Պե՞տք էր արդյոք զենք վերցնել

Բաքվի ծանր հանցագործությունների դատարանում սկսվել են շիա աստվածաբան Թալեհ Բագիրզադեի և նրա մի խումբ կողմնակիցների գործով լսումները: Առաջադրվել են ամենածանր մեղադրանքները, ներառյալ՝ սպանություն, սահմանադրական կարգը տապալելու փորձ, զենքի ապօրինի պահպանում և այլն: Գործով ձերբակալված 72 հոգուց ամբաստանյալի նստարանին են ընդամենը 18-ը: Մոտ այդքան մարդ է տեղավորվում դատական նիստերի դահլիճի երկաթյա ճաղավանդակում: Այնպես որ, ներկա դատական գործընթացը, հավանաբար օրինակ կդառնա մի շարք դատերի համար:

Հավանաբար այս դատը ոչ միայն կոնկրետ ամբաստանյալների նկատմամբ է, այլ նաև Նարդարան ավանում կյանքի ավանդական ձևի: Բաքվից ոչ այնքան հեռու գտնվող այս ավանը, որն ունի 9300 բնակիչ և 5 մզկիթ «Իրանի անկլավի» համբավ է հասցրել ձեռք բերել: Այստեղից են Ադրբեջանում արգելված իսլամական կուսակցության շատ ակտիվիստներ, մի շարք շիա աստվածաբաններ: Այստեղ է 2015թ-ին ստեղծվել Մուսուլմանական միասնության շարժումը (ՄՄՇ), որի համակիրներն այժմ դատվում են:

Հիշում եմ Նարդարանը 2002թ-ին. ապստամբություն էր, ոստիկանական շրջափակում, այրված ոստիկանական մեքենաներից բարիկադներ, գնդակների հետքերով պատված պատեր, նարդարանցիների կողմից փորված սեփական գերեզմաններ: Բնակչություն, որը զինված էր մահակներով ու քարերով, սակայն միասնական ու համերաշխ էր: Եվ դեպքերի էպիկենտրոնից 20-30մ հեռավորության վրա գտնվող անվնաս ոստիկանական բաժին: Իշխանություններն այն ժամանակ հայտարարեցին, որ այդ բաժինը հրկիզվել է և քանդվել, սակայն իրականում նարդարանցիները ցուցադրել էին իրենց հարգանքը պետական կառույցների հանդեպ և ձեռք չէին տվել ոչ շինությանը, ոչ ոստիկաններին (և սա ոստիկաններով շրջափակված ավանի ներսում):

Քաղաքացիական հասարակության փորձագետների հանձնաժողովն այն ժամանակ եզրակացության եկավ, որ բողոքը ոչ թե կրոնական, այլ սոցիալական արմատներ ունի: Իշխանությունները, հուսահատվելով նարդարանցիներին պարտադրել վերահսկվող մունիցիպալիտետ, սկսեցին նրանց վրա տնտեսական ճնշում կիրառել՝ խաթարելով նրանց ջերմոցային տնտեսությունն ու ձկնորսությունը: Եվ հենց այդ խնդիրը մասնակի լուծվեց, նարդարանցիներն ընկրկեցին:

Այն նարդարանցիները պատրաստ էին զոհվել: Ներկայիս Նարդարանն արդեն ուրիշ է, պատրաստ է թաքուն կրակել ոստիկանների վրա ավանի խաղաղ բակերից մեկից: Սակայն, ինչպես ցույց տվեց իրավիճակն այդ դեպքերից հետո, այդպիսիք քիչ են: Դա հիմնականում վախեցած մարդիկ էին, ովքեր թաքնվում են իրենց տներում և ում էլեկտրաէներգիայի պարտքի ներումը թերևս ավելի շատ է հետաքրքրում, քան քաղաքականությունը:

Նարդարանցիները նախկինի պես հավատացյալ և իրասածի են: Սակայն զոհվել այլևս ոչ ոք չի ուզում, և ամբոխը ցրվեց 3 օր անց, չնայած փակվեց 4 մզկիթ և ձերբակալվեց մի քանի տասնյակ գյուղացի:

2015թ-ի նոյեմբերի 26-ին, երբ ոստիկանական գործողության համար ավան եկած իրավապահների վրա կրակ բացեցին, այդ երկու Նարդարանների միջև անդունդ բացվեց, որը բաժանեց հավատացյալներին իսլամիստներից: Հավատացյալն Աստծո, իր և իմաստուն թագավորի վրա է հույսը դնում: Իսլամիստը՝ իսլամական հեղափոխության և աշխարհիկ իշխանությունը շարիաթի կառավարությամբ փոխարինելու վրա: Այդ պատճառով էլ պատահական չէ, որ Նարդարանում իսլամիստների ազդեցության տակ երկար ժամանակ դիմադրում էին ցանկացած աշխարհիկ ինստիտուտների ձևավորմանը՝ մունիցիպալիտետից մինչև անգամ հրշեջ մեքենա:

Երբ հրաձգությունից առաջ ՄՄՇ-ն հայտարարեց, որ «մենք իսլամական հեղափոխություն և Ադրբեջանի սահմանադրական կարգի փոփոխություն չենք ուզում», նա ակնհայտ կեղծում էր իրեն: Հարևան Իրանում երկրի հոգևոր առաջնորդ Խամենեիի ներկայացուցիչ այաթոլա Մոջթահեդ Շաբեստարին հստակ հայտարարեց. «Նարդարանում տեղի ունեցածը տարերային, հեղափոխական շարժում է»:

Ադրբեջանի սահմանադրական կարգի նկատմամբ հարգանքը պետք է արտահայտվի կրոնն ու պետությունը միմյանցից բաժանելն ընդունելով, օրենքներին հետևելով: Այսպես, «հասարակական կազմակերպությունների մասին» (ՈԿԿ) օրենքն արգելում է քաղաքականությամբ զբաղվել: «Կրոնի ազատության մասին» օրենքի համաձայն՝ կրոնական գործունեությամբ չպետք է զբաղվեն ոչ ՈԿԿ-ը, ոչ արտասահմանյան իսլամական համալսարանների շրջանավարտները (Բագիրզադեն 6 տարի սովորել է Իրանում և Իրաքում): Իսկ ՄՄՇ-ի կոչը՝ բոյկոտել 2015թ-ի հոկտեմբերի ընտրությունները, ոչ մի կերպ չի տեղավորվում ՈԿԿ մանդատում:

Բագիրզադեն չէր թաքցնում իր նպատակները: Բանտից ազատ արձակվելուց անմիջապես հետո 2015 հուլիսին աստվածաբանը հայտարարեց, որ “փոքր բանտից դուրս է եկել մեծ բանտ և “ողջ վճռականությամբ կշարունակի պայքարը. “Կարծում եմ, որ աստվածաբանը կարող է քաղաքական գործիչ լինել, իսկ քաղաքական գործիչն՝ աստվածաբան: Այն կարծիքը, որ կրոնը պետք է տարանջատված լինի քաղաքականությունից, սխալ է: Եթե նայենք իսլամի պատմությանն, ապա մինչև 19-րդ դարն Ադրբեջանում կիրառվել է մուսուլմանական իրավունք:

Ինձ համար հայտնաբերված զենքից ու թմրանյութերից ավելի կարևոր է, որ ՄՄՇ-ն ցանկանում էր չարաշահել Սահմանադրությամբ երաշխավորված ազատությունները մեզ 19-րդ դար վերադարձնելու համար, որտեղ այդ ազատությունները չեն եղել:

Բագիրզադեի այս ծրագրային հայտարարությունն ամբողջությամբ գիծ է քաշում շարժման լոյալության վերաբերյալ ավելի ուշ արված հարկադրված հավաստիացումների վրա: Այդ ընթացքում Եվլախում աստվածաբանին ոստիկանները թույլ չտվին մտնել մզկիթ: Նրան ձերբակալեցին և հավանաբար ծեծի ենթարկեցին: Այդ առթիվ անկարգություններ եղան Սաբունչիում՝ ՄՄՇ կողմնակիցների հետագա ձերբալությամբ:

Բացի այդ, հավատարմության մասին հայտարարությունը չարդարացավ նաև դրան հետևած իրադարձությունների ժամանակ: Հարց է առաջանում՝ ի՞նչ են անում զենքը Սահմանադրությանը հետևող դեմոկրատները: Չէ՞ որ Բագիրզադեի նախորդ ձերբակալության ժամանակ 2013թ-ին նրա վարորդի մոտ նույնպես ատրճանակ է հայտնաբերվել: Սակայն այն ժամանակ զենքը լռում էր, իսկ այժմ դրա զոհ է դարձել ոստիկանության 2 սպա և 5 քաղաքացիական անձ (այդ թվում նաև՝ այլ քաղաքներից): Զենք զինամթերք է հայտնաբերվել ՄՄՇ կողմնակիցներին Նարդարանում, Գյանջայում և այլ շրջաններում ձերբակալելիս:
Ինչ-որ մեկը կասի, որ “սարքել են: Սակայն հարցեր են մնում, ինչ զենքով են այն ժամանակ Նարդարանում կրակել ոստիկանների վրա, և ամենակարևորը՝ ինչո՞ւ: Չէ՞ որ զենքի պահպանման համար քիչ ժամկետ են տալիս, իսկ այժմ նրանց ցմահ ազատազրկում է սպասվում:

Եթե ինչ-որ օրենքներ կամ պաշտոնյաների գործողությունները խախտում են հավատացյալների իրավունքները, ապա դա պետք է դատարանի միջոցով լուծել, այլ ոչ թե զենքի դիմելով: Առավել ևս, որ հիմա կարելի է բողոքել ՄԻԵԴ:

«Կասըմախունովն ու Սայբաթալովը Ռուսաստանի դեմ» գործով ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ «Քաղաքական կազմակերպությունը կարող է գործել օրենքի և պետության իրավական ու սահմանադրական կառույցների փոփոխման ուղղությամբ երկու դեպքում. առաջինը՝ դրա համար օգտագործվող միջոցները պետք է իրավական և ժողովրդավարական լինեն, երկրորդը՝առաջարկվող փոփոխությունն ինքը պետք է համատեղելի լինի հիմնարար ժողովրդավարական սկզբունքների հետ: Այստեղից, ըստ անհրաժեշտության, հետևում է, որ քաղաքական կազմակերպությունը, որի առաջնորդները հրահրում են բնակչությանը կամ ժողովրդավարությունը չհարգող քաղաքականություն են վարում, որն ուղղված է ժողովրդավարության, ժողովրդավարության մեջ ընդունված իրավունքների ու ազատությունների խարխլմանը, չի կարող հավակնել այդ հիմքերով սահմանված պատժի կոնվենցիայի պաշտպանությանը»:

Նարդարանի դեպքերն օրենսդրության խստացման համար զգալի խթան դարձան: Այդ դեպքերից արդեն մեկ շաբաթ անց Ադրբեջանում «Կրոնական էքստրեիզմի դեմ պայքարի մասին օրենք ընդունվեց: Իսկ այս տարվա հուլիսի 18-ին նախագահն առաջարկեց փոփոխություն մտցնել Սահմանադրության 24-րդ հոդվածում՝ առաջարկելով ավելացնել հետևյալ արտահայտությունը. «Չի թույլատրվում իրավունքների չարաշահում»: Ինչպես կասեր հայտնի ռուս հեղափոխական Պլեխանովը. «Այդ հանգամանքը դժվար չէր կանխորոշել: Այդ պատճառով էլ պետք չէր զենք վերցնել»:

Նարդարանցիների առջև, ում տարիներով մանիպուլյացիայի էին ենթարկում քաղաքական գործիչները, այժմ պատմության նոր էջ է բացվում: Իշխանությունները լրացնում են մեկ քառորդ դարի բացթողումները. ավարտվել է ներքին ճանապարհների վերանորոգումը, հարթվում են մզկիթների և պետության միջև հարաբերությունները, բարելավվում է էլեկտրա և գազամատակարարումը, խոստանում են աշխատանքի տեղավորել: Նույնիսկ աշխարհիկ Գիտելիքների տուն է հայտնվել: Վերջերս Նարդարան այցելեց երկրի նախագահն, ով խոստացավ, որ ավանի ենթակառուցվածքները «հարկ եղած մակարդակի» կլինեն:
Տրամաբանական է, որ բացել են նաև ոստիկանության և Պետական անվտանգության ծառայության բաժանմունքներ: Ինչ հետևանք կունենա այս ամենը՝ կայունություն և կարգուկանոն, թե համատարած ոստիկանական վերահսկողություն, ցույց կտա ժամանակը: Սակայն լավ կլիներ, որ և՛ իշխանությունները, և՛ նարդարանցիները խոհեմություն ցուցաբերեին:

Պարեկային անցակետերն այժմ միայն գլխավոր ճանապարհներին են: Ավան մուտք գործելու համար պետք է անձնագիր ցույց տալ

Ավանի ճանապարհներն ընդլայնել են

Իմամ Հուսեյնի հրապարակը նախքան վերակառուցումը

եւ ապա

Կրոնական “կարգախոսները”, որոնք նախկինում զարդարում էին յուրաքանչյուր ցանկապատ…

…ներկել են

Ճանապարհի երկայնքով ապրողների բախտը բերել է. նախագահի ժամանման առթիվ բոլոր տները վերանորոգեցին պետության հաշվին, անվճար դարպասներ տեղադրեցին

Նոր կայանատեղի մզկիթի դիմաց

Ազերէներջիի նոր գրասենյակը. ակնհայտ է, որ այժմ ամեն ինչ վերահսկողության տակ է լինելու

Հրապարակվել է 29.07.2016