«Իրանի զինուժը կարձագանքի, եթե Բաքուն փորձի ՀՀ-ից միջանցք զավթել»․ կարծիք Երևանից
Իրանի դիրքորոշումը «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին
Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի ռազմական գործողություններից և հայերի զանգվածային տեղահանությունից հետո Ադրբեջանն ու Թուրքիան նորից շրջանառության մեջ են դրել այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» խոսույթը։ Այս անգամ, սակայն, նշում են, թե «Ադրբեջանը չի հավակնում այդ տարածքներին և ճանաչում է դրանք որպես Հայաստանի ինքնիշխան տարածք»՝ պահանջելով անխափան երթևեկության «հուսալի երաշխիքներ»։ Եվ դրանք, ըստ ադրբեջանական կողմի, պետք է ապահովի Ռուսաստանը՝ երթուղին վերահսկելով։
Հայ փորձագետները, սակայն, արձանագրում են՝ սա դեռ չի նշանակում, որ Բաքուն և Անկարան հրաժարվել են միջանցք ստանալու մտադրությունից և ուժի չեն դիմի դրան հասնելու համար, քննարկում են նման սցենարի դեպքում գործընկերների, մասնավորապես՝ Իրանի հնարավոր արձագանքը։
Հայ-իրանական շփումները վերջին օրերին առավել ակտիվացել են։ Իրանում հանդիպումներ է ունեցել Հայաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղարը։ Հատկանշական է, որ նույն ընթացքում Թեհրանում էր գտնվում նաև Ադրբեջանի նախագահի հատուկ հանձնարարությունների գծով ներկայացուցիչ Խալաֆ Խալաֆովը։
«Irna» իրանական գործակալության փոխանցմամբ՝ նախագահ Էբրահիմ Ռայիսին ինչպես Գրիգորյանի, այնպես էլ Խալաֆովի հետ հանդիպումների ժամանակ շեշտել է․ «Զանգեզուրի միջանցքը» հանդիսանում է տարածաշրջանում ՆԱՏՕ-ի ներկայության հարթակ և սպառնալիք երկրների ազգային անվտանգությանը, որին Իսլամական Հանրապետությունը կտրականապես դեմ է»:
Ի՞նչ է քննարկվել Հայաստանի ԱԽ քարտուղարի՝ Թեհրան կատարած այցի ընթացքում, մեկնաբանություններ՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» հետ կապված Իրանի հնարավոր գործողությունների մասին
Թեհրանի հանդիպումների օրակարգը
Աշխատանքային այցի ընթացքում Հայաստանի ԱԽ քարտուղար Արմեն Գրիգորյանին ընդունել է Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռայիսին ։ Հայկական կողմի փոխանցմամբ՝ անդրադարձ է արվել երկկողմ հարաբերություններին, կարևորվել է դրանց «բազմաոլորտ զարգացման շարունակականությունը»։
«Հանդիպման ընթացքում քննարկվել է տարածաշրջանային անվտանգային իրավիճակը և ընդգծվել, որ սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքը պետք է հարգվի, իսկ հակամարտությունները՝ լուծվեն երկխոսության միջոցով»,- հաղորդում է ԱԽ գրասենյակը։
Գրիգորյանը Թեհրանում հանդիպումներ է ունեցել նաև Իրանի արտգործնախարարի, Ազգային անվտանգության Գերագույն խոհրդի քարտուղարի, Իրանի Զինված ուժերի Գերագույն շտաբի պետի հետ։
Պաշտոնական հաղորդագրություններում նշվում է, որ զրուցակիցները քննարկել են տարածաշրջանի անվտանգային իրավիճակին առնչվող հարցեր և շեշտել «տարածաշրջանի երկրների տարածքային ամբողջականության հարգման անհրաժեշտությունը»։
«Հարավային Կովկասում ցանկացած աշխարհաքաղաքական փոփոխություն անընդունելի է»
Առաջին անգամ չէ, որ Իրանի նախագահը նման պնդում է անում։ Այս անգամ Ռայիսին Թեհրանի դիրքորոշման մասին հիշեցրել է Արմեն Գրիգորյանին, այնուհետև Խալաֆովին։
«Irna» գործակալության տեղեկացմամբ՝ նախագահ Ռայիսին շեշտել է, որ Իրանը պատրաստ է Հայաստանին և Ադրբեջանին աջակցել երկխոսության միջոցով կարգավորել հարաբերությունները:
Կովկասում ցանկացած աշխարհաքաղաքական փոփոխություն, ըստ նրա, վնաս կհասցնի տարածաշրջանի երկրների շահերին։ Վստահ է՝ տարածաշրջանի երկրներն ունակ են լուծել առկա խնդիրները և հենց նրանցից է կախված «Կովկասում կայունության պահպանումն ու ամրապնդումը»։
Լրագրողների հետ ճեպազրույցում Իրանի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Նասեր Քանաանին նշել է, որ Հայաստանի ԱԽ քարտուղարի այցի ընթացքում քննարկվել են «երկկողմ հարաբերությունները, ինչպես նաև կովկասյան տարածաշրջանի զարգացումները»։
«Իրանը կողմ է տրանսպորտային ցանցերի զարգացմանը, որը շահավետ կլինի տարածաշրջանի բոլոր երկրների համար, սակայն երկիրը դեմ է միջազգային և աշխարհաքաղաքական սահմանների փոփոխություններին»,- անդրադառնալով, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքին»՝ ընդգծել է Քանաանին։
«Իրանը պատրաստ է դիտորդներ ուղարկել հայ-ադրբեջանական սահման»
Արմեն Գրիգորյանի հետ հանդիպման ժամանակ նման հայտարարություն է արել Իրանի զինված ուժերի շտաբի պետը։ mehrnews-ի փոխանցմամբ՝ գեներալ-մայոր Մոհամմադ Հոսեյն Բաղերին շեշտել է՝ որևէ երկրի պաշտպանունակության բարելավման հետևում չպետք է լինի որևէ ագրեսիվ նպատակ կամ մտադրություն:
«Տարածաշրջանում խաղաղությունն ու հանգստությունը բխում են բոլոր երկրների շահերից։ Տարածաշրջանում անվտանգությունը պետք է ապահովվի տարածաշրջանի երկրների կողմից, իսկ արտատարածաշրջանային ուժերի ներկայությունը հակասում է տարածաշրջանում խաղաղությանը»,- ասել է նա։
Բաղերին կոչ է արել միջոցներ ձեռնարկել տարածաշրջանում վեճերի և լարվածության կարգավորման համար և հավելել, որ Իրանը պատրաստ է իր ներդրումն ունենալ լարվածության նվազեցման գործում:
Մեկնաբանություններ
Իրանագետ Ժաննա Վարդանյանի կարծիքով՝ ԼՂ-ում տեղի ունեցած վերջին իրադարձություններն Իրանում անհանգստության տեղիք են տվել։
«Իրանի լրատվական ու փորձագիտական շրջանակներում խոսվում է այն մասին, որ Լեռնային Ղարաբաղում ծավալված վերջին իրադարձություններից հետո չի բացառվում, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան կթիրախավորեն Սյունիքը, առավել ևս, որ վերջին օրերին Անկարայում և Բաքվում ավելի են ակտիվացել, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» շուրջ խոսակցությունները»,- պարզաբանել է նա։
«Արմենպրես»-ի հետ զրույցում Վարդանյանը հիշեցրել է՝ վերջին տարիներին Իրանը բազմիցս հայտարարել է՝ կողմ է տրանսպորտային ցանցերի զարգացմանը, ինչը շահավետ կլինի տարածաշրջանի բոլոր երկրների համար, սակայն դեմ է միջազգային և աշխարհաքաղաքական սահմանների փոփոխություններին։
Իրանագետի խոսքով՝ պաշտոնական Թեհրանն արդեն Թուրքիայի բանագնացներին և բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց ասել է՝ Հայաստանի սահմանների փոփոխությունն Իրանի համար կարմիր գիծ է․
«Պատահական չէ, որ բանակցություններում իրանական կողմն առաջարկում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև ցամաքային ճանապարհ բացել իր տարածքով, ինչն, ըստ էության, առաջարկվում է որպես այլընտրանք այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքին»։
Ասում է՝ կարմիր գծերի մասին խոսելիս Իրանը «չի սահմանափակվում միայն դիվանագիտական հայտարարություններով»։ Ընդգծում է՝ վերջին տարիներին Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ պետական սահմանի երկայնքով Իրանը պարբերաբար անցկացրել է զորավարժություններ, որոնք յուրատեսակ «նախազգուշական ուղերձներ» են Ադրբեջանին, Թուրքիային ու նրանց դաշնակիցներին, հիմա էլ կան պլանավորված լայնամասշտաբ զորավարժություններ։
«Այս պահին դժվար է կանխատեսել, թե կոնկրետ ինչ գործողությունների հետագայում կդիմի Իրանը, սակայն փաստ է, որ Թեհրանում անվտանգության բաղադրիչին և երկրների տարածքային ամբողջականության ու սահմանների անխախտելիության գործոնին հատկացվում է կենսական նշանակություն»,- շեշտել է նա։
Լրագրող, քաղաքական վերլուծաբան Թաթուլ Հակոբյանի կարծիքով՝ Արցախում տեղի ունեցածի ֆոնին «Զանգեզուրի միջանցքի» թեման ժամանակավորապես երկրորդական պլան է մղվել։
Սակայն դա չի նշանակում, որ «Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ Բաքու-Մոսկվա-Անկարա վտանգն ու տարածքային նկրտումը վերացվել է»։
Ասում է՝ Հայաստանը պետք է նոր բովանդակություն հաղորդի այն պետությունների հետ հարաբերություններին, որոնց շահերից չի բխում Արաքսի երկայնքով միջանցքի գոյությունը: Խոսքը, առաջին հերթին, Իրանի մասին է։
Անդրադառնալով հայ-ադրբեջանական սահման դիտորդներ ուղարկելու Թեհրանի հայտարարությանը՝ նկատում է՝ հրապարակավ նման պատրաստակամություն Իրանն առաջին անգամ է հայտնում․
«Մինչդեռ բանակցություններում և փակ քննարկումներում Թեհրանը ցանկություն է հայտնում Սյունիքում զինված ուժեր տեղակայել՝ պաշտպանելու հայ-իրանական սահմանը ռուս-թուրք-ադրբեջանական ոտնձգություններից»։
Հակոբյանի փոխանցմամբ՝ մեկ տարի առաջ Իրանի նախագահը Նյու Յորքում նման առաջարկ արել է Հայաստանի ղեկավարությանը: Ըստ նրա՝ Երևանը կողմ չէ իրանական ռազմական ներկայությանը Սյունիքում, հաշվի առնելով այլ մտահոգություններ, սակայն դա բացառել պետք չէ․
«Ոչ պաշտոնական, փակ քննարկումներում Իրանն ուղղակի հայտարարում է, որ եթե Ադրբեջանը Հայաստանի դեմ հարձակում սկսի միջանցք զավթելու նպատակով, ապա իրանական զինուժը առանց որևէ մեկին հարցնելու և թույլտվության անցնելու է Արաքսը և պատերազմ սկսելու ներխուժող զորքերի դեմ՝ պաշտպանելու Իրանի կենսական շահերը»։
Վերլուծաբանի դիտարկմամբ՝ Հայաստանի տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության պահպանման հարցում Իրանից բացի շահագրգռված են նաև ԵՄ-ն և Միացյալ Նահանգները, բայց շեշտում է՝ խնդիրը պետք է կարգավորեն հայկական բանակն ու դիվանագիտությունը։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Իրանի դիրքորոշումը «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին
