«Վաշինգտոնում Բաքուն ստացավ դիվիդենտներ, բայց նաև զիջումներ արեց Երևանին»․ կարծիք
Ի՞նչ ստացավ և ի՞նչ զիջեց Բաքուն ԱՄՆ-ում
Ադրբեջանական քարոզչամիջոցները փորձում են Վաշինգտոնում կայացած Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև հանդիպման արդյունքները ներկայացնել որպես բացարձակ հաղթանակ: Մինչդեռ հայաստանյան փորձագիտական շրջանակները պնդում են՝ Ադրբեջանը ոչ միայն ձեռքբերումներ է ունեցել, այլև զիջումների է գնացել։
Քաղաքագետ Նարեկ Մինասյանը որպես զիջում է գնահատում Բաքվի՝ Հայաստանի նկատմամբ ուժի և ուժի սպառնալիքի կիրառման հնարավորությունից զրկվելը, ինչպես նաև արտատարածքային միջանցքի առավելապաշտական պահանջից հրաժարվելը։
Մինասյանի համոզմամբ՝ Վաշինգտոնում ստորագրված փաստաթղթերն Ադրբեջանին հնարավորություն են տալիս դիրքավորվել որպես «կառուցողական և խաղաղության օրակարգին հանձնառու» դերակատար։ Որքանո՞վ է այդպես, ցույց կտան պայմանավորվածությունների կյանքի կոչման ուղղությամբ արված քայլերը։
«Վաշինգտոնում ձեռքբերված պայմանավորվածությունները բավական լուրջ հնարավորություն են կայուն, խաղաղ և բարգավաճ տարածաշրջան կառուցելու համար։ Դրանց կյանքի կոչումը, սակայն, կախված է նրանից, թե որքանով է անկեղծ Ադրբեջանի ղեկավարությունը խաղաղության իր հանձնառության հարցում, և որքան հետևողական կգտնվի Միացյալ Նահանգները ձեռքբերված պայմանավորվածությունների կյանքի կոչման հարցում»,- արձանագրել է Մինասյանը։
- Առաջընթա՞ց, թե՞ հետքայլ․ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարվեց
- «Հայաստանն այսօր ամենապակաս խոցելի վիճակում է»․ Փաշինյան
- «Թրամփի ուղին» ներդրումային նոր հնարավորություններ կբացի»․ հայ տնտեսագետ
- «Պատմական գագաթնաժողով»․ Երևանն ու Բաքուն Թրամփի միջնորդությամբ փաստաթղթեր ստորագրեցին
Տևական բանակցություններից հետո Հայաստանն ու Ադրբեջանը օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում նախաստորագրեցին խաղաղության համաձայնագիրը: Կողմերն ԱՄՆ միջնորդությամբ համաձայնության եկան նաև հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցում, որն առկա տարաձայնությունների պատճառով պայմանագրի տեքստից դուրս էր բերվել 2024 թ.-ի օգոստոսին:
Ապաշրջափակվող ճանապարհը կկոչվի «Թրամփի երթուղի»՝ TRIPP (Trump route for international peace and prosperity): Այս պահին նախագծի դետալները համաձայնեցված չեն։ Հայտնի է միայն, որ ստեղծվելու է հայ-ամերիկյան ընկերություն, որն էլ իրականացնելու է այդ գործընթացի բիզնես կառավարումը։ Պաշտոնական Երևանը վստահեցնում է՝ մաքսային և սահմանային հսկողությունը հայկական կողմն է իրականացնելու, հողը, որով անցնելու է ճանապարհը, շարունակելու է պատկանել ՀՀ-ին։
Բացի այդ, Հայաստանն ու Ադրբեջանը մի շարք երկկողմ փաստաթղթեր ստորագրեցին Նահանգների հետ։ ՀՀ-ն, օրինակ, ստորագրել է երեք հուշագիր, որոնց համաձայն՝ Երևանն ու Վաշինգտոնը պետք է համագործակցեն արհեստական բանականության և կիսահաղորդիչների, էներգետիկ անվտանգության, ինչպես նաև «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծի կարողությունների զարգացման ոլորտներում։
Մեկնաբանություն
Անվտանգային քաղաքականության հետազոտական կենտրոնի ասոցացված փորձագետ, քաղաքագետ Նարեկ Մինասյանի խոսքով՝ վաշինգտոնյան պայմանավորվածությունները ցույց են տալիս, որ ամերիկյան կողմը փորձել է մշակել փաթեթային առաջարկ, որը կապահովի՝
- «հաղթանակ-հաղթանակ» (win-win) իրավիճակ խաղաղության հաստատման ճանապարհին,
- հավելյալ «բլիթներ» Երևանի և Բաքվի համար ԱՄՆ-ի հետ երկկողմ հարաբերությունների համատեքստում՝ նրանց շահագրգռելով գնալ համաձայնության:
«Թե՛ Ադրբեջանի, թե՛ Հայաստանի համար ԱՄՆ վարչակազմի առաջարկից հրաժարվելը ռիսկային էր ոչ միայն պոտենցիալ «բլիթներից» զրկվելու, այլև հնարավոր անցանկալի ճնշումների բախվելու տեսանկյունից՝ հաշվի առնելով Թրամփի անկանխատեսելիությունը»,- ընդգծել է Մինասյանը։
«Բլիթների» շարքում է դիտարկում ադրբեջանա-ամերիկյան երկկողմ պայմանավորվածությունները՝ հարաբերությունների վերբեռնումն ու 907-րդ հոդվածի շրջանցումը։
Մինասյանի դիտարկմամբ՝ բանակցությունների շոշափելի արդյունքներից է Ադրբեջան-ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերության վերաբերյալ խարտիա մշակելու համար աշխատանքային խմբի ձևավորման պայմանավորվածությունը։
«Սա մի կողմից նպատակ ունի որակական նոր մակարդակ տեղափոխել երկկողմ հարաբերությունները՝ ստեղծելով գործակցության նոր հնարավորություններ, մյուս կողմից՝ վերացնել Հայաստան-ԱՄՆ և Ադրբեջան-ԱՄՆ հարաբերություններում առկա անհավասարակշռությունը [2025 թ.-ի հունվարին Երևանի և Վաշինգտոնի միջև ստորագրվել էր ռազմավարական գործընկերության կանոնադրություն]»։
Ասում է՝ հուշագրի համաձայն՝ գործընկերությունը ենթադրելու է համագործացություն 3 ոլորտում՝
- տարածաշրջանային հաղորդակցություններ (ներառյալ՝ էներգետիկա, առևտուր և տարանցում),
- ներդրումներ (ներառյալ՝ արհեստական բանականություն և թվային ենթակառուցվածքներ),
- անվտանգություն (ներառյալ՝ պաշտպանական միջոցների վաճառք ու ահաբեկչության դեմ պայքար)։
Մինասյանի տեղեկությունների համաձայն՝ խարտիան պատրաստ կլինի մի քանի ամսվա ընթացքում։
Քաղաքագետը վստահ է՝ Բաքուն ստացավ նաև քաղաքական դիվիդենտներ, մասնավորապես՝ Սպիտակ տանը Ադրբեջանի նախագահի ընդունելության տեսքով։
«Թրամփի մակարդակով ընդունելությունն Իլհամ Ալիևի համար նախևառաջ անձնական հավակնությունների բավարարում էր, երկրի ներսում և միջազգային հարաբերություններում սեփական հեղինակության ամրապնդման հերթական միջոց։ Այն ուներ նաև խորհրդանշական կարևորություն, քանի որ ամերիկյան նոր վարչակազմի համար ԼՂ հայության նկատմամբ իրականացված էթնիկ զտումը և Ադրբեջանում մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումները փաստացի մղում էր երկրորդ պլան՝ օրակարգը կենտրոնացնելով ընդհանուր շահերի վրա»,- պարզաբանել է Նարեկ Մինասյանը։
Ըստ փորձագետի՝ Բաքվի մյուս շոշափելի ձեռքբերումը 1992 թ․-ին ընդունված «Ազատության աջակցության ակտի» 907-րդ հոդվածի չեղարկման շուրջ պայմանավորվածությունն էր։
«Ադրբեջանական կողմն ակնկալում է, որ սահմանափակումների չեղարկումը նոր հնարավորություններ կստեղծի տնտեսական, տեխնոլոգիական, էներգետիկ և ռազմական ոլորտներում ԱՄՆ-ի հետ համագործակցության խորացման համար՝ նպաստելով երկրի ներդրումային գրավչության բարձրացմանը»,- ընդգծել է Մինասյանը։
Օրենսդրական ակտն ԱՄՆ կառավարությանն արգելում է Ադրբեջանին ուղղակի օգնության ցուցաբերել։ 2002 թվականից մինչ օրս ԱՄՆ բոլոր նախագահները հրամանագրեր են ստորագրել 907-րդ հոդվածը և դրանով նախատեսված սահմանափակումները մեկ տարով շրջանցելու վերաբերյալ: Լրացումը չի շրջանցվել միայն 2024 թվականին։ 2025 թ․-ի օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում կայացած հանդիպման ընթացքում Թրամփը ստորագրել է 907-րդ հոդվածի ժամանակավոր շրջանցման հրամանագիր։
Նարեկ Մինասյանն ուշադրություն է հրավիրել նաև էներգետիկ ոլորտում Ադրբեջան-ԱՄՆ գործակցության վրա։ Նկատել է՝ այն հեռանկարային ուղղություն է գործակցության համար։ Հիշեցրել է՝ Վաշինգտոնում Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերությունն (SOCAR) ու ամերիկյան ExxonMobil-ը ստորագրել էին համագործակցության հուշագիր։
Փորձագետի կարծիքով՝ Սպիտակ տանը կայացած հանդիպումների արդյունքում Բաքուն նաև զիջումների է գնացել․
«Ադրբեջանը զիջեց Հայաստանի նկատմամբ տարիներ շարունակ գործադրած լծակը՝ ուժի և ուժի սպառնալիքի կիրառման հնարավորությունը»։
Ասում է՝ ԱՄՆ նախագահ Թրամփի ներկայությամբ խաղաղության քաղաքական հանձնառության ստանձնումն առնվազն կարճաժամկետ հեռանկարում նվազեցնում է Ադրբեջանի կողմից սահմանային էսկալացիաների և սադրանքների հավանականությունը։ Սակայն չի բացառում, որ իրավիճակը կարող է փոխվել՝ հաշվի առնելով այն, որ «Բաքվի միլիտարիզացիայի և հայատյացության պետական հովանավորչության դադարեցման միտումներ դեռևս նկատելի չեն»։
Ամեն դեպքում, ըստ նրա, ներկա պահին վաշինգտոնյան համաձայնությունները հայկական կողմին հավելյալ ժամանակ են տալիս իր դիմակայունության ամրապնդման համար, իսկ լավագույն սցենարի դեպքում՝ ստեղծում տարածաշրջանում խաղաղության հաստատման հիմքեր։
Որպես ադրբեջանական կողմի զիջում է դիտարկում նաև արտատարածքային միջանցքի առավելապաշտական պահանջից հրաժարումը։ Վստահ է՝ ԱՄՆ-ի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների ստորագրած հռչակագրում տեղ գտած սկզբունքները բացառում են որևէ արտատարածքային միջանցքի հնարավորություն։
Միևնույն ժամանակ շեշտում է՝ քարոզչական տիրույթում ադրբեջանական կողմը շարունակում է օգտագործել «Զանգեզուրի միջանցք» եզրույթը, կենտրոնանում Նախիջևանի հետ «անխոչընդոտ հաղորդակցության» վրա․
«Հայկական կողմի համար այս ուղղությամբ հնարավոր ռիսկերի վերջնական չեզոքացման կարևոր հնարավորություն է լինելու ամերիկյան կողմի հետ «Թրամփի ուղի» (TRIPP) հաղորդակցության ծրագրի իրականացման շրջանակի սահմանումը»։
Մինասյանի խոսքով՝ ստորագրվելիք հայ-ամերիկյան փաստաթղթում պետք է հստակ սահմանվեն բոլոր հասկացությունները (օրինակ՝ «անխոչընդոտ հաղորդակցություն»)։ Բացի այդ, կարծում է՝ իրավական և տեխնիկական լուծումներով պետք է բացառվեն հաղորդակցությունների հետ կապված ադրբեջանական կողմի հնարավոր շահարկումները։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Ի՞նչ ստացավ և ի՞նչ զիջեց Բաքուն ԱՄՆ-ում
