստ, հասել է շուրջ 70 %-ի։ Ըստ փորձագետների՝ սա համավարակի պատճառով դպրոցների փակման և ընդհատվող կրթության հետևանք է։
Ինչպե՞ս հաջողվեց Հայաստանում դպրոցների փակմանը զուգահեռ ապահովել դպրոցականների ներգրավվածությունը ուսումնական գործընթացին, պատմում են նրանք, ովքեր իրականացրել են այդ աշխատանքը։
Օգտակար համակարգ, որը ստեղծվել էր 12 տարի առաջ
«Համակարգը, որի միջոցով կարողացանք շարունակական կրթություն ապահովել, ստեղծվել էր դեռևս 2010 թվականին։ Նախորդ տասնամյակի ընթացքում այն բազմաթիվ փոփոխությունների է ենթարկվել, դրան միացել են մի շարք այլ ենթահամակարգեր։ Արդյունքում, 2018 թ․–ին ունեցանք «Կրթության կառավարման տեղեկատվական համակարգը», որը, ըստ էության, ոչ թե ուսուցման, այլ կառավարման համակարգ է։ Դրա բաղադրիչներից մեկն էլ «Դպրոցների կառավարման տեղեկատվական համակարգն» է, որի հիմնական նպատակը հայաստանյան դպրոցներում սովորողների և դասավանդողների տվյալների ամբողջական բազայի ստեղծումն էր։
Քանի որ մենք արդեն իսկ ունեինք բոլոր աշակերտների և ուսուցիչների տվյալները, դպրոցների փակմանը զուգահեռ շատ արագ կարողացանք այս համակարգին ինտեգրել ուսուցման ամենատարբեր համակարգեր՝ օրինակ, Microsoft Teams–ը։ Դպրոցների փակումից մի քանի օր անց արդեն Հայաստանի բոլոր աշակերտներն ու ուսուցիչներն իրենց անհատական օգտահաշիվները ունեին՝ հեռավար դասընթացներին մասնակցելու համար», — ասում է Կրթական տեխնոլոգիաների ազգային կենտրոնի տնօրեն Արտակ Պողոսյանը։
Նա համոզված է՝ եթե չլինեին համակարգում հավաքված 40 հազար դասավանդողների և 400 հազար աշակերտների տվյալները, հեռավար կրթության կազմակերպումը հնարավոր չէր լինի հաշված օրերի ընթացքում։
Արդեն մեկ ամիս անց, միայն Microsoft Teams–ում հեռավար դասընթացների մասնակցում էր 280 հազար ակտիվ օգտատեր։
Ուսուցիչների և աշակերտների մի մասն էլ օգտվում էին դասավանդման և խմբային տեսազանգերի այլ համակարգերից՝ Google classroom-ից, Zoom-ից կամ անգամ Viber-ից։ Արտակ Պողոսյանն ասում է՝ այս հարթակների գործածության սահմանափակում իրենք չէին դրել, որովհետև հասկանում էին՝ ուսուցիչներից շատերը չունեն բավարար տեխնիկական հմտություններ առցանց ուսուցման համակարգերով աշխատելու համար, իսկ երեխաների կրթության շարունակականությունը պետք էր ապահովել բոլոր միջոցներով։
«Մենք ոչ միայն խրախուսում էինք բոլոր հասանելի գործիքների կիրառությունը, այլև խորհրդատվություն էինք տրամադրում ուսուցիչներին, թե ինչպես կարելի է օգտվել այս կամ այն հարթակից՝ դասապրոցեսն ավելի արդյունավետ դարձնելու համար։
Կրթական տեխնոլոգիաների ազգային կենտրոնը ամեն տարի հետազոտություն է իրականացնում դպրոցներում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների օգտագործման և ուսուցիչների հմտությունների վերաբերյալ: 2019 թ. հետազոտությամբ, ուսուցիչներից ոչ ոք չէր նշել, որ ունի հեռավար ուսուցման հմտություն: Այսօր այդ նույն հետազոտությունը ցույց է տալիս բոլորովին այլ պատկեր: Միայն 2020 թ–ին ավելի քան 7000 ուսուցիչ վերապատրաստվել է՝ հեռավար դասընթացներ իրականացնելու համար», — ասում է Պողոսյանը։
Սրան զուգահեռ ԿՏԱԿ–ը ստեղծեց ինտերնետային կայք, որում կուտակվեցին բոլոր էլեկտրոնային ռեսուրսները, որոնցից կարող էին օգտվել աշակերտները, ծնողները և ուսուսցիչները՝ համավարակով պայմանավորված դժվարությունները հաղթահարելու համար։
Դպրոցների փակմանը զուգահեռ պարզ դարձավ, որ աշակերտների շուրջ 15 %–ը չի կարողանում սովորել՝ ինտերնետի կամ անհրաժեշտ սարքավորման բացակայության պատճառով։
Այդ ժամանակ Հայաստանում գործող բոլոր կապի օպերատորները պատրաստակամություն հայտնեցին անվճար ինտերնետ կապ տրամադրել երեխաներին, իսկ միջազգային կազմակերպությունների և բարերարների աջակցությամբ լուծվեց տեխնիկական միջոցների ձեռքբերման խնդիրը։
Հաջորդ մարտահրավերը, որին հանդիպեց համակարգը, 2020 թ․–ի 44–օրյա պատերազմն էր։
«Այս դեպքում խնդիրը ոչ միայն Արցախից տեղափոխված երեխաներին համապատախան տեխնիկական միջոցներով ապահովելն էր, այլև դպրոցների լիցենզիաների փոփոխման հարցը, որպեսզի դրանք հնարավորություն ստանային սահմանված թվից ավելի երեխաներ ընդունելու։
Այս պարագայում խնդիր էր դրված հնարավորինս հեշտացնել դպրոց ընդունվելու ընթացակարգը՝ պատերազմի հետևանքով տեղահանված ընտանիքների համար։ Բարեբախտաբար, այս հարցը ևս կարողացանք լուծել՝ ապահովելով երեխաների հեռավար, իսկ հետո նաև առկա կրթությունը հայաստանյան դպրոցներում», — ասում է ԿՏԱԿ-ի տնօրենը։
Դպրոցը տեղափոխվեց համացանց
«Համավարակը լուրջ մարտահրավեր էր ամբողջ աշխարհի համար։ Շուրջ 1,5 մլրդ երեխա զրկված էր կրթության շարունակականության հնարավորությունից: Ակնհայտ էր՝ ոչ մի երկիր չուներ լուծում, որովհետև չուներ նաև նախադեպ, որպեսզի այդ փորձի հիման վրա հնարավոր լիներ հասկանալ խնդրի լուծման ճանապարհները: Այդ պայմաններում միակ տարբերակը հեռավար կրթության կազմակերպումն էր», — ասում է կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի փոխնախարար Ժաննա Անդրեասյանը։
Նրա խոսքով՝ համավարակը ստիպեց նաև վերանայել մոտեցումները, կարգավորել իրավական դաշտը՝ հնարավորություն ստեղծելով, որ հեռավար կրթության հնարավորություններից օգտվեն ոչ միայն համավարակով պայմանավորված սահմանափակումների ընթացքում, այլև որևէ պատճառով դպրոց չհաճախող երեխաները։
Հենց դրանով էլ զբաղվեց Կրթական տեխնոլոգիաների ազգային կենտրոնը՝ ստեղծելով «E-school Armenia» նախագիծը։ Երբ դպրոցը էլեկտրոնային համակարգում նշում է կատարում այն մասին, որ աշակերտը որևէ պատճառով չի կարողանում հաճախել դասերին, նրա տվյալները միանգամից հայտնվում են հեռավար ուսուցման կենտրոնում։ Այդպիսով երեխային անմիջապես օգտանուն և գաղտնաբառ է տրվում, որով նա կարող է մասնակցել հեռավար դասընթացներին։
Ծրագրում ներգրավված է 29 ուսուցիչ, նկարահանվել է ավելի քան 2500 տեսադաս։ Ամենափոքրերի համար ուսուցիչների դերում հանդես են գալիս տիկնիկները։
Դասերն ուղեկցվում են ժեստերի լեզվի թարգմանությամբ՝ լսողության խնդիրներով երեխաների համար։
Չնայած այն հանգամանքին, որ Հայաստանում հանրակրթությունն արդեն տարուց ավելի իրականացվում է առկա ուսուցմամբ, «E-school Armenia»-ն չի դադարել իր գործունեությունը։ 2021 թ․–ի ընթացքում հեռավար կրթություն է ստացել 7600 աշակերտ։
Այժմ հեռավար կրթություն ստանում են նաև երկարատև բուժման մեջ գտնվող աշակերտները, դիվանագիտական ծառայություն իրականացնող կամ Սփյուռքում ապրող ընտանիքների երեխաները, որոնց համար կարևոր է ազգային կրթությունը:
«E-school Armenia»-ն, անկախ համավարակից, արդեն լուրջ տեղ է գրավում Հայաստանի կրթական համակարգում, աշակերտների թիվը չի պակասում, քանի որ չեն նվազում ռիսկերը, որոնց պատճառով երեխաները կարող են դուրս մնալ առկա կրթությունից։
