Դիմակներ, որոնք խեղդում են․ համաճարակի կողմնակի ազդեցությունների մասին
Մինչ կառավարությունները պայքարում են կորոնավիրուսի դեմ՝ փորձելով նվազեցնել վարակման դեպքերի թիվն ու թույլ չտալ, որ մարդիկ մահանան վիրուսից, որևէ հսկողությունից դուրս ծառանում է կողմնակի խնդիր, որը կարող է հանգեցնել նոր աղետի։
Ավելի քան 140 տարվա փորձ ունեցող ACS («American Chemical Society») ամերիկյան հասարակական կազմակերպության հրապարակումներից մեկի համաձայն, համավարակի ընթացքում ամեն ամիս ողջ աշխարհում 129 միլիարդ դիմակ և 65 միլիարդ ձեռնոց է օգտագործվում, ինչն արդեն իսկ դարձել է համաշխարհային աղտոտման պատճառ։
Այս խնդիրն արդիական է ողջ աշխարհում, սակայն մենք այն կդիտարկենք Երևանի օրինակով։
Այս աղբավայրը Երևանի Նուբարաշեն վարչական շրջանում է։ Աղբի կույտերին զուգահեռ՝ այստեղ հիմա նաև աճում է դիմակների ու ձեռնոցների քանակը։
Այս աղբավայրն ունի իր մշտական այցելուները, որոնք, աղքատությունից դրդված, իրենց օրվա զգալի մասն անցկացնում են այստեց՝ տարբեր տարիքի կանայք, տղամարդիկ, նաև երեխաներ։
Աղբի «գույնզգույն սարերը» տեսանելի են մի քանի հարյուր մետրից՝ մինչ բուն աղբավայր հասնելը, աղբի հոտն էլ զգացվում է նույն հեռավորությունից։
Մի տղամարդ, որ առանց դիմակի էր, բայց հաստ ձեռնոցներով, պլաստիկե շշերով լի պարկ էր քարշ տալիս։ Հարցին, թե դիմակ ու ձեռնոց հաճա՞խ է տեսնում տարածքում, պատասխանեց՝ «լիքը, ինչքան ուզեք»։
Հայաստանի բժշկական հաստատություններում դիմակների և այլ թափոնների պատշաճ հավաքման ու ոչնչացման ընթացակարգը հստակ սահմանված է օրենքով, սակայն, եթե նույնիսկ բոլորը հետևեն եղած կանոներին, դա որևէ կերպ չի օգնի։
Դիմակներն ու ձեռնոցներն օգտագործվում են ընդամենը 2-3 ժամ, մինչդեռ, դրանց քայքայման համար անհրաժեշտ է ոչ պակաս քան 450 տարի։
Հայաստանն ունի շուրջ 3 միլիոն բնակչություն․ նրանցից յուրաքանչյուրն օրվա ընթացքում գոնե 1-2 բժշկական դիմակ է օգտագործում, ինչն արդեն իսկ ահռելի ծավալով աղբի առաջացման պատճառ է։
Կորոնավիրուսի տարածումը կանխող մեկանգամյա օգտագործման բժշկական դիմակները, ձեռնոցներն ու ախտահանման լուծույթների պլաստիկե տարաները վերջին ամիսներին հայտնվում են գրեթե ամենուր՝ փողոցներում, գետերում, լճերում ու անգամ՝ քամու շրջապտույտի մեջ։
Ինչպես պետք է իրականացվի վերամշակումն ըստ կանոնների
Հայաստանի Առողջապահության նախարարությունը դեռևս 2008թ․-ին է մշակել անհատական պաշպանության միջոցների՝ այդ թվում դիմակների ու ձեռնոցների վերամշակման կանոնները՝ հավաքման փուլ, ախտահանում, վարակազերծում և/ կամ ոչնչացում, փոխադրում և թաղում։
Դիմակներն ու ձեռնոցները նոր չէ, որ սկսել են վտանգ ներկայացնել բնության համար, պարզապես մինչ օգտագործման մասսայականացումը, դրանք հիմնականում կիրառվել են լաբորատորիաներում ու հիվանդանոցներում, որտեղ դրանց հետ ճիշտ վարվելու մշակույթ կա, ասում է ԵՊՀ Կենդանաբանության ամբիոնի ավագ լաբորանտ, կենսաբան Մանան Ասիկյանը։
«Կարևոր է մարդկանց բացատրել այդ թափոնների նկատմամբ առավել գիտակցական մոտեցման անհրաժեշտությունը։ Եթե առանձնացված տարաներում տեսակավորելու հնարավորություն չկա, գոնե պետք է աղբամանը գցել, ոչ թե՝ որտեղ պատահի»,- ասում է նա։
Դիմակներն ու ձեռնոցները, որոնք խեղդում են կենդանիներին
Բնության և շրջակա միջավայրի աղտոտումը, սակայն, միակ խնդիրը չէ, որ ստեղծել են դեն նետվող դիմակներն ու ձեռնոցները։
«Կովերը, ձիերը, խոզերը, հավերը, թռչուններն ու ձկները հաճախ են նման իրեր ուտում։ Դրանք, իհարկե, չեն մարսվում, հաճախ նաև փակում են կոկորդը, կերակրափողը․ կենդանիները կարող են շնչահեղձ լինել: Իսկ եթե հասնում են աղեստամոքսային համակարգ, ապա աղեստամոքսային համակարգի խնդիրներ են ստեղծում։
Ի տարբերություն խոշոր եղջերավորների, որոնք երբեմն կարող են նաև մի կերպ կուլ տալ, մարսել այդ ոչ օրգանական նյութերը, ապա ձկներն, օրինակ, չեն կարող, նրանք շատ ավելի զգայուն, փխրուն և խոցելի են։ Բացի այդ, դիմակներն ու ձեռնոցները կարող են հայտնվել արագիլների բնում՝ համապատասխան հետևանքներով»,- ասում է Մանանը։
Դիմակների ու ձեռնոցների արտադրության մեջ օգտագործվում է նաև պլաստիկ, բացի այդ, տարբեր դիմակներ պարունակում են նաև պոլիպրոպիլեն, պոլիուրէթան։ Կենսաբան Աստղիկ Եզեկյանն ասում է՝ ձեռնոցներն ավելի տոքսիկ են, դրանք պարունակում են ներկանյութեր, անհամար քիմիական միացություններ։
Նրա խոսքով՝ կենդանիներն առավել խոցելի են, քան բույսերը։ Բուսական աշխարհը պաշտպանված է նրանով, որ սնվում է հողի միկրոէլեմենտներով և ջրով։
Ի՞նչ վնաս են հասցրել այս թափոնները․ իշխանությունները պատասխան չունեն
Հետագա անելիքները որոշելու համար կարևոր է նախ հասկանալ՝ որքան մեծ է արդեն իսկ հասցված վնասի չափը։ Սակայն Շրջակա միջավայրի նախարարությունից մեզ պատասխանեցին, որ դիմակների՝ շրջակա միջավայրի վրա ունեցած բացասական ազդեցության մասին իրենք հետազոտություն չեն կատարել և հրաժարվեցին որևէ կերպ մեկնաբանել հարցը։
«Շրջակա միջավայրի վրա բժշկական դիմակների բացասական ազդեցության ուսումնասիրությունը պետք է իրականացվի որոշակի ժամանակահատվածում՝ բացառելով այլ գործոնների ազդեցությունը ջրային ավազանների, կենդանական և բուսական աշխարհի վրա, ինչը գիտահետազոտական ինստիտուտների խնդիրն է։
Ելնելով վերոգրյալից՝ համապատասխան գիտական ուսումնասիրությունների առկայության դեպքում, նախարարության կողմից կձեռնարկվեն համապատասխան քայլեր», — նշված է նախարարության պատասխան նամակում։
Բժշկական դիմակները Հայաստանում չեն վերամշակվում․ նման մասնագիտացված ձեռնարկություններ հանրապետությունում չկան։ Միևնույն ժամանակ, դրանց գնման ու արտադրության ծավալներն ակտիվ աճում են։
Արտադրություն
Էկոնոմիկայի նախարարության տրամադրած տեղեկության համաձայն՝ Հայաստանում 2019-2020թթ․ ժամանակատվածում դիմակների արտադրությամբ հիմնականում զբաղվել են «Տավուշ Տեքստիլ» ՍՊ և «Սալյուս» ՍՊ ընկերությունները, ինչպես նաև՝ մի շարք փոքր ձեռնարկություններ։
Թե արտադրության ինչ ծավալներ ունեն և դեռ կունենան այս կազմակերպությունները, նախարարությունում տեղյակ չեն, ավելին, պարզվում է, նման վիճակագրություն առհասարակ չի հավաքվում, որովհետև ՀՀ օրենսդրությամբ՝ հարկ վճարողներին պահանջ ներկայացված չէ հարկային մարմնին տեղեկատվություն տրամադրել «դիմակ» տեսակի ապրանքի արտադրության և իրացման ֆիզիկական ծավալների վերաբերյալ։
Ներմուծում
Պետական եկամուտների կոմիտեն էլ չի կարող պատասխանել այն հարցին, թե որքան դիմակ է ներմուծվել երկիր, քանի որ «դիմակ» ապրանքատեսակը որևէ հատուկ ենթադիրքով առանձնացված չէ։
Մատակարարների կողմից դուրս գրվող հաշվարկային փաստաթղթերում դասակարգիչների լրացման պահանջ ևս չկա, ապրանքների անվանումն էլ տնտեսվարողների կողմից լրացվում է կամայական ձևով, ինչն էլ թույլ չի տալիս նույնականացնել ապրանքը։
