«Արտադրված է Հայաստանում» ապրանքների շանսը՝ հաստատվել տեղական շուկայում

Հայաստանի տեղական արտադրանքը շանս է ստացել հաստատվել սեփական շուկայում ու փոխարինել թուրքական ապրանքները, որոնց ներմուծումը 2021 թվականի հունվարի 1-ից ժամանակավորապես արգելվել է։ Սա տեղի է ունենում տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, որին բերեցին կորոնավիրուսի հետևանքով հայտարարված լոքդաունն ու Արցախյան երկրորդ պատերազմը:

Թուրքական ծագում ունեցող ապրանքների ներմուծման արգելքի մասին որոշումը կառավարությունն ընդունեց հենց պատերազմի ժամանակ՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 20-ին։ Այն հիմնավորվեց անվտանգային խնդիրներով՝ նկատի ունենալով Թուրքիայի բացահայտ աջակցությունն Ադրբեջանին պատերազմի ժամանակ։

«Թուրքական ծագմամբ ապրանքների ներմուծման արգելքով դադարեցվում է հայաստանյան աղբյուրներից Թուրքիայի պետական գանձարանի ֆինանսական սնուցումը, միաժամանակ կանխարգելվում է նաև թշնամական տրամադրված երկրից վերջնական սպառման ապրանքների ներմուծման միջոցով հնարավոր վտանգների ներթափանցումը Հայաստան», — ասվում էր կառավարության հաղորդագրությանում:

Ինչ ազդեցություն ունեցան բիզնեսի վրա կորոնավիրուսի համավարակը և պատերազմը, ինչ քայլեր են ձեռնարկում տեղի արտադրողները ճգնաժամից դուրս գալու ու սեփական շուկայում հաստատվելու համար, ու որքանով է հնարավոր թուրքական ապրանքների փոխարկումը։

• Ի՞նչ է նշանակում Բայդենի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը․ կարծիքներ
• Նոր ԱԷԿ Հայաստանում և ռազմագերիների հարց. ի՞նչ են խոսել Պուտինն ու Փաշինյանը Մոսկվայում
• Մեղադրյալի աթոռից՝ ընտրությունների․ Հայաստանի նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի պլանները
• Վրացական վեց ստարտափ, որոնց համավարակն ավելի հաջողակ է դարձրել

Իրավիճակը՝ թվերով

Միայն 2020թ. լոքդաունի շրջանում և դրանից հետո լուծարվել կամ ժամանակավորապես դադարեցրել են իրենց գործունեությունը 32 295 ԱՁ-ներ և ՍՊԸ-ներ, գրանցվել է 25 082 ընկերություն, այսինքն 7 213-ով քիչ: Այս բացասական սալդոն նախորդ տարիներին շատ ավելի փոքր էր՝ -967 (2019թ.) և -463 (2018թ.): Այս մասին հայտնում է Պետական եկամուտների կոմիտեն:

Ինչ վերաբերում է թուրքական արտադրանքի ներմուծմանը, 2021 թվականի հունվարին Թուրքիայից ներմուծումը կազմել է 2.24 մլն դոլար։ Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ այն նվազել է 81․3%-ով, ոչ թե 100%, քանի որ դեռ արգելված չէ հումքի ներկրումը։

Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալներով՝ 2019 թվականին Հայաստան է ներմուծվել թուրքական ծագում ունեցող 128 միլիարդ դրամի արտադրանք։

Մասնավորապես, ներկրվել է

• hագուստ՝ $69,4 մլն,
• սարքեր և մեխանիզմներ՝ $35,3 մլն,
• նավթ և նավթամթերք՝ $24,3 մլն,  
• քիմիական արդյունաբերական արտադրանք՝ $23,6 մլն,
• ոչ թանկարժեք մետաղներ, իրեր՝ $21,6 մլն։

Էկոնոմիկայի նախարարությունը դիտարկել է նշված ապրանքներն այլընտրանքային շուկաներից ներմուծելու հնարավորությունը, որոշների մասով տեղական արտադրություն հիմնելու նպատակահարմարությունը և եկել հետևյալ եզրահանգմանը․

«Ընդհանուր առմամբ, Թուրքիայից ներմուծվող ապրանքների հիմնական մասն ունի համադրելի որակներով փոխարկելիություն, սակայն փոխարկելիության անցումը կպահանջի որոշակի ժամանակահատված»:

Արտահանման մասնագետ Աննա Բեկլյարովան ցավում է, որ բազմաթիվ արդեն գոյություն ունեցող հայկական բրենդներ բավականաչափ ներկայացված չեն երկրում․

«Made in Armenia-ի արժեքի բարձրացման հարց է կանգնած։ Շուկայում թուրքական ապրանքները լցված են, ու պարզվում է, որ Made in Turkey-ն ունի արժեք մեր երկրում, իսկ Made in Armenia-ն՝ ոչ: Մենք ներքին շուկայում չենք կայացել, էլ ուր մնաց արտահանենք»:

Տեղական շուկան պատերազմից հետո

«Ոչ թուրքական ապրանքներին», «Միայն հայկական արտադրանք»։ Նմանատիպ կարգախոսներն ավելի բարձր հնչեցին Արցախյան պատերազմից հետո։ Ընդհանուր էմոցիոնալ ֆոնը բերեց Ազգային սուպերմարկետի բացմանը, որի շուրջ համախմբվեցին տեղի արտադրողները:

«Շատ դժվար էր համախմբել տեղի արտադրողներին, քանի որ չկա հավատ, որ նմանատիպ նախագիծը կարող է աշխատել: Չկա պետական աջակցություն,  պետական համակարգում շատերն անգամ չգիտեն Ազգային մոլի գոյության մասին: Սա ոչ թե բարեգործական, այլ բիզնես մոդել է, սակայն մենք փորձում ենք հնարավորինս իրեն սարքել շահավետ արտադրողի համար», — ասում է Ազգային սուպերմարկետի արտահանման գծով մասնագետ Աննա Բեկլյարովան:  

Այս պահին մոլն ունի մոտ 340 գործընկեր, և նրանց թիվն աճում է: Ազգային սուպերմարկետի ամենամեծ առավելություններից է այն, որ այստեղ կարող են ներկայանալ ոչ միայն գրանցված արտադրողները, այլ նաև ֆիզիկական անձինք։ Դա հնարավորություն է տալիս նորաստեղծ արտադրողներին իրենց տեսականին ներկայացնել և տեսնել, թե ինչքանով պահանջարկ ունի իրենց արտադրանքը:

«Ֆիզիկական անձանց եկամտահարկը մենք ենք վճարում, ոչ մի խոշոր հարկատու չի ընդունում իրենց», — ասում է Ազգային սուպերմարկետի կոմերցիոն տնօրեն Ռոմելա Հայրապետյանը:

Այդպիսի ֆիզիկական անձ է թոշակառու, 66-ամյա Վահագն Գրիգորյանը, մասնագիտությամբ նկարիչ։ Նա չորացած ծաղիկներից իկեբանայի ոճով աշխատանքներ է պատրաստում: Լավ չի տիրապետում առցանց գործիքներին, Ազգային մոլի մասին տեղեկացել է հեռուստացույցով և որոշել այստեղ ունենալ սեփական ստենդը:

«Զարմանում եմ, թե ինչ հետաքրքիր գործեր են պատրաստում մեր այժմյան երիտասարդները, ու ես պետք է իրենցից հետ չմնամ, ես Ազգային մոլ գնում եմ, որպեսզի սովորեմ իրենցից», — ասում է Վահագնը:

Իսկ նրանց համար, ովքեր լավ են տիրապետում օնլայն գործիքներին, բացվել է «Հայկական ապրանքանիշ» էջ և «Հանուն հայկականի» խումբ Facebook-ում։ Դրանց նպատակն է աջակցել տեղական արտադրողին, սպառողին ներկայացնել հայկական արտադրության ապրանքատեսակները և «նվազեցնել հատկապես թուրքական արտադրանքի սպառումը Հայաստանում»։ Էջերի հիմնադիր Ֆլորա Վարդանյանն արդեն հավաքագրել է 150 ապրանքանիշ և 250-ից ավելի արտադրողների։ 

«Տեղական արտադրողների հիմնական թերությունը բրենդինգի բացակայությունն է, այսինքն՝ ինքնատիպ դեմքի», — կարծում է Ֆլորա Վարդանյանը:

Նրա հետ համամիտ է արտահանման փորձագետ Աննա Բեկլյարովան.

«Մեր շուկայում ամենամեծ խնդիրն այն է, որ մարդիկ մի օր արթանանում են ու որոշում, որ իրենք պետք է բիզնեսով զբաղվեն՝ առանց ուսումնասիրելու շուկան, տրենդները:  Բիզնես մշակույթի խնդիր է: Գնագոյացումն էլ է անհասկանալի ձևով իրականացվում»:

Փորձագետը կոչ է անում տեղի արտադրողներին՝ ունենալ իրենց արտադրանքի գնացուցակ, պրեզենտացիաներ, ապահովել հնարավորինս բարձր որակ և մտածել արտադրանքի քանակն ավելացնելու մասին․

«Հիմա մեր տեղական շուկայում էմոցիոնալ դաշտը շատ բարձր է, բայց մեր տեղական արտադրողը ոչ թե պետք է ընկնի էյֆորիայի մեջ, այլ այս պահին հասկանա, թե ինչ խնդիրներ ունի ինքը շուկայում, բարձրացնի որակը, որպեսզի հետագայում, երբ անցնի էմոցիոնալ ֆոնը, նա շարունակի մնալ նույն դիրքում»:

Կորոնավիրուսի հետևանքները

Կորոնավիրուսի համավարակը մեծ հարված հասցրեց տեղական բիզնեսին, մանավանդ սպասարկման ոլորտին: «Թաի» ընկերության հիմնադիրներ Վարդան Ասրյանը և Աշոտ Փարսյանը պատմում են, որ իրենց գործունեության 9 տարիների ընթացքում սա ամենածանր փորձությունն էր, քանի որ ստիպված էին գրեթե 2 ամիս փակել մերսման բոլոր սրահները:

«Պետք է ճկուն լինել, մանավանդ Հայաստանի նման երկրում։ Միշտ պետք է ձեռքդ պուլսի վրա լինի, պատրաստ լինես, որ երբ մի դուռ փակվում է, նոր հնարավորություններ փնտրես: Ցանկացած վատ իրավիճակում ինչ-որ նոր շանս է հայտնվում, որը չէիր նկատել, երբ լենուբոլ էր վիճակդ», — համոզված է 37-ամյա Աշոտ Փարսյանը:

«Թաի» ընկերությունը մասնագիտացած է թայլանդական մերսման ոլորտում, բոլոր մերսողները Թաիլանդից են, Երևանում ունի մի քանի մասնաճյուղ:

«Քովիդի ժամանակ մենք կարողացանք պահել մեր բոլոր աշխատակիցներին, թեև նրանք էլ ցանկություն չունեին վերադառնալու, քանի որ Թաիլանդում վիճակը շատ ավելի վատ էր։ Այնտեղ հիմնական եկամուտը զբոսաշրջությունն է, իսկ մեզ մոտ մեր հիմնական հաճախորդները տեղացիներն են», — ասում է Վարդան Ասրյանը:

Երկուսն էլ համոզված են, որ իրենց օգնեց խուճապի չմատնվելը և ճկուն լինելը: Արդյունքն ակնհայտ է. եթե համավարակի ընթացքում սպա ոլորտում ընկերության մրցակիցներից շատերը փակվեցին, ապա «Թաի»-ն կարողացավ դիմակայել, ավելին, նոր մասնաճյուղ բացել, քանի որ մերսման պահանջարկը մեծացել է:

Թուրքական արտադրանքի այլընտրանք

Թուրքական տեքստիլը մեծ շրջանառություն ունի հայկական շուկայում: Բայց Հայաստանն էլ պոտենցիալ ուներ և ունի այս ոլորտում։ Կան բազմաթիվ արտադրողներ, միայն թե նրանց հիմնական մասը հումքը բերում է Թուրքիայից: Դա դեռ թույլատրելի է, այս փուլում էմբարգոն չի տարածվում հումքի ներմուծման վրա։

Իսկ «ԱՆԻԹԵՔՍ» ՍՊԸ-ն, որն անցյալ տարի է մտել շուկա և արդեն հասցրել է գրավել գրեթե բոլոր սուպերմարկետները, հումքը ներկրում է Չինաստանից:

«Մեր սկզբունքը եղել է զերծ մնալ թուրքական արտադրանքից, մենք լավ կապեր ունենք Չինաստանում, ու մտածված, հենց սկզբից այնտեղից ենք ձեռք բերում հումքը», — ասում է ընկերության գլխավոր տնօրեն Փիթըր Նազարեանը:

Լիբանանահայ Նազարեան ընտանիքը 3 տարի առաջ որոշեց իր բիզնեսը զարգացնել նաև Հայաստանում։ Ոստան գյուղում գտնվող նախկին գործարանի շենքն ամբողջությամբ վերակառուցվեց, և 2020թ. մայիսից  ընկերությունը սկսեց արտադրանք տալ:

Ընկերության 31-ամյա տնօրեն Փիթըրը ռիսկի գնաց, որոշեց սկսել արտադրությունը Քովիդի ժամանակ և հասավ հաջողության: Պատերազմի ժամանակ էլ՝ ճկուն գտնվելով, արագ վերապրոֆիլավորեց ֆաբրիկան, սկսեց քնապարկեր և կամուֆլյաժ արտադրել, ուղարկել սահման:

Ընկերությունն այժմ 145 անուն արտադրանք է թողարկում․ բարձերի տեսականի, սրբիչներ, անկողնային պարագաներ, տնային հագուստ: Ֆաբրիկան, որտեղ մեծ ներդրում է արվել, միայն տեղի շուկայով չի կարող սահմանափակվել, արտադրանքը արտահանում է Մերձավոր Արևելքի, Աֆրիկայի, ԵՄ և ԵԱՏՄ երկրներ, սակայն ընկերության հիմնական նպատակային շուկան Ռուսաստանն է:

«Մենք այժմ արտադրում են օրական 2 տոննա սրբիչ, բայց մեր պոտենցիալը 18 տոննա է օրական, և մենք այժմ աշխատում ենք հասնել այդ նշաձողին»,- ասում է Փիթըրը:

Այստեղ 160 հոգի է աշխատում, բայց ֆաբրիկան ունի մինչև 500 աշխատակցի պոտենցիալ:

Լիբանանահայ գործարարը ցավով նշում է, որ Հայաստանը դրսի բիզնեսմենների համար ներդրման առումով գրավիչ չէ. դժվար է լոգիստիկան, ճանապարհներ չկան, ուրեմն պետք է գոնե լինի պետական աջակցություն․

«Եթե համեմատում ենք հարևան Վրաստանի հետ, այնտեղ շատ ավելի մեծ առավելություններ կան ներդրողի համար, քան Հայաստանում: Եթե մենք հայ չլինեինք, մեր նպատակը չլիներ անպայման Հայաստանում ֆաբրիկա բացելը, մենք երբեք այստեղ ներդրում չէինք անի: Հարկերը բարձր են։ Հասկանալի է, որ կառավարությունը մտածում է՝ ինչպե՞ս լցնի բյուջեն, բնականաբար՝ հարկերով: Բայց, մանավանդ պատերազմից հետո, միայն հայ գործարարների ներդրումով տնտեսությունը ոտքի չի կանգնի, պետք է ներգրավել նաև օտարերկրյա ներդրողներին, իսկ դրա համար պայմաններ է պետք ստեղծել»:

Փիթըրն ասում է՝  ուրախ է, որ կառավարությունն արգելել է թուրքական արտադրանքի ներմուծումը, սակայն անհրաժեշտություն է տեսնում հնարավորինս շտապ ներմուծման այլընտրանք գտնել․

«Իմ կարծիքով, մեր կառավարությունը պետք է նայի, թե ինչպես զարգացնի տեղի արտադրողին, ոչ թե ինչպես արգելի այլ շուկաների արտադրանքի ներկրումը Հայաստան»: