Հայ տղամարդու «նոր» կերպարը․ պատկերացումները Հայաստանում փոխվում են
Հայ տղամարդու «նոր» կերպարը
Ժամանակակից հայ տղամարդու կերպարը փոխվում է։ Խոսքը գնում է երիտասարդների վերաբերմունքի մասին՝ ընտանիքի, ծնողների, կնոջ և երեխաների հանդեպ։ Նոր սերունդը տարբերվում է նախորդներից:
Տարիներ առաջ հազվադեպ կարելի էր հանդիպել հայ տղամարդու, որը պատրաստ է կնոջն օգնել կենցաղում, զբաղվել երեխաների հետ, լսել և հասկանալ ընտանիքի անդամների խնդիրներն ու հուզական ապրումները:
Հայաստանում իրավիճակի փոփոխությանը նպաստում են առանձին անհատներ, որոնց ներկայացնում է մեդիան և սոցցանցային միջավայրը: Ձևավորվում է «լավ տղամարդու» այլ կերպար, որը լսում, սիրում, օգնում և աջակցում է իր մտերիմներին:
Հանրության մեջ կոտրվում է այն կարծրատիպը, որ տղամարդը պետք է կարծր և կոպիտ լինի։ Այն այլևս արդիական չէ:
Ներկայացնում ենք իրավիճակը բնորոշող երկու անձնական պատմություն, նաև հայ տղամարդու «նոր» կերպարը բացահայտող հետազոտության արդյունքները:
- Հայաստանում շատերն են ամուսնալուծվում․ ավանդույթները կաշկանդում են, բայց չեն փրկում
- Շինարարական բում Երևանում. աննախադեպ բարձր գները դեռ կպահպանվեն
- Ինչպես փոխել գյուղի կյանքը․ SMART-մոտեցում, որն աշխատեց Հայաստանում
- «Հիմա իմ մեջ ավելի շատ քնքշություն կա, քան երիտասարդ տարիներին»․ նրանք միասին են գրեթե կես դար
Ագրեսիվ վարքով տղամարդկանց միջավայրից հեռացած կնոջ պատմություն
Հեղինեն (անունը փոխված է) ապրել է մեծ ընտանիքում, որտեղ չորս տղամարդ է եղել՝ պապիկը, հայրը, հորեղբայրը և մեծ եղբայրը: Բոլորը՝ ամեն մեկն իր հերթին, ճնշել են նրան։ Այդ պատճառով էլ դպրոցն ավարտելուց հետո տեղափոխվել է մշտական բնակչության մորաքրոջ մոտ՝ արտերկիր:
«Մորաքույրս միայնակ էր ապրում։ Ես դարձա նրա ընտանիքը: Շոկային փոփոխություն էր իմ կյանքում՝ ապրել ազատության մեջ և դուրս գալ սպասուհու կարգավիճակից: Իմ դպրոցական տարիները մղձավանձ էին։ Մայրս աշխատում էր, ստիպված էի մինչև նրա աշխատանքից վերադառնալը ծառայել տան տղամարդկանց»,- պատմում է Հեղինեն։
Նրա խոսքով՝ պապիկը, հորեղբայրը և եղբայրն ամբողջ օրը տանն են եղել։ Իսկ ինքը դպրոցից ստիպված է եղել շուտ վերադառնալ, որպեսզի կեսօրին կերակրի տան անդամներին, լվանա ափսեները, մաքրի տունը և զբաղվի տնային այլ գործերով․
«Տարբեր ստեր էի հորինում, որ շուտ հասնեմ տուն։ Բոլորը սոված ինձ էին սպասում տանը։ Մի փոքր ուշանում էի՝ պապիկս հայհոյում էր, հորեղբայրս՝ գոռում վրաս: Այնպես չէր, որ ծնողներս տեղյակ չէին իրավիճակից, պարզապես լռում էին, որովհետև այլ կերպ երևի հնարավոր չէր»:
Հեղինեն ասում է՝ ստիպված է եղել հորեղբորը խնդրել, որ նա էլ աշխատի, որպեսզի մայրը երկրորդ աշխատանքը թողնի և կենցաղով զբաղվի․
«Միշտ ասում էր՝ հարմար աշխատանք չկա, չեմ կարող ութ ժամից ավելի աշխատել և այլն: Դա հետագայում արատավոր օրինակ դարձավ իմ հարազատ եղբոր համար: Նա մինչև հիմա ծնողներիս հաշվին է ապրում, թեև քառասունին մոտ տղամարդ է»։
Քանի որ դպրոցում լավ առաջադիմություն չուներ և կրթության համար էլ ծնողները չէին կարողանա վճարել, որոշում է ամեն գնով հեռանալ ընտանիքից և այլ պայմաններում փորձել կայանալ․
«Այսօրվա պես հիշում եմ մորս խոնարհ լռությունն ու մեր տան տղամարդկանց ամենավատ բառերն իմ հասցեին: Իրենք կորցնում էին ծառայի, որը կերակրում էր, խմելու ջուր բերում, խանութ գնում ծխախոտի, շորերը դասավորում։ Մորաքույրս տոմս գնեց ինձ համար, և ես հեռացա»:
Դրսում անգլերեն է սովորել, հետո էլ հետաքրքրվել հրուշակագործությամբ: Շատ հեշտ է ինտեգրվել նոր միջավայրում, տեղափոխվելուց հետո երեք ամիս անց արդեն աշխատանք է գտել:
Ամենադժվար պահն իր կյանքում տղամարդկանց հարցում կողմնորոշվելն է համարում։ Հիշում է, որ տղամարդ գործընկերների միջավայրում էլ է բարդույթավորվել․
«Ենթագիտակցորեն ուզում էի հեռու մնալ բոլոր հայ տղամարդկանցից, անգամ եթե նրանք բարեհաճ էին իմ հանդեպ։ Իսկ ես ապրում էի այնպիսի թաղամասում, որտեղ բազմաթիվ հայ ընտանիքներ կային»:
Հիմա Հեղինեն ամուսնացած է։ Ամուսինը հայ է, ընտանիքում հստակ դերային բաժանում չունեն՝ ով հասցնում է և ազատ է այդ պահին, նա է կենղացային հարցերով զբաղվում:
«Մի օր ես եմ շուտ վերջացնում աշխատանքս, մի օր՝ ամուսինս։ Ով առաջինը տուն է հասնում, վերցնում է երեխային մանկապարտեզից և ընթրիք պատրաստում: Ով այդ պահին մոտ է լինում կամ գումար է ունենում, ինքն էլ վճարում է գնումների կամ կոմունալների համար»,- պատմում է նա:
Եղել են ժամանակներ, երբ ինքն է միայն աշխատանք ունեցել։ Երեխայի ծնվելուց հետո էլ ամուսինն է աշխատանք գտել, ինքն է մնացել տանն ու կենղացի մեծ մասն իր վրա վերցել:
Երջանիկ է իրեն զգում, սակայն տխրում է հայրական ընտանիքի հետ ունեցած կապի մասին հարցադրումից․
«Կապ ունենք, բայց դա այն շփումը չէ, որի մասին կարող է երազել մարդը։ Աշխարհում ամենաթանկ մարդիկ ծնողներն են: Իսկ հայրս, եղբայրս թարս են նայում ամուսնուս, շփում առանձնապես չունեն։ Երևի «ղզիկ» են համարում: Իհարկե, դա իրենց խնդիրն է, բայց այդքան կտրված լինել շրջապատից, աշխարհի փոփոխություններից, նորմալ չէ»։
Հորական տանից հեռացած տղամարդու պատմություն
Դավիթը (անունը փոխված է) մինչ ամուսնանալը երկար ծանրութեթև է արել ծնողների հետ ապրելու տարբերակը: Համարել է դա ռիսկային նոր ընտանիքում առողջ հարաբերություններ կառուցելու ճանապարհին:
«Հայրս շատ կոպիտ բնավորություն ունի, մտքին եկածը կարող է ասել, բարկանալիս կարող է հունից դուրս գալ և ամենավերջին բառերով հայհոյել: Փոքր ժամանակ հաճախ եմ ականատես եղել իմ ընտանիքում բռնության: Հետագայում, երբ արդեն մեծ տղա էի ու հորս ասում էի մորս վրա ձեռք չբարձրացնի, ասում էր․ «Ի՞նչ կա դրա մեջ, իմ կինն է, մի օր էլ կծեծեմ»: Կամ էլ ասում էր, որ շատ սիրելուց է ծեծում»,- պատմում է նա:
Ինքն անձամբ կնոջ վրա ձեռք բարձրացնելը համարում է անընդունելի բոլոր իրավիճակներում։ Ամենալարված վեճերի ժամանակ ուղղակի դուրս է գալիս տնից կամ տվյալ տարածքից, որ հույզերն ու մտքերը խաղաղվեն․
«Ես իմ ծնողներին հենց սկզբում էի ասել, որ առանձին եմ ապրելու, և թույլ չեմ տվել քննարկել իմ այդ որոշումը: Համոզված էի, որ իմ հայրն ու իմ ապագա կինը չեն կարող իրար հետ մեկ հարկի տակ ապրել, կոնֆլիկտներն անխուսափելի են: Իհարկե, ֆինանսապես դժվար է նոր ստեղծված ընտանիքի համար կենցաղ վարելը, տուն վարձակալելը և այլն: Բայց իմ կինը պատրաստ էր ինձ հետ այդ ճանապարհն անցնել»:
Նրա խոսքով՝ հատկապես ամուսնական կյանքի առաջին շրջանում, իրար հարմարվելու փուլում, խնդիրներ շատ են լինում: Դրանք հաղթահարելու համար կարևոր է տղամարդու դերը՝ նա պետք է աջակցող լինի, բարեսիրտ, ինչ-որ տեղ նաև զիջումների գնա․
«Կնոջս աշխատանքն առավոտյան 8.30 է սկսվում։ Մենք մեքենա չունենք, նա արթնանում է վեցին, որպեսզի պատրաստվի և կարողանա տրանսպորտով աշխատանքի հասնել: Ես աշխատում եմ տնից: Ի՞նչ է դա նշանակում։ Այն, որ ես պետք է նրան օգնեմ կենղացում: Իհարկե, նա երեկոյան հասցնում է շատ բան անել, սակայն անկողին հավաքելը, աղբ թափելը, գնումներ անելը, երեկոյան ընթիրք պատրաստելն ինձ վրա եմ վերցրել։ Նախ՝ սիրով եմ դա անում, համ էլ այլ տարբերակ չունենք այս փուլում»:
Ասում է՝ իրենց հարաբերությունները բացառիկ չեն, այլ ընկերներ էլ են ունեն, որոնք կիսում են իրենց հայացքները, և, որպես կանոն, շատ երջանիկ են․
«Մենք ունենում ենք տարաձայնություններ։ Կինս շատ էմոցիոնալ է, կտրուկ արձագանք ունի։ Բայց ես երբեք թույլ չեմ տալիս մեզ անցնել կարմիր գիծը։ Հենց զգում եմ վտանգը, սկսում եմ քայլեր անել՝ թեման փոխել, իրեն սուրճ առաջարկել, ասել․ «Արի գնանք՝ դրսում զբոսնելով քննարկենք հարցը»: Դեռ հաջողում եմ»,- ժպտալով ասում է Դավիթը:
Դրական տեղաշարժ ժամանակակից հայ տղամարդու ընկալումներում. հարցում
Վերջերս անցկացվել է հայ տղամարդու «նոր» կերպարը բացահայտող հետազոտություն:
Հարցմանը մասնակցած կանայք և տղամարդիկ արժևորել են դրական առնականության հատկանիշները՝ ընտանիքի նկատմամբ հոգատարությունը և այլոց հանդեպ հարգանքը:
Կանայք ավելի բարձր են գնահատել տղամարդու աջակցող, հենարան լինելու ունակությունը։ Մինչդեռ տղամարդիկ ավելի շատ կարևորել են ինքնուրույնությունը, պատիվը և ընտանիքում ավանդական դերերի պահպանումը։
Ընտանիքը և ընտանեկան միջավայրը հարցվածները համարել են առնականության ձևավորման վրա ամենամեծ ազդեցություն ունեցող գործոնը: Սա վկայում է այն մասին, որ ընդհանուր համաձայնություն կա վաղ մանկության ընտանեկան միջավայրի առանցքային դերի վերաբերյալ։
Հարցման մասնակիցների մեծ մասը մերժել է «թունավոր առնականությունը», մասնավորապես, այնպիսի վարքագիծը, որը հանգեցնում է ընտանեկան բռնության։
Փորձագետներն առանձնապես մտահոգիչ արդյունք են համարում այն, որ տղամարդկանց 15.67%-ը որոշ չափով հանդուրժում է «երբեմն կնոջը ծեծելը» գաղափարը։ Լիովին մերժում է նման վավելակերպը կանանց 92.71%-ն է։ Փաստորեն, թե տղամարդկանց, թե կանանց մի հատվածի համար բռնության որոշ ձևեր շարունակում են նորմալ համարվել։
«Հարցման նպատակը առողջ քննարկումներ սկսելն է»
TeensLive ծրագրի գենդերային հարցերով պատասխանատու Արմի Մկրտչյանն ասում է, որ այս հետազոտության նպատակը հանրամատչելի տեղեկատավություն ստանալն էր առնականության շուրջ պատկերացումների մասին.
«Փոքր արդյունք է, սակայն շատ կարևոր այս թեմայով հետագա քննարկումների համար»:
Հարցումը եղել է առցանց և անանուն, որպեսզի մարդիկ անկաշկանդ լինեն իրենց պատասխաններում: Ընդհանուր առմամբ, դրան մասնակցել է 2 100 մարդ Երևանում և մարզերում:
Արմի Մկրտչյանի խոսքով՝ ստացված արդյունքների հիման վրա մշակվել է դասընթացի նյութ, որը տրամադրվելու է դպրոցներին․
«Նաև ծրագիրը, որի շրջանակում անց կացվել է այս հարցումը, արդեն գործարկել է ԱԲ-ով աշխատող «Բարուժան» տելեգրամյան բոտը: Այն պատրաստ է պատասխանել թեմայի հետ կապված տարբեր հարցադրումների՝ մատչելի և պարզ տեքստերով»:
Քանի որ առնականության հետ կապված կարծրատիպերում, ըստ հարցվածների՝ մեծ դեր ունեն ընտանիքները, դասընթացի հեղինկաները անկնկալում են, որ առցանց մոդուլները կօգնեն այս թեմայով գիտելիք ստանալ նաև ընտանիքի անդամներին:
«Մեկնարկել ենք ընտանիքակենտրոն սեմինարներ, քանի որ կարևորում ենք ծնողների հետ աշխատանքը։ Նրանց տրամադրում ենք գործիքներ, որպեսզի՝ երեխաներին դաստիարակելիս, խթանեն դրական առնականությունը։ Մենք նաև օգտագործում ենք սոցցանցերի և դրական դերակատարների ներուժը ՝ տղամարդու առողջ կերպարներ ներկայացնելու համար»,- հավելում է Արմին։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Հայ տղամարդու «նոր» կերպարը
