Հայ առաքելական եկեղեցու տեղն ու դերը մարդկանց և պետության կյանքում

Առաքելական եկեղեցու դերը Հայաստանում

«Հայաստանը առաջին երկիրն է, որն ընդունել է քրիստոնեությունը՝ որպես պետական կրոն։ Դա տեղի է ունեցել 301 թվականին»։ Սա առաջին բանն է, որ կասի յուրաքանչյուր հայ իր հայրենիքի մասին։

Հենց այդ պատճառով է, որ հայերի ազգային ինքնության  ձևավորման մեջ առանձնահատուկ տեղ ունի քրիստոնեությունը։

Հայաստանն այն սակավաթիվ աշխարհիկ երկրներից է, որը պահպանել է իր մոնոէթնիկ և միադավան կառուցվածքը։ Բնակչության 90%-ից ավելին իրեն քրիստոնյա է համարում, նրանց մեծ մասը Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդներ են։

Կրոնը և հատկապես Հայ առաքելական եկեղեցին մեծ ազդեցություն են ունեցել հայկական մշակույթի և գիտության զարգացման, ազգային ավանդույթների, արժեհամակարգի ձևավորման վրա, ընդ որում, ըստ կրոնագետների՝ ինչպես դրական, այնպես էլ՝ բացասական։

«Չլսված պատմություններ․ կյանքը լռության ու պայքարի միջև»։ Ֆիլմ Հայաստանից

Հայաստանում շատերը կարծում են, թե խուլերը ոչ մի բանի ընդունակ չեն, նրանց աշխատանքի չեն ընդունում։ Իսկ այս ֆիլմի հերոսներն ապացուցում են՝ շատ բանի են ընդունակ

Եկեղեցին և օրենքը․ առանձնահատուկ և արտոնյալ, բայց ոչ միակ

1991 թ․–ին ընդունվեց «Խղճի ազատություն և կրոնական կազմակերպությունների մասին» օրենքը, որում առաջին անգամ սահմանվեց՝ Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցին «հայ ժողովրդի ազգային եկեղեցին է, նրա հոգևոր կյանքի շինության ու ազգապահպանման կարևոր պատվարը»:

1995 թ․–ին ընդունված Սահմանադրության մեջ չկա որևէ հիշատակում Հայ առաքելական եկեղեցու մասին:

Մայր օրենքում եկեղեցու բացառիկ դերի մասին հոդված առաջին անգամ ներմուծվել է Սահմանադրություն 2005 թ․-ին՝ ընդունված փոփոխություններով։

Թեև նշվում է, որ եկեղեցին անջատ է պետությունից, սակայն միաժամանակ շեշտվում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է «Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության պահպանման գործում»: 

2007 թ․-ին ընդունվեց «Հայաստանի Հանրապետության և Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու հարաբերությունների մասին» օրենքը, որով Առաքելական եկեղեցին ստացավ մի շարք աննախադեպ արտոնություններ: 

Այսպիսով, Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցին ունի արտոնություններ, որոնք չունեն երկրում գործող որևէ այլ կրոնական կազմակերպություններ։

Այդ թվում՝

• մասնակցել պետական կրթական հաստատություններում «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի ուսումնական ծրագրի և դասագրքի մշակմանը,
• կազմակերպել պետական կրթական հաստատություններում կամավոր ուսումնական դասընթացներ ՝ օգտագործելով դրանց շենքերն ու ռեսուրսները,
• հիմնել դպրոցներ,
• կազմակերպել հասարակական դրամահավաքներ և ստանալ նվիրատվություններ ու ընծաներ, որոնք ազատ են հարկումից,
• հարկումից ազատ են նաև ծիսական նշանակության առարկաների ու պարագաների արտադրությունը և իրացումը,
• ունենալ մշտական հոգևոր ներկայացուցիչ հիվանդանոցներում, զառամյալների և հաշմանդամների տներում, զորամասերում, ազատազրկման վայրերում՝ ներառյալ քննչական մեկուսարանները:

Յուրաքանչյուր կյանք կարևոր է․ ինչպես են մարդիկ ու կենդանիները փրկում միմյանց Հայաստանում

«Կենտավր» կենդանիների ապաստարանի մասին, որի լքված և հալածված բնակիչները թերապիաներ են անցկացնում հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար;

Եկեղեցին և պետությունը․ միաձուլված ու խիստ անջատ

Լրագրող, պատմաբան Կարպիս Փաշոյանն ասում է, որ պատմական համատեքստում հարցը դիտարկելիս՝ պետք է նշել, որ Հայ առաքելական եկեղեցին ինքնին մշտապես դրսևորվել է որպես քաղաքական կառույց և եղել է քաղաքական գործընթացների մշտական մասնակիցը։ Ուստի դժվար է պատկերացնել երկրի քաղաքական կամ հանրային կյանքը առանց եկեղեցու վճռորոշ դերակատարության:

Փաշոյանը հիշեցնում է հասարակության մեծամասնության կարծիքը, թե պետության չգոյության պայմաններում հենց Հայ առաքելական եկեղեցին է ստանձնել ազգապահպանության գործը։ Կարծում է՝ մի կողմից սրա մեջ ճշմարտության նշույլ կա, մյուս կողմից այս տեսակ առաքելության ստանձնումը մշտապես քայքայիչ միջավայրի ձևավորման պատճառ է դարձել․

«Եկեղեցին ինքնին ուղղահայաց, հիերարխիկ, պահպանողական կառույց է և ի վիճակի չէ առաջնորդել հանրության՝ բարեփոխումների գնալու պահանջը, հանրության կերպափոխման գործընթացը։ Այստեսակ միջամտությունները քաղաքական գործընթացներին սովորաբար բերում են լճացման»։

Խաչքարագործ կնոջ պատմությունը․ ներդաշնակության ուղի։ Տեսաբլոգ Հայասատանից

«Այս աշխատանքով ես ներդաշնակության հասա ինքս ինձ հետ»,- ասում է Լուսինե Ալեքսանյանը։

Հայ առաքելական եկեղեցու 4 կառույցները

Պատմության նախկին ուսուցիչը նաև մատնանշում է Հայ առաքելական եկեղեցու կարևոր առանձնահատկություններից մեկը․ այն քառագլուխ կառույց է՝

• Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին,
• Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսություն,
• Երուսաղեմի Հայոց Պատրիարքություն,
• Կոստանդնուպոլսի Հայոց Պատրիարքություն։

Եվ չնայած այն հանգամանքին, որ երեք աթոռները առերես ընդունում են Մայր Աթոռի գերակայությունը, սակայն գործնականում խիստ անկախ կառույցներ են՝ շատ տարբեր գործառույթներով։

«Այս աթոռներն այնքան տարբեր են իրարից, որ անգամ իրարամերժ դիրքորոշում ունեն Հայոց ցեղասպանության և Թուրքիայի իշխանությունների վերաբերյալ։ Սակայն պետք է հստակ նշել, որ տեղերում այս կառույցները կարևորագույն և օգտակար գործառույթ են իրականացնում, որը, ակնհայտորեն, չէր կարող կատարել Մայր աթոռը Հայաստանից՝ Սփյուռքի հայապահպանության խնդրից մինչև Երուսաղեմում հայկական ժառանգության պահպանությունը», — բացատրում է Փաշոյանը։

Կյանքը՝ ինչպես որ կա: Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո. ֆիլմ Հայաստանից

Շուշիում ապրում էր երկու երեխա ունեցող երիտասարդ ընտանիք: Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո նրանք պետք է նոր կյանք սկսեին Հայաստանում

Աննախադեպ հարձակումներ եկեղեցու վրա թավշյա հեղափոխությունից հետո

Նրա խոսքով՝ եկեղեցու քաղաքական դոկտրինում հստակ նշմարվում է, որ առնվազն հայկական պետությունների կործանումից հետո այն խուսափում է կոնֆլիկտի մեջ մտնել աշխարհիկ իշխանությունների հետ։ Դրա պատճառներից մեկն էլ եկեղեցու և հոգևորականության նկատմամբ տարվող շարունակական տեռորն է եղել՝ Օսմանյան կայսրության, ցարական և Խորհրդային իշխանությունների կողմից։ Ուստի հաճախ եկեղեցու պահպանության միակ տարբերակը որոշակի զիջումների գնալն է եղել և քաղաքական չեզոքության պահպանումը։

«Հայ առաքելական եկեղեցու լռությունը այնպիսի վճռորոշ քաղաքական իրողությունների ժամանակ, ինչպիսին 2008 թ․–ի Մարտի 1–ն էր, միանգամայն տեղավորվում է եկեղեցու քաղաքական դոկտրինի շրջանակում»,– պարզաբանում է Փաշոյանը։

Ըստ նրա, բոլորովին այլ պատկեր է եկեղեցի–պետություն հարաբերություններում 2018 թ․–ի Հայաստանում տեղի ունեցած հեղափոխությունից հետո։ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության օրոք տեղի ունեցան աննախադեպ հարձակումներ եկեղեցու և Կաթողիկոսի նկատմամբ՝ ընդհուպ մինչև պատրիարքի նստավայրի շրջապատում՝ առանց լուրջ պատճառների։

«Նման  հարձակում եկեղեցու նկատմամբ ես չեմ հիշում անկախ Հայաստանի պատմության ընթացքում։ Այս դեպքում իշխանությունները նախահարձակ եղան՝ անթույլատրելի քայլեր անելով եկեղեցու նկատմամբ։ Այս դեպքում եկեղեցու վերաբերմունքը ուղղակի պատասխան էր»։

Չնայած գործող իշխանությունների հետ ունեցած բարոյական և գաղափարական տարաձայնություններին, վերջերս եկեղեցին՝ ի դեմս Կաթողիկոս Գարեգին 2–րդի, քայլ արեց՝ իր հարկի տակ քննարկման հրավիրելով Հայաստանի նախկին նախագահներին։

«Լինելով ավանդական, պահպանողական կառույց, եկեղեցին շատ լավ է պատկերացնում վտանգը, որ սպառնում է Հայաստանին այսօր։ Եվ չնայած այն հանգամանքին, որ այս քննարկումները քաղաքական, առարկայական արդյունք չտվեցին, դրանք չափազանց կարևոր էին խորհրդանշական, բարոյական իմաստով»,– ասում է Փաշոյանը։

Նա խոսում է Հայ առաքելական եկեղեցու ևս մեկ առանձնահատկության մասին․ եկեղեցին պետության կարիքը չի զգում, այն կարող է գոյություն ունենալ անգամ առանց պետության, ինչպես արդեն եղել է․

«Վերջերս հոգևորականներից մեկն ասաց՝ Հայաստանը կարող է չլինել, բայց Հայ առաքելական եկեղեցին կլինի միշտ։ Երկրի գոյության համար սահմանների առկայությունը պարտադիր պայման է, եկեղեցու դեպքում դրանք էական չեն»։

Եկեղեցին և հասարակությունը․ ոչ թե կրոն, այլ կենսակերպ

Կարպիս Փաշոյանը վստահ է՝ քրիստոնեությունը հայ հասարակության համար դադարել է լինել ուղղակի կրոն և վերածվել է մշակույթի և արժեհամակարգի։ Անգամ իրենց անհավատ կամ աթեիստ համարող շատ հայեր մշակութաբանական իմաստով կրում են քրիստոնեության ազդեցությունը։

«Քրիստոնեությունը ունիվերսալ է, որտեղ հաստատվում է, անմիջապես յուրացնում է տեղի սովորույթները, ավանդույթները, անգամ նախորդ կրոնական համակարգի որոշ ատրիբուտներ։ Եկեղեցին ներթափանցել է առօրյա, կենցաղ, կյանքի բոլոր ոլորտների մեջ»,– ասում է Փաշոյանը։

Վերջին նկատելի միջամտությունը, որ Հայ առաքելական եկեղեցին ունեցավ հանրային դիրքորոշման ձևավորման վրա, վերաբերում էր Հայաստանի կողմից «Ստամբուլյան կոնվենցիայի» վավերացմանը։ «Կանանց նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի մասին» Եվրախորհրդի կոնվենցիան լուրջ քննարկումների տեղիք տվեց 2019 թ․–ին։ Հայ առաքելական եկեղեցին հորդորեց զերծ մնալ փաստաթղթի վավերացումից։

Իշխանություններն այդպես էլ արեցին։

Տեսանյութ։ Ի՞նչ է Խորհրդային Միությունը․ դրա փլուզումից հետո ծնվածների պատկերացումները

Երևանից երկու երիտասարդ աղջիկներ, որոնք Սովետի մասին գիտեն միայն իրենց հարազատների պատմություններից, խոսում են այն մասին, թե ինչպես է խորհրդային անցյալն ազդել իրենց ծնողների և անձամբ իրենց կյանքի վրա

Եկեղեցին և ընտանիքը․ ծնված օրվանից՝ մինչև մահ

Հայ առաքելական եկեղեցին զգալի մասնակցություն ունի հասարակության գրեթե բոլոր անդամների կյանքում: Շատ դեպքերում երիտասարդները նախընտրում են պսակվել եկեղեցական ծիսակարգով՝ ամուսնությունը ՔԳԱԿ-ում գրանցելու փոխարեն։ Չնայած որ եկեղեցու տրամադրած ամուսնության վկայականը ոչ մի իրավական ուժ չունի:

Երեխաների մկրտությունը ևս շատ տարածված է հատկապես երիտասարդ ընտանիքներում: Երեխաներին մկրտել կարելի է 8 օրականից հետո: Որպես կանոն, մկրտության արարողությունը ևս վերածվում է տոնախմբության:

Եկեղեցին ուղեկցում է մարդկանց մինչև կյանքի վերջը: Վերջին տարիներին հատկապես ընդունված է հոգեհանգստյան և թաղման արարողություններն իրականացնել ոչ թե հանգուցյալի տանը, այլ եկեղեցիներում: Հատկապես քաղաքային բնակավայրերում դա արդեն ավանդույթ է դարձել: Բայց անգամ տանն իրականացվող արարողության ժամանակ եկեղեցականի ներկայությունը պարտադիր է:

«Բարձրաձայն խոհեր», ինչպիսի՞ն է կյանքը պատերազմից հետո․ ֆիլմ Հայաստանից

Ի՞նչ է պատերազմն անձամբ Ձեզ համար։ Ինչպե՞ս եք պատկերացնում երջանկությունը: Պատմեք Ձեր երազանքի մասին։ Ի՞նչ տեսք ունի սերը: Իսկ մա՞հը։ Դուք հավատու՞մ եք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղությանը։ Հայաստանի բնակիչները՝ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի մասին

Եկեղեցին և ավանդույթները․ ինքնության պահպանություն

Չնայած այն հանգամանքին, որ Հայաստանում տարեցտարի ավելանում են կրոնական նոր կազմակերպություններն ու ուղղությունները, իսկ երիտասարդների մի մասն իրեն համարում է աթեիստ կամ ագնոստիկ, Հայ առաքելական եկեղեցին պահպանում է իր կարևորությունը հասարակության համար:

Հայաստանում մեծ շուքով նշում են ոչ միայն 5 Տաղավար տոները՝ Սուրբ Ծնունդ և Աստվածահայտնություն, Զատիկ, կամ Հարության տոն, Վարդավառ, Վերափոխումն Սբ. Աստվածածնի և Խաչվերաց, այլև այնպիսի տոներ, ինչպիսիք են Բուն Բարեկենդանը, Ծաղկազարդը, Տյառնընդառաջը, Համբարձման տոնը և այլն:

Վերջին տարիներին հատկապես եիտասարդների շրջանում շատ տարածված է դարձել 48 օր տևող Մեծ պահքը, որի ընթացքում հրաժարվում են ամեն տեսակի կենդանական սննդից, ոգելից խմիչքից, ծխախոտից, ընդհանրապես այն ամենից, ինչում գայթակղություն կա:

Շատ եկեղեցական տոներ այնքան սերտորեն են կապվել մարդկանց կյանքի և կենցաղի հետ, որ դադարել են լինել զուտ քրիստոնեական տոներ, և վերածվել են ազգային ավանդույթների, որ փոխանցվում են ընտանիքներում՝ սերնդե-սերունդ:

Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram

Առաքելական եկեղեցու դերը Հայաստանում