Կողոպուտ նեյրոցանցերի կիրառմամբ․ ՀՀ-ում խաբեբաները կես մլն դոլար են հափշտակել
Կողոպուտ նեյրոցանցերի միջոցով
Համացանցային խաբեբաները Հայաստանի դյուրահավատ քաղաքացիներից գողացել են կես միլիոն դոլար։ Խարդախության հեղինակները նեյրոցանցերի միջոցով ստեղծում են գովազդային տեսահոլովակներ, որոնցում հայտնի մարդիկ կոչ են անում գումար ներդնել տարբեր նախագծերում և բաժնետոմսեր գնել։
Անձնական պատմության, տեղեկատվության անվտանգության փորձագետի և հոգեբանի հետ զրույցների միջոցով փորձել ենք պարզել՝ ովքեր և ինչու են խարդախների զոհը դառնում։
- «Պետք է ինտեգրվենք նոր շուկայում»․ արցախցիները բիզնես են հիմնում Հայաստանում
- Հայաստան-Ռուսաստան առևտուրը․ օգուտն ու պատժամիջոցների տակ հայտնվելու ռիսկերը
- Երևանի տրանսպորտը` դժվար լուծվող խնդիր: Առաջարկներ փորձագետից
- ՌԴ քաղաքացիների ներհոսքի ազդեցությունը հայաստանյան անշարժ գույքի շուկայի վրա
Խարդախների զոհ են դառնում նաև գիտակ մարդիկ
«Այն, ինչ արել եմ, ուղղակի հիմարություն է։ Ամաչում եմ այդ մասին պատմել, որովհետև միշտ վստահ եմ եղել, որ իմ նման կիրթ, բանիմաց մարդը երբեք չի կարող այդքան էժան խաբեության զոհ դառնալ։ Բայց արի ու տես, որ դարձա»,– ասում է 38–ամյա Անուշ Կ․–ն։
Նա հասարակագիտություն է դասավանդում Տավուշի մարզի ավագ դպրոցներից մեկում։ Համոզված է՝ եթե իր աշակերտներն իմանան այս դեպքի մասին, կկորցնեն իր նկատմամբ հարգանքն ու վստահությունը․
«Հասարակագիտության շրջանակում նաև մեդիագրագիտություն եմ դասավանդում։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինչ ծիծաղելի է, որ համացանցում անվտանգ վարքականոնից ամեն օր խոսում է մի մարդ, որն իր ունեցած գումարը գիտակցաբար փոխանցել է խաբեբաներին»։
Անուշը մեկն է այն հազարավոր քաղաքացիներից, որոնք «Գազպրոմ Արմենիա» ընկերության անունից տարածվող համացանցային խարդախության զոհն են դարձել։
Հայաստանի քննչական կոմիտեի տվյալներով՝ դյուրահավատ քաղաքացիներն արդեն իսկ կես մլն դոլարի «ներդրում» են կատարել գոյություն չունեցող ֆինանսական համակարգում։
«Նեյրոնային ցանցերի միջոցով խաբեբաները գովազդներ են մշակել, որտեղ հայտնի դեմքեր՝ քաղաքական գործիչներ և ձեռնարկատերեր, կոչ են անում ներդրումներ կատարել տարբեր նախագծերում կամ ձեռք բերել բաժնետոմսեր՝ տարբեր ընկերություններում, այդ թվում՝ «Գազպրոմ Արմենիա» ՓԲԸ-ում։ Խաբեբաների զոհերը հիմնականում այն մարդիկ են, որոնք չեն տիրապետում տեխնոլոգիաներին և համաձայնում են տրամադրել իրենց բանկային տվյալները»,– ասված է ՔԿ տարածած հաղորդագրության մեջ։
Անուշին «համոզել է» ներդրում կատարել վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, ում կերպարը ևս օգտագործվել է խաբեբաների կողմից։
«Ես գիտեի, որ այսօր տեղեկատվական տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս կրկնօրինակել յուրաքանչյուր մարդու արտաքին տեսքն ու ձայնը։ Բայց վստահ էի, որ հնարավոր չէ ստեղծել այնպիսի տեսագրություն, որն ուղղակի չտարբերվի իրականից։ Տեսանյութում, որը ես եմ տեսել, Փաշինյանի ձայնը, միմիկաները, խոսքը, որևէ բանով չէին տարբերվում իրականությունից։ Հենց դա էլ իմ հիմնական սխալն էր՝ հավատալ նրան, ինչ տեսնում էի»,– պատմում է նա։
Սա այն հոլովակներից մեկն է, որ խաբեբաները տարածել են Ֆեյսբուքում
Ինչպես Անուշը «նվիրեց» խաբեբաներին ամուսնու մեքենայի ձմեռային անվադողերի գումարը
Տեսահոլովակը դիտելուց հետո Անուշն ուղղակի սեղմել է հոլովակի նկարագրության մեջ նշված հղման վրա։ Հեռախոսի էկրանին հայտնվել է էջ, որտեղ առաջարկվել է լրացնել անուն, ազգանուն և կոնտակտային հեռախոսահամար։
Ասում է՝ եթե հենց առաջին հղմամբ իրենից բանկային տվյալներ պահանջվեին, իր մոտ կասկած կառաջանար։ Անձնական տվյալները ներմուծելուց կարճ ժամանակ անց WhatsApp հավելվածի միջոցով զանգ է ստացել ոչ տեղական հեռախոսահամարից։ Անդրեյ անունով ներկայացած անձը ռուսերենով ներկայացրել է ներդրումներ կատարելու մանրամասները։ Անուշն ասում է՝ երիտասարդի խոսքը վստահություն չի ներշնչել, անջատել է զանգն ու չի պատասխանել հաջորդներին․
«Ինձ համար կասկածելի էր, որ հեռախոսազանգն արտասահմանից էր, այդ տղայի ռուսերեն խոսելը։ Մտածեցի՝ ավելի լավ է կասկածելի գործարքի մեջ չմտնեմ։ Բայց մի քանի ժամ հետո զանգեցին հայաստանյան հեռախոսահամարից։ Հայերենով ինձ հետ խոսեց երիտասարդ կին: Ասաց, որ ծրագիրը թույլ է տալիս նվազագույնը $300 ներդրում անել, ինչից հետո եկամուտներս զգալիորեն կաճեն։
Ասաց նաև, որ իրականում արժեթղթերից հասկացող մասնագետները մեր փոխարեն ներդրումներն ուղղում են այնպիսի արժեթղթերի գնման, որոնք հաշված օրերի ընթացքում վաճառում են 2-3 անգամ ավելի թանկ։ Իբր այդկերպ են գոյանում եկամուտները։ Համաձայնեցի, բայց որոշեցի չշտապել։ Հաջորդ 2 օրվա ընթացքում այդ կինն անընդհատ զանգահարում էր, հարցնում՝ ինչու չեմ կատարել ներդրումը։ Վերջին անգամ, երբ զանգահարեց, ասաց, որ օր օրի արժեթղթերի շուկան փոփոխվում է, չի կարելի հապաղել»։
Հետևելով կնոջ հրահանգներին՝ ուսուցչուհին լրացրել է կայքում իր բանկային տվյալները, ծանուցում է ստացել, որ քարտից գումարը վճարվել է։ Օրեր անց անհասանելի են դարձել Անուշի հետ կապ հաստատած հայկական և արտասահմանյան հեռախոսահամարները։
Խոստովանում է՝ սկզբում իր սխալի մասին ամաչում էր պատմել նաև ամուսնուն։ Բանն այն է, որ զեղծարարներին էր փոխանցել նրա մեքենայի ձմեռային անվադողերի համար կուտակած գումարը։
«Հետո ստիպված եղանք գնալ բանկ, բլոկավորել տվյալ քարտն ու դրա հետ կապված հաշիվները, նոր քարտ ստանալու համար դիմել, վճարում կատարել։ Որովհետև հասկանում էի՝ այդ քարտիս բոլոր տվյալներն արդեն իսկ խարդախների մոտ էին, և դրա վրա հայտնվող ցանկացած գումար անմիջապես փոխանցվելու է նրանց»,– ասում է Անուշը։
Ամուսնու հորդորով նա նաև դիմել է իրավապահներին։ Դիմումն ընդունել են և գործին ընթացք տվել։ Միևնույն ժամանակ, սակայն, Անուշին զգուշացրել են, նման կիբերհանցագործությունները բացահայտելը չափազանց բարդ է։ Խարդախների խմբերը գործում են տարբեր երկրներից, պաշտպանված կապի միջոցներով, ուստի նրանց հայտնաբերելը կամ տեղաշարժը վերահսկելը դժվար գործընթաց է։
«Զգոնությունը կփրկի»
Տեղեկատվական անվտանգության մասնագետ Սամվել Մարտիրոսյանի խոսքով՝ խարդախությունների հաջողության հիմնական պատճառը մանրակրկիտ կերպով մշակված գովազդներն են․
«Իրենք որակյալ տեսանյութեր են պատրաստում՝ հայտնի անձանց դեմքերով։ Հետո դրանք տարածում են ֆեյսբուքյան ու ինստագրամյան գովազդների միջոցով։ Շատերն ասում են՝ պիտի արգելափակել իրենց բոլոր էջերը, թույլ չտալ նորերը ստեղծել։ Բայց դա անհնար է, որովհետև գովազդները դրվում են անընդհատ փոփոխվող ու նույնիսկ կոտրած էջերի միջոցով։ Հետևաբար՝ մարդկանց փրկությունն այս խարդախությունից հենց իրենց զգոնությունն է»։
Փորձագետն ասում է՝ կան կարևոր նշաններ, որոնց առկայության դեպքում մարդիկ պետք է սկսեն կասկածել։ Օրինակ, երբ բոլորովին անծանոթ մարդիկ առաջարկում են ոչ մեծ ներդրում կատարել, բայց մեծ եկամուտ ստանալ։ Մարտիրոսյանի խոսքով՝ կամայական ներդրում կատարելուց առաջ պարտադիր է շուկան ուսումնասիրել՝ հասկանալու համար, թե ինչ տոկոսներ են առաջարկվում այդտեղ առհասարակ։ Խաբեությամբ զբաղվողներն առաջարկում են շատ ավելի մեծ տոկոսներ․
«Նորմալ բիզնեսներն առաջարկում են ներդրման դիմաց տարեկան 10-20% եկամուտ։ Իսկ եթե խոսքը գնում է շաբաթական 20, 30, 40 և ավելի բարձր տոկոսով ներդրումներ կատարելու մասին, հավատացած եղեք, որ դա խաբեություն է։ Հատկապես, երբ առաջարկողն անծանոթ է»։
Հոգեբանական ճնշման մեթոդները
Մեկ անգամ ներդրում կատարելուց հետո անձն անմիջապես հայտնվում է խարդախությամբ զբաղվողների թիրախում։ Նրա վրա անհատապես սկսում են աշխատել՝ օգտագործելով հոգեբանական ներազդման մեթոդներ։ Հաճախ առաջին անգամ ներդրում կատարողներին իսկապես որոշակի գումար են փոխանցում, որ նա այդ մասին պատմի մյուսներին, այլ մարդկանց էլ ներգրավի։
«Երբ անձին գումար են փոխանցում, ասում են՝ բերեք ձեր ծանոթ-բարեկամներին ու դրա համար էլ գումար կստանաք։ Իսկ երբ հավաքում են որոշակի թվով մարդկանց, վերցնում են բոլորի գումարներն ու անհետանում։ Բայց քանի որ իրենք հասարակ խաբեբաներ չեն, սկսում են կրկին զանգել մարդուն, պահանջել նրանից կրկին գումար ներդնել, ասում են, որ նախորդ գումարը սառեցվել է։
Որոշ ժամանակ անց անձը կարող է իր ազգանունը տեսնել ինչ-որ էջերում, որոնց դիմաց գումար է գրված։ Ու մարդը մտածում է, թե դա իր գումարն է, բայց այդպես չէ։ Դրանք պարզապես նկարված թվեր են, որոնց վրա էլ նրանք փորձում են նոր խարդախություններ կառուցել»,- ասում է Մարտիրոսյանը։
Իսկ երբ անձն արդեն մտադիր է իրավապահ մարմիններին դիմել, գործը հասնում է ընդհուպ մինչև սպառնալիքների։
Փորձագետի խոսքով՝ խաբեությունն այսքանով չի ավարտվում։ Հաջորդ փուլում, երբ մարդը հասկանում է, որ իր բոլոր քայլերն անօգուտ են, նա սկսում է կրկին զանգեր ստանալ։ Արդեն օգնության առաջարկով։ Ինչ-որ անձինք, որ ներկայանում են, օրինակ, շվեյցարական խոշոր ընկերության ներկայացուցիչներ, սակայն կապված են նույն զեղծարար խմբի հետ, օգնություն առաջարկում՝ իրենց ծառայությունների դիմաց գումար պահանջելով։
«Ստիպում են հավատալ, որ երազանքները կարող են իրականանալ»
Հոգեբան Հայկ Բաղդյանի խոսքով՝ Հայաստանում մանիպուլյացիոն այս գործընթացում մարդկանց նման մեծ հոսքը պայմանավորված է մի քանի հանգամանքով։ Դրանց թվում են սոցիալական անապահովության բարձր շեմը, տրավմաները, որոնք առաջ են եկել վերջին տարիներին Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձություններից հետո։ Հոգեբանն ասում է՝ հատկապես պատերազմական գործողությունները չափազանց խոցելի են դարձնում մարդկանց, և Հայաստանն էլ բացառություն չէ․
«Տրավմա ունեցող մարդուն, առաջին հերթին, սկսում են ցույց տալ այն, թե ինչի կարող է հասնել այդ գումարի միջոցով։ Օրինակ, ասում են՝ դու կհարստանաս, կունենաս քո երազած տունը, կապահովես քո ընտանիքը։ Այսինքն՝ ստեղծում են ինչ-որ ցանկալի ապագա, որի մասին մարդը երազում է։ Ընդ որում՝ իրենց ներգործությունը մեծանում է, երբ մարդն իր ներկայում ունենում է դատարկության, անպետքության զգացում, տեսնում է, որ իր կառուցած ներկան թերի է։ Եվ նա սկսում է մտածել, որ այդ առաջարկն ընդունելու դեպքում այն կլինի լիարժեք»։
Խոսելով խաբեբաների տարածած տեսանյութերի և դրանց ներգործության մասին, Բաղդյանը նշում է՝ ցանկացած գովազդ պարունակում է մանիպուլյացիոն տարրեր։ Իսկ նման նպատակներով ստեղծվող գովազդներն ավելի քան լավ են մտածված՝ առավելագույնս ազդեցություն թողնելով մարդու ենթագիտակցության վրա։ Ուստի դրանցից խուսափելը շատ բարդ է և պահանջում է մաքսիմալ կենտրոնացում և զգոնություն։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Կողոպուտ նեյրոցանցերի միջոցով
