Ինչպիսին է լինում կյանքը, երբ հակամարտությունն իրապես սպառվում է։ Բաքվի բնակիչների կարծիքը
«Ղարաբաղյան հակամարտությունը լուծված է», — բազմիցս հայտարարել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը։ Թեև 2020 թ-ի պատերազմից հետո նախագահի վարկանիշը բարձր է, ինչպես երբեք, այս հարցում ոչ բոլորն են նրա հետ համաձայն։
Հակամարտության լուծման և բանակցային գործընթացի հեռնակարների վերաբերյալ տարբեր կարծիքներ կան Ադրբեջանում։ Մենք որոշել ենք տեղի բնակիչներից հետաքրքրվել, թե, նրանց կարծիքով, որ պահին կարելի է լուծված համարել երկու վերացական երկրների միջև հակամարտությունը։
Բնականաբար, վերացական հակամարտության քննարկումն ինքնաբերաբար վերածվում էր Արցախյան հակամարտության մասին դատողությունների։
Դեռևս հարցումն անցկացվել է միայն Ադրբեջանում։ Հետագայում հետաքրքիր կլինի այդ հարցը տալ նաև Հայաստանի բնակիչներին։
Մեր ոչ մեծ հարցման մասնակիցները չեն կարող ներկայացնել ողջ ադրբեջանական հասարակությունը։ Սակայն հարցումը մի քանի հետաքրքիր միտումներ է արձանագրել դատողություններում, բացի այդ, ցույց է տվել «մեյնսթրիմին» զուգահեռ այլընտրանքային դիրքորոշումներ և կարծիքներ։
- Հարցվածներից շատերը երրորդ երկրի միջամտությունը հակամարտությանն անհրաժեշտ են համարում։
- Պատահական ընտրված 20 հարցվածներից ոչ ոք չի համարում, որ հակամարտությունը լուծված է։
- Բոլոր հարցվածները հակամարտության լուծումը սպասում են քաղաքական գործիչներից, իսկ ժողովուրդների հետագա հաշտեցումն, ըստ նրանց, տեխնիկական հարց է։
- Նախկին «թշնամու» հետ համագործակցության և համագոյակցության հնարավորությունը ոչ միայն չի բացառվում հարցվածների կողմից, այլև երբեմն համարվում է հակամարտության ավարտի պայման։
Այստեղ բերված են առավել տիպիկ պատասխանները։ Անանունությունը հարցման պայմանն էր, այդ պատճառով էլ հարցվածներին անուններ չենք հորինել։
Բժիշկ, 27 տարեկան
Հակամարտությունը կարելի է ավարտված համարել, եթե դրա լուծումը գոհացնում է բոլոր կողմերին։ Դա հնարավոր է, սակայն հազվադեպ է լինում։ Նման լուծումը կարող է չհամապատասխանել պատմական արդարությանը, երկու կողմերի բոլոր ակնկալիքներին կամ անգամ միջազգային իրավունքի նորմենրին, այնուամենայնիվ, այն ճիշտ կլինի։
Ցանկացած հակամարտության լուծման գլխավոր պայմանն ապագայում կրկնության և արյունահեղության բացառումն է։ Լինում է, որ հակամարտության կողմերից մեկը հանուն դրա համաձայնում է իր պետության տարածքային ամբողջականության խախտմանը։
Քաղաքակիրթ հասարակությունում, ինձ թվում է, մեծ դեր է խաղում ժամանակը․ մեկ սերունդ որ փոխվի, հակամարտությունը կմոռացվի։ Իսկ եթե մենք խոսում ենք ավտորիտար հասարակության մասին, ապա ամեն ինչ կախված է առաջնորդի քաղաքական կամքից։
Թոշակառու, 63 տարեկան
Եթե կռվում են փոքր երկրներ, և հակամարտության ճակատագիրն իրենք են որոշում, ամեն ինչ դժվարանում է։ Այստեղ պետք է երրորդ՝ ավելի մեծ երկրի օգնությունը։ Եվ այդ երրորդ պետությունը պետք է արդար որոշում կայացնի։ Պետություններից մեկին ասում են՝ «այս հողը քոնն է», և մյուսը դա ընկալում է որպես փաստ։
Իսկ եթե ոչ մի երրորդ կողմ չցանկանա միջամտել, միայն պատերազմելն է մնում։ Պետություններից մեկը կարող է լիակատար պարտություն կրել և այլևս չհավակնել հողերին։
Լուծված հակամարտությունը ես շատ պարզ եմ պատկերացնում․ պետությունները սկսում են համագործակցել տնտեսական տեսակետից։ Ինչո՞ւ ոչ։ Թե՛ մեկ, թե՛ մյուս կողմի աշխատողները նման մարդիկ են։ Լուծված հակամարտությունը զարգացած ենթակառուցվածքն է, ազատ տեղաշարժն է բաց ճանապարհներով։ Եվ որպեսզի հակամարտությունը լուծվի, պետք են լավ քաղաքական գործիչներ, որոնք սիրում են իրենց երկիրը։
Ուսանող, 19 տարեկան
Եթե որոշակի տարածքի պատճառով է հակամարտությունը, և երկրները չեն համառում, ապա հակամարտության լուծումը կգա տարածքը երկու հավասար մասերի բաժանելուց հետո։
Իսկ եթե երկրներից յուրաքանչյուրը տարածքն ամբողջությամբ է պահանջում, պատերազմ կսկսվի։ Սակայն, ինչպես տեսնում ենք ուրիշ հակամարտությունների օրինակով, ժամանակակից աշխարհում պատերազմը ոչինչ չի լուծում։ Այդ դեպքում հակամարտության լուծումն այսպիսի տեսք ունի․ հայտնվում է ևս մեկ երկիր, որ ավելի շատ ռեսուրսներ ունի և ավելի մեծ է չափերով, բայց հակամարտ կողմերից որևէ մեկի դաշնակիցը չէ, նրանց նստեցնում է բանակցությունների սեղանի շուրջ, հետո արդեն որոշում է, թե ինչպես բաժանել հողերը։
Բայց հողերը հավասար մասերի բաժանելու պահն եմ ես համարում հակամարտության ավարտի պահը։ Ցավոք, եթե անգամ կառավարությունները համաձայնեն դրան, ժողովուրդը կարող է դեմ լինել։ Մարդիկ պատերազմ կպահանջեն, որն էլ տեղի կունենա, եթե պետությունը նրանց հետ չհամոզի։
Իսկ մեր հակամարտության պարագայում ես կարծում եմ, որ այն լուծված չէ։ Քանի դեռ խաղաղության պայմանագիր ստորագրված չէ։
Տնային տնտեսուհի, 51 տարեկան
Ես այնքան էլ գլուխ չեմ հանում քաղաքականությունից և հակամարտություններից, այդ պատճառով էլ պարզ կխոսեմ։ Երբ մարդիկ կարողանան հարևաններ լինել, կնշանակի, որ հակամարտություն էլ չկա։ Որովհետև խնդիրները սկսվում են այն ժամանակ, երբ մարդիկ չեն կարողանում կողք-կողքի ապրել, որովհետև հողակռիվ են տալիս։
Ղարաբաղյան հակամարտության մասին․ եթե հայերը կարողանան աշխատել ադրբեջանցիների մոտ և հակառակը, ուրեմն ամեն ինչ լավ է։ Չէ՞ որ արտասահմանում ինչ-որ կերպ աշխատում են միասին։
Ծրագրավորող, 28 տարեկան
Հակամարտությունը լուծված է, երբ մեծ մասը համաձայն է դրա ելքին՝ ժողովուրդը, կառավարությունը, քաղաքական գործիչները, բանակը։ Մեր դեպքում ելքը մարդկանց կարծիքները փոխելն է, կարևոր չէ, թե ինչ եղանակով։ Ադրբեջանում, օրինակ, դժվար չի լինի բոլորին համոզել, որ երկինքը կանաչ է, եթե դա ասողը լինի իշխող կուսակցությունը։ Ալիևի և Փաշինյանի անսպասելի ընկերությունը նույնպես կընդունեին։
Թեման մեկնաբանում է քաղաքագետ Լալա Հասանովան․
Կոնֆլիկտաբանները միասնական կարծիք չունեն այն մասին, թե երբ կարելի է հակամարտությունը լուծված համարել։ Ոմանք կողմ են արմատական տարբերակին, երբ հակամարտության բոլոր կողմերն ամբողջությամբ հրաժարվում են հավակնություններից։ Սակայն այդ ժամանակ հարց է ծագում․ իսկ ի՞նչ է լիակատար հրաժարումը։ Օրինակ՝ կատալոնացիների կամ բասկերի հարցն Իսպանիայում․ գործընթացը վաղուց խաղաղ հուն է մտել, ըստ էության, հակամարտություն էլ չկա, սակայն դեռ կան խմբեր, որոնք դժգոհ են ընթացիկ ելքից։ Երբեմն նրանց դժգոհությունը այնպիսի իրադարձությունների առիթ է դառնում, ինչպիսիք էին անկարգությունները Բարսելոնում, 2017 թ-ի չճանաչված հանրաքվեից հետո։
Այդ պատճառով էլ սովորաբար հակամարտության լուծում է համարվում քաղաքական և/կամ տնտեսական հարաբերությունների հաստատումը, սահմանների բացումը, եթե դրանք փակ էին։ Երկու կողմերի պահանջների (փոխզիջումային) բավարարումը։ Ոչ փոխզիջումային էլ է հնարավոր, բայց հազվադեպ է հանդիպում։
Այն, որ Ղարաբաղյան հակամարտությունը լուծված չէ, կարծում եմ, ակնհայտ է։ Պետք է տարբերել հակամարտության լուծումը և դրա կարգավորումը, որը պետք է բերի լուծման։ Այժմ մենք տեսնում ենք կարգավորման գործընթաց, որը, ցավոք, թափանցիկ չէ, կայուն չէ և մասամբ նույնիսկ սառեցված է։ Դրա մասն են կազմում նաև նախարարությունների պաշտոնյաների մակարդակով հանդիպումները, պետությունների ղեկավարների հանդիպումներն ու խաղաղապահների աշխատանքը։
Սխալ կլինի հույսը դնել միայն այն բանի վրա, որ «քաղաքական գործիչները հարցը կլուծեն, և խաղաղություն կհաստատվի»։ Հասարակությունների միջև շփման բացակայությունը երեսուն տարի, ընդ որում՝ մեդիայում տարածվող ռազմական հռետորաբանությամբ, բոլոր տրավմաները, որոնք հասցրել է հակամարտությունը, չեն կարող ձեռքի մի շարժումով անհետանալ։ Սոցիալական լարվածությունն, ըստ ամենայնի, դեռ կլինի կայուն հարաբերությունների հաստատման առաջին տարիներին։ Այդ պատճառով էլ կայուն կարգավորման մասին կարելի է խոսել այն ժամանակ, երբ այն ներառի ոչ միայն քաղաքական, այլև սոցիալական հարցեր։
Այս պատմությունը «Հետագծեր» մեդիա նախագծի մասնիկն է: Այն պատմում է մարդկանց մասին, ում կյանքի վրա ազդեցություն են թողել Հարավային Կովկասի հակամարտությունները: Նախագծի մեջ ներգրավված են հեղինակներ և խմբագիրներ ողջ Հարավային Կովկասից, այն չի սատարում ոչ մի հակամարտության ոչ մի կողմի: Նախագիծն իրականացվում է GoGroup Media և International Alert կազմակերպությունների կողմից` Եվրամիության աջակցությամբ։
