Կոռուպցիա, անհարգալից վերաբերմունք՝ հաշմանդամության գնահատման գործընթացում
Հաշմանդամության կարգավիճակից զրկելը
Հայաստանում հաշմանդամության գնահատման գործընթացում մարդիկ բազմաթիվ խնդիրների են բախվում՝ կոռուպցիոն ռիսկերից մինչև իրենց նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք։ Ակնհայտ է նաև իրավական ու բժշկական խորհրդատվության պակասը։
Արդեն շուրջ 5 ամիս «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ-ն իրականացնում է համալիր աջակցության ծրագիր։ Դրա հիմնական նպատակը հաշմանդամության գնահատման ամբողջ գործընթացում մարդկանց իրավունքների պաշտպանությունն է։
«Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ նախագահ Մուշեղ Հովսեփյանի զգուշացնում է․ «Խաբեություն է՝ հաշմանդամության կարգավիճակից մարդկանց զրկելը՝ այդ որոշումը գնահատման համակարգի փոփոխությամբ հիմնավորելով»։ Փետրվարի 1-ից Հայաստանում հաշմանդամության գնահատումն այլ համակարգով է իրականացվում: Գործարկվել է անձի ֆունկցիոնալության գնահատման նոր համակարգը։ Դրա մասին կարող եք կարդալ այստեղ`
Իսկ այն մասին, թե ինչպես է իրականացվելու փորձաքննությունն անցնող մարդկանց աջակցությունը, պատմում է «Հաշմանդամությունունեցողանձանցիրավունքներիօրակարգ» ՀԿ նախագահը։
- «Ազգային անվտանգության խնդիր»․ ծնելիությունը Հայաստանում ավելի է նվազել
- Հայաստանում նախընտրում են տղա ունենալ․ պատերազմից հետո՝ հատկապես
- Սեռական ոտնձգությունն աշխատավայրում․ ինչո՞ւ է անպատժելի Հայաստանում
Մուշեղ Հովսեփյան, «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ նախագահ
Մարդիկ օգնության կարիք ունեն
«Մեր կազմակերպությունը թեև նորաստեղծ է, որոշակի առումով տեսանելիություն ունի հաշմանդամություն ունեցող անձանց շրջանում։ Մարդիկ մեզ ամենից հաճախ դիմում են հենց բժշկասոցիալական փորձաքննությանը վերաբերող հարցերով։ Եվ մեզ մոտ անհրաժեշտություն առաջացավ ավելի մասնագիտացած խորհրդատվություն տրամադրել, քանի որ, ընդհանուր առմամբ, գործ ունենք հստակ չափորոշիչներով իրականացվող գործընթացների հետ։
Այդ պատճառով էլ որոշեցինք իրականացնել այս ծրագիրը։ Այն հնարավորություն է տալիս ավելի համակարգված դարձնել մեր գործունեությունն այդ ուղղությամբ։ Ծրագիրը մեկնարկել է անցյալ տարի նոյեմբերից, չնայած, որ մինչ այդ էլ, բնականաբար, խորհրդատվություն տրամադրում էինք հաշմանդամություն ունեցող անձանց։
Բայց դիտորդության, փորձաքննության ընթացքում կազմակերպության ներկայացուցչի ուղեկցության կամ դատարանում փաստաբանի ներկայացվածության համար հավելյալ ռեսուրսներ էին պահանջվում՝ մասնագիտական և ֆինանսական։ Այդ հնարավորությունը ստացանք միայն մեր նոր ծրագրի շրջանակում»։
Իրավական խորհրդատվություն և այլ անհրաժեշտ ծառայություններ
«Այս ծրագրի միջոցով փորձում ենք ծառայությունների այնպիսի համակարգ ստեղծել, որը փորձաքննության գործընթացում գտնվող մարդուն կաջակցի անգամ բուն գործընթացի մեկնարկից առաջ և մինչև վերջին պահը։ Այն ներառում է
- իրավաբանի խորհրդատվություն,
- բժիշկ–փորձագետի խորհրդատվություն՝ բացառապես բժշկասոցիալական փորձաքննության, ֆունկցիոնալության գնահատման մասով։
Օրինակ, երբ մարդը նոր է պատրաստվում սկսել հաշմանդամության գնահատման գործընթացը, և վստահ չէ՝ իր խնդրի դեպքում արժե՞ ձեռնարկել դա, թե ոչ, մենք խորհրդատվություն ենք տրամադրում նաև այս որոշման կայացման ընթացքում։
Մենք աջակցում ենք քաղաքացիներին և հետագա փուլերում, երբ, օրինակ, մարդը կասկած ունի, որ իր հաշմանդամության խումբը կամ ֆունկցիոնալության սահմանափակության աստիճանը ճիշտ չէ սահմանվել։ Այս փուլում մենք մասնագիտական խորհրդատվություն ենք տրամադրում և ներկայացնում ենք մեր փորձագետների կարծիքը՝ գնահատող հանձնաժողովի որոշման բողոքարկման վերաբերյալ։
Բայց ցանկացած դեպքում, նույնիսկ երբ մեր փորձագետները իրավունքի խախտման կամ անաչառության հետ կապված որևէ խնդիր չեն տեսնում գնահատող հանձնաժողովի կայացրած որոշման մեջ, եթե քաղաքացին որոշում է բողոքարկել այդ որոշումը կամ իրավական գործընթաց սկսել, մենք տրամադրում ենք անհրաժեշտ ծառայությունը, քանի որ դա քաղաքացու իրավունքն է։
Մեր մասնագետներն աջակցում են բողոքարկման կամ վերափորձաքննության դիմում գրել, հիմնավորումներ ներկայացնել։ Բուն բողոքարկման գործընթացում ևս ուղեկցում են քաղաքացուն՝ օգնելով նրան առավել հասցեական ու առարկայական ներկայացնել իր տեսակետն ու բողոքը։ Իսկ այն դեպքերում, երբ մարդը որոշում է իր իրավունքը պաշտպանել դատարանում, մենք տրամադրում ենք նաև փաստաբանի ծառայություններ»։
Ծրագրի մեկնարկից հետո դիմողների թիվն ավելացել է
«Ծրագիրը նախատեսված է 300 քաղաքացու համար, այս պահի դրությամբ արդեն 150–ից ավելի քաղաքացու ենք ծառայություն մատուցել՝ տարբեր տեսակի։ Ունեցել ենք նաև դեպք, երբ մինչդատական փուլում ներկայացնելով բոլոր փաստարկները, քաղաքացու խախտված իրավունքը վերականգնվել է, և գործը դատարան չի հասել։
Կարող եմ ասել` մեր մասնակցությամբ մեծանում է հավանականությունը, որ գնահատող հանձնաժողովը քաղաքացու օգտին որոշումը կկայացնի»։
Ռիսկերի նվազեցումը
«Բժշկասոցիալական փորձաքննության, կամ ֆունկցիոնալության գնահատման գործընթացը բավականին ռիսկային է՝ չնայած, որ իրականացվում է հստակ չափորոշիչներով։ Շատերի համար իրենց խախտված իրավունքի վերականգնումը վերածվում է բարդ գործընթացի, քանի որ մարդիկ անգամ չեն պատկերացնում հիմքերը, որոնցով որոշում է կայացվում իրենց կյանքի վերաբերյալ։ Այս ծրագիրը որոշակիորեն մեղմում է այս ռիսկերը։
Երբ մարդն ունի կառույց, որին կարող է վստահել, նա շատ ավելի վստահ է գործում այս գործընթացներում, որովհետև համոզված է՝ իր իրավունքները կպաշտպանվեն։ Մարդու համար պաշտպանված լինելու զգացողությունը շատ կարևոր է։ Բացի այդ, անգամ մինչև բուն գործընթացի մեկնարկը, մենք նախապատրաստում ենք մեզ դիմող քաղաքացիներին, թե ինչ կերպ կարող է անցնել գործընթացը, որ դեպքում ինչի վրա պետք է շեշտադրումներ կատարել, կենտրոնանալ, որ դեպքում ինչպես արձագանքել։
Ստացվում է, որ քաղաքացին որոշակիորեն պատրաստ է լինում նաև ինքնուրույն պաշտպանել իր շահերը։ Մյուս կողմից, պատկան մարմինները ևս գիտեն, որ քիչ թե շատ համակարգված կերպով այս ծառայություններն արդեն գործում են, և մարդիկ, բացի իրենցից, ունեն ևս մեկ կառույց, որին կարող են դիմել և ստանալ հավաստի տեղեկություններ։
Իհարկե, սա նաև պատկան մարմինների շահերից է բխում։ Լինում են դեպքեր, երբ հանձնաժողովը փաստարկված, հիմնավորված որոշում է կայացրել, որը, սակայն, կասկածի տեղիք է տվել քաղաքացու մոտ։ Բայց մեզ հետ խորհրդակցելուց, անաչառ կառույցի կողմից նույն պատասխանը լսելուց հետո, մարդը ավելի վստահ է լինում, որ իր իրավունքը չի խախտվել պետության կողմից։
Գուցե անարդարության զգացողությունը մնա մարդու մոտ, բայց նա առնվազն համոզված կլինի, որ օրենքի տեսանկյունից խախտում չի եղել։ Սա զգալիորեն նվազեցնում է կոնֆլիկտային իրավիճակների հավանականությունը»։
Մարդկանց ամենահիմնավոր վախը կոռուպցիան է
«Հաշմանդամության գնահատման գործընթացը տարիներ շարունակ համարվել է ամենակոռումպացվածը։ Այդ մասին բազմաթիվ հրապարակումներ են եղել, քրեական գործեր են հարուցվել։
Կդժվարանամ պնդել, թե այս ծրագրի միջոցով հնարավոր կլինի չեզոքացնել կոռուպցիոն ռիսկերը, քանի որ կոռուպցիան, իրականում, փոխշահավետ համագործակցության օրինակ է։
Այս շղթան կոտրելու համար պետք է կողմերից առնվազն մեկին համոզել, որ նա կարող է իր արդարացի շահը առաջ տանել՝ օրենսդրության շրջանակներում։
Դրա համար նախատեսում ենք առաջիկայում ևս մեկ ծրագիր իրականացնել, որի միջոցով կփորձենք բարելավել հաշմանդամություն ունեցող անձանց և նրանց ընտանիքների, նաև համակարգի աշխատակիցների շրջանում կոռուպցիայի ընկալումը։
Վստահորեն կարող եմ ասել, որ մարդկանց իրազեկվածությունը իրենց իրավունքների վերաբերյալ ազդեցություն ունի հնարավոր կոռուպցիայում ներգրավվելու որոշման վրա»։
Հաշմանդամության գնահատման նոր համակարգն ու կամայական որոշումները
«Մեզ դիմողների թվում բազմաթիվ են մարդիկ, որոնք տարիներ շարունակ ունեցել են հաշմանդամություն։ Այսօր, սակայն, նրանց չեն ճանաչում այլևս որպես հաշմանդամություն ունեցող անձ՝ ուղղակի հղում անելով կարգի փոփոխության վրա։ Բայց կարգի կամ ֆունկցիոնալության գնահատման գործիքակազմի փոփոխությունը չի կարող հիմք դառնալ ակնհայտորեն անարդարացի որոշումների կայացման համար։
Այս պահին մի քանի ընթացիկ գործ ունենք, հատկապես հոգեբուժական բնույթի։ Մի դեպքում գործ ունենք զինծառայողի հետ։ Նա ունի հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարում, տեսողական հալուցինացիաներ, սուր ցավեր՝ գլխուղեղային վնասվածքի պատճառով։ Մյուս քաղաքացին ունի զառանցանքային խանգարումներ, որը, բնականաբար, ազդում է նրա աշխատելու կամ ինքնասպասարկման կարողությունների վրա։ Եվ նրանց այլևս չեն ճանաչում հաշմանդամություն ունեցող անձ։
Գրեթե նույն պատկերն էլ ունենք «հաշմանդամություն ունեցող երեխա» կարգավիճակն ունեցողների դեպքում, երբ 18 տարին լրանալուն պես պետք է նորից փորձաքննության անցկացվի։ Այս դեպքերում ևս, մեր կարծիքով, անարդարացիորեն, օրենսդրությանը չհամապատասխանող հիմնավորումներով մարդկանց զրկում են հաշմանդամության խմբից։
Ըստ էության, խաբեություն է՝ հաշմանդամության կարգավիճակից մարդկանց զրկելը՝ այդ որոշումը գնահատման համակարգի փոփոխությամբ հիմնավորելով։
Իսկ մարդիկ շատ դեպքերում չեն էլ պատկերացնում, թե խոսքն ի՞նչ փոփոխությունների մասին է, կառավարությունն ի՞նչ հիմքեր է տվել նման որոշումներ կայացնելու համար ։
Այդ պատճառով էլ ֆունկցիոնալության գնահատման նոր համակարգի վերաբերյալ բացասական վերաբերմունք է ձևավորվում, մինչդեռ որոշ դեպքերում խոսքն ուղղակի կամայական որոշումների մասին է»։
Անհարգալից վերաբերմունք մասնագետների, գնահատող հանձնաժողովի անդամների կողմից
«Հաշմանդամության սահմանման գործընթացը ևս մեկ խնդիր է վերհանում տարիներ շարունակ․ խոսքը քաղաքացիների նկատմամբ մասնագետների, գնահատող հանձնաժողովի անդամների կողմից ցուցաբերվող վերաբերմունքի մասին է։ Այս մասով շատ դիմումներ ենք ստանում։ Եվ սա, թերևս, ամենալուրջ խնդիրներից է, որին բախվում է քաղաքացին՝ հաշմանդամության սահմանման գործընթացում։
Անհարգալից վերաբերմունքը, կոպիտ ձևակերպումները, մարդու համար անմատչելի, անհասկանալի հիմնավորումները, որոշումները չմեկնաբանելը կամ չմանրամասնելը, այն խնդիրներն են, որոնց հանդիպում են մարդիկ՝ սկսելով այս գործընթացը։
Այս ծրագրի շրջանակում նախատեսում ենք դասընթացներ մասնագետների համար՝ զարգացնելու իրենց հաղորդակցության կարողությունները հաշմանդամություն ունեցող անձանց հետ հաղորդակցվելու նպատակով։
Ընդ որում, հմտությունների զարգացման գործընթացում մասնագետներին օգնելու են հենց հաշմանդամություն ունեցող անձինք՝ ներկայացնելով շատ գործնական, «առաջին ձեռքից» խորհուրդներ»։
Այս նյութը պատրաստել է «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» ՀԿ-ն «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանություն բժշկասոցիալական փորձաքննության գործընթացում համալիր աջակցության միջոցով» ենթադրամաշնորհային ծրագիրի շրջանակներում։
Սույն ծրագիրը իրականացվում է «Ձգտում ավելի լավ ապագայի. համայնքների և քաղաքացիական հասարակության դիմակայունություն Հայաստանում» (Strive) ծրագրի շրջանակներում, որը համաֆինանսավորում է Եվրոպական միությունը և իրականացնում է ՆԵՖ Բելգիան՝ գործընկերությամբ «Ագաթ» հաշմանդամություն ունեցող կանանց իրավունքների պաշտպանության կենտրոն ՀԿ-ի, «Բլեջան» բնապահպանական, սոցիալական, բիզնեսի աջակցության ՀԿ-ի, «Դիլիջանի երիտասարդների համագործակցության կենտրոն» ՀԿ-ի և «Վիննեթ Գորիս» զարգացման հիմնադրամի:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հաշմանդամության կարգավիճակից զրկելը
